NOS Nieuws - Algemeen

Nederland blijft voorstander van het helemaal opheffen van controles aan de binnengrenzen met Bulgarije en Roemenië. Minister Faber van Asiel negeert een poging van haar eigen partij, de PVV, om dat te dwarsbomen en de meerderheid van de Tweede Kamer steunt haar.

Eerder hield Nederland de toetreding van de twee landen tot het zogeheten Schengengebied lang tegen, onder meer omdat de grenscontroles daar niet goed zouden functioneren. Vooral op Bulgarije leverden achtereenvolgende kabinetten lang kritiek, maar vorig jaar ging het toenmalige kabinet-Rutte IV toch overstag. Sinds maart dit jaar zijn er in Roemenië en Bulgarije geen controles meer op lucht- en zeehavens en ook de landsgrenzen gaan binnenkort open.

Raar moment

PVV-Kamerlid Vondeling noemde in een debat uitbreiding van het Schengengebied onverantwoord en de grootste regeringspartij verzet zich tegen het opheffen van de controle over land: "Dit gaat leiden tot meer instroom van asiel, migratie en corruptie." Volgens Vondeling is het ook een raar moment om dit te doen, omdat veel landen nu juist meer controles aan de binnengrenzen invoeren.

Faber benadrukte in het debat dat het vorige kabinet heeft ingestemd met toetreding en dat de directe buren van Bulgarije en Roemenië, Oostenrijk en Hongarije, extra afspraken hebben gemaakt. "Daarom kan er nu een akkoord worden bereikt."

Veel risico's

De minister voegde eraan toe dat er wel veel risico's zijn en dat ze de zorgen van de PVV ook deelt. Maar ze is niet van plan alsnog haar veto te gebruiken. Tegen de NOS zei ze de verdere openstelling niet prettig te vinden. "Dat geef ik toe, maar dit is het oordeel van het kabinet. En dat moet ik uitdragen."

De Amerikaanse regering maakt zich grote zorgen of het Oekraïense leger voldoende soldaten heeft om stand te houden tegen de aanhoudende Russische aanvallen. Achter de schermen stellen de Amerikanen al langer vragen aan de Oekraïense regering waarom de leeftijd waarop mannen worden opgeroepen niet omlaag gaat, van 25 naar 18 jaar, om zo meer troepen te kunnen mobiliseren.

De onvrede aan Amerikaanse kant over het tekort aan soldaten neemt toe. Minister van Buitenlandse Zaken Blinken zei vorige week op een NAVO-top in Brussel dat Kyiv "moeilijke beslissingen" moet nemen over mobilisatie. Deze week herhaalde een woordvoerder van het ministerie die boodschap nog eens. De druk wordt dus snel opgevoerd.

Dit voorjaar is een nieuwe mobilisatiewet aangenomen in Oekraïne waarin de militaire leeftijd werd verlaagd van 27 naar 25 jaar. Maar die maatregel gaat de Amerikanen kennelijk niet ver genoeg. Vergeleken met landen waar de dienstplicht geldt is de leeftijd van 25 jaar relatief hoog: 18 is de norm.

Schampere reactie

"We hebben gesprekken met de Oekraïense regering gevoerd over de veiligheidssituatie in het oosten van het land," zei Matthew Miller, woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken deze week, doelend op het gebrek aan mankracht.

Blinken zei eerder dat Kyiv "noodzakelijke beslissingen" moet nemen over de mobilisatieleeftijd. Hij beloofde dat de VS iedere soldaat die wordt gemobiliseerd zou trainen en bewapenen. "Met geld en munitie verdedig je niet een land. Je moet ook voldoende mensen hebben om dat te doen." Voor de diplomaat Blinken zijn dit uitgesproken harde woorden.

De Amerikaanse houding ontlokte president Zelensky een schampere reactie. De bondgenoten zouden volgens hem maar tweeënhalve legerbrigades hebben bewapend, in plaats van de tien brigades waarom Oekraïne had gevraagd.

'Onredelijk'

"Het gebrek aan wapens, vliegtuigen en langeafstandswapens gaan we niet compenseren met de levens van onze jeugd. Het is onredelijk om dat te vragen van Oekraïne," laat een woordvoerder van Zelensky weten. "Wij vechten om het Oekraïense volk te beschermen. Rusland vecht voor het recht om te mogen vernietigen. Poetin is niet geïnteresseerd in mensenlevens. Wij wel."

Zelensky voelt er vooralsnog weinig voor om de mobilisatieleeftijd te verlagen. Daar heeft hij verschillende redenen voor, denkt Oekraïne-specialist Joelia Soldatioek van Instituut Clingendael. De belangrijkste is volgens haar dat "de kinderen", zoals de generatie van onder de 25 wordt genoemd, in hun opleiding geen enkele militaire training hebben gehad.

In tegenstelling tot de generaties die vóór 2014 zijn afgestudeerd. Na dat jaar is praktisch alle militaire vorming aan universiteiten en instituten afgeschaft. Dat was een oude Sovjet-traditie.

Niet gehard

"Ze zijn mentaal niet gehard en niet bestand tegen het front," zegt Soldatioek over "de kinderen". "Ze zouden maar een opleiding krijgen van vier maanden, daarmee kunnen ze geen waardevolle bijdrage leveren."

Een andere reden is de demografie. De generatie van 20 tot 24 jaar is een relatief kleine generatie, die ter wereld kwam in de periode na de val de Sovjet-Unie. Dat was een economisch zeer onzekere tijd, waarin het geboortecijfer kelderde.

Deze relatief kleine groep moet nu wel zorgen voor nieuwe Oekraïners. Als deze groep naar het front gaat, vormt dat een rechtstreekse bedreiging voor het voortbestaan van het land, is de heersende opvatting.

Onze toekomst

"Oekraïne moet over 20 of 30 jaar ook nog bestaan. Zij die jonger zijn dan 18 zijn onze toekomst. Dit is de generatie die ons land moet redden," zegt voormalig opperbevelhebber van het leger Valery Zaloezjny.

Zelfs hij is tegenstander van de verlaging van de leeftijd om te moeten vechten, terwijl hij eerder om een half miljoen militairen extra vroeg, die hij nooit gekregen heeft. Hij is nu ambassadeur van Oekraïne in Londen.

En dan is er nog een reden waarom Zelensky geen jongere mannen wil oproepen: het is een politiek impopulaire maatregel. Soldatioek: "Zelensky luistert wèl naar de bevolking."

Er circuleren wel compromissen om het tekort op te vangen, door bijvoorbeeld de leeftijd te verlagen naar 20 jaar en niet naar 18, of door bijvoorbeeld gedeeltelijke dienstplicht in te voeren voor vrouwen.

Hoeveel extra soldaten de verlaging van de leeftijd zou opleveren is niet bekend. Op dit moment wordt Oekraïne vooral verdedigd door mannen van tussen de 40 en 60 jaar oud, weet Soldatioek. De gemiddelde leeftijd van een soldaat is 43 jaar.

"Als je vader of moeder bent, pak het af, gooi het weg en zorg dat je kinderen het niet gebruiken." Dat is de reactie van staatssecretaris Karremans (VVD) van Jeugd, Preventie en Sport op het nieuws dat het afgelopen jaar zeker veertien kinderen in het ziekenhuis terecht zijn gekomen als gevolg van vapen.

Een 15-jarig meisje en een 17-jarige jongen moesten worden opgenomen op de intensive care. Andere kinderen hadden last van een klaplong, longbloeding of afname van de longfunctie.

Vapen is niet gezonder dan roken, zegt Karremans:

Volgens Karremans vapet 20 procent van de kinderen tussen de 12 en 18 jaar. Dat zijn bijna altijd vapes met een smaakje. Die zijn illegaal en we weten niet wat erin zit, zegt Karremans. "De gezondheidseffecten zijn immens. Geen ouder wil dit voor zijn of haar kind."

Op heterdaad betrapt

Vapes met een smaakje zijn al sinds 2020 verboden. Toch worden ze nog op veel plaatsen aangeboden. Het probleem is dat de toezichthouder NVWA veel te weinig mensen heeft, zegt Karremans, en dat verkopers op heterdaad betrapt moeten worden als een inspecteur wil ingrijpen.

Het kabinet werkt daaraan. Er zijn al miljoenen extra vrijgemaakt om volgend jaar meer inspecteurs in te zetten. Het kabinet werkt ook aan wetgeving om verkopers makkelijker te kunnen aanpakken.

Een totaalverbod op vapen, dus ook op vapes zonder toegevoegde smaakjes, kan Nederland niet alleen invoeren. Dat moet Europees worden geregeld, zegt Karremans. Een Kamermeerderheid sprak zich eerder dit jaar wel uit voor een verbod op wegwerpvapes.

Strenger optreden

Voorlopig is het daarom aan de overheid, ouders, het onderwijs en sportverenigingen om kinderen van het vapen af te houden. Karremans richt zich vooral op ouders. "We moeten het met z'n allen doen. Wij gaan meer handhaven, maar ik heb ook ouders nodig om strenger op te treden tegen hun kinderen."

Hij denkt dat kinderen het begrijpen als ouders er met hen over praten. "Geen kind wil in het ziekenhuis belanden met een klaplong of bloedlong."

De mysterieuze ziekte die al aan tientallen mensen het leven heeft gekost in de Democratische Republiek Congo zou malaria kunnen zijn. Dat zeggen lokale autoriteiten na het testen van twaalf patiënten.

"Van de afgenomen monsters testten er negen positief op malaria", zei viroloog Jean-Jacques Muyembe, directeur-generaal van het Nationaal Instituut voor Biomedisch Onderzoek in de hoofdstad Kinshasa. "Deze monsters waren niet van goede kwaliteit, dus we gaan verder met het onderzoek om te kijken of er sprake is van een epidemie."

Eerder zei topman Ghebreyesus van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ook al dat er patiënten positief getest waren op malaria. Hij voegde eraan toe dat niet kan worden uitgesloten dat ze meerdere ziektes tegelijk hebben.

Er worden de komende tijd nog meer tests afgenomen om de exacte oorzaak of oorzaken vast te stellen, zei de WHO.

WHO stuurt experts

Er zijn veel zorgen over de onbekende ziekte die eind november opdook in de regio Panzi in de zuidwestelijke provincie Kwango. Volgens het Congolese ministerie van Volksgezondheid zijn er bijna 400 gevallen bekend en zijn er al meer dan 30 mensen aan het virus overleden. De meesten van hen waren kinderen onder de 14.

De WHO heeft vorige week een team van experts naar het Afrikaanse land gestuurd om lokale hulpverleners te helpen bij de bestrijding van de ziekte en meer tests uit te voeren. Maar omdat het gebied over de weg zeer moeilijk toegankelijk is duurde het lang voordat zij patiënten bereikten.

De gezondheidsorganisatie zei eerder dat wordt gekeken naar een verband met ziektes als covid, influenza, mazelen en malaria.

De belangrijkste symptomen van de onbekende ziekte lijken op die van griep, waarbij patiënten last hebben van hoofdpijn, hoesten, benauwdheid en bloedarmoede. Het lokale bestuur adviseert inwoners extreem voorzichtig te zijn en de overledenen niet aan te raken. In het gebied lijden veel mensen aan ondervoeding en is een lage vaccinatiegraad, waardoor kinderen kwetsbaar zijn voor ziektes zoals malaria.

Mpox

De onbekende ziekte die nu in Congo opduikt komt nog eens bovenop de mpox-epidemie. Daar zijn tot nu toe naar schatting 1000 mensen aan overleden.

Blokker doet in één klap een groot deel van de voorraad van de hand. Partijhandelaar Kooistra.com uit Leeuwarden neemt 202 zeecontainers vol met spullen over van de failliete winkelketen.

Een deel van de containers staat nog in de haven en een deel is nog op zee, zegt de advocaat van Kooistra.com. Het gaat om voorraden die al voor het faillissement gekocht waren en die nog niet betaald zijn.

Volgens de advocaat van Kooistra gaat het om 10.000 pallets met 16.000 verschillende huishoudelijke artikelen. Eén dezer dagen worden de spullen vanuit de Rotterdamse haven vervoerd naar de opslag in Leeuwarden.

Leegverkoop

In november werd Blokker failliet verklaard. De schulden van het bedrijf aan een geldschieter, de belastingdienst en leveranciers waren te ver opgelopen. Ook de omzet van de winkels viel tegen.

De winkelketen is bezig met een leegverkoop die tot het einde van het jaar duurt. Inmiddels raken de schappen in de filialen leeg. Per 21 december, eind volgende week, gaan daarom 100 winkels voortijdig sluiten. Het personeel daarvan gaat aan de slag in de winkels die nog wel open zijn.

Big Bazar

Hoeveel Kooistra.com betaalt voor de voorraad is niet bekend. De eerste 35 miljoen euro die de curator nog uit Blokker weet te halen gaat naar het Amerikaanse investeringsbedrijf Gordon Brothers, dat vanwege pandrecht voorrang heeft op andere grote schuldeisers, zoals de Belastingdienst.

De eigenaar van het bedrijf dat de spullen van Blokker heeft opgekocht is Eric Kooistra. Hij is de derde generatie van de familie achter het handelsbedrijf en een neef van Jerke Kooistra, een ondernemer die in 2021 Big Bazar van Blokker overnam. Ook die keten kwam in grote financiële problemen, vorig jaar volgde het faillissement.

Of er een doorstart komt voor Blokker is nog altijd niet duidelijk.

Er moet de komende jaren sneller worden gebouwd en op meer plekken. Ook zal twee derde van de nieuwbouw betaalbaar zijn. Deze en andere afspraken moeten ertoe leiden dat er meer woningen bij komen.

Minister Keijzer (BBB) heeft vandaag tijdens haar woontop de afspraken bezegeld met gemeenten, projectontwikkelaars en andere organisaties die betrokken zijn bij de woningbouw.

Volgens de afspraken worden regels vereenvoudigd en vergunningen sneller afgegeven. Daardoor, is de belofte, wordt de tijd van vergunningaanvraag naar oplevering verkort van tien naar zeven jaar.

Voor ongeveer 75.000 nieuwe woningen is er al een plek gevonden. Zo'n 63.000 nieuwe huizen worden gebouwd bij Utrecht, 6500 bij Lisserbroek en Nieuw-Vennep en 5000 bij Lansingerland.

Doorbraakaanpak

Deze projecten moeten tot stand komen door een zogeheten 'doorbraakaanpak' van het ministerie van Volkshuisvesting. Dat betekent dat het Rijk, marktpartijen, zoals bouwers en projectontwikkelaars, en woningcorporaties nauw samenwerken.

Als iets niet goed gaat, moeten partijen open kaart spelen over onder meer financiën. Het idee is dat knelpunten daardoor sneller uit de weg worden geruimd. Uiteindelijk moeten er jaarlijks 100.000 woningen bij komen.

Dat wilde het vorige kabinet ook, maar dat is nooit gelukt. Wel werd er elk jaar steeds meer gebouwd. Vorig jaar kwamen er bijna 90.000 nieuwe woningen bij.

Dat twee derde van de nieuwe woningen 'betaalbaar' moet zijn, betekent voor koopwoningen dat ze dit jaar maximaal 390.000 euro kosten en voor huurwoningen een maximale huur van 1158 euro. Die bedragen worden ieder jaar aangepast.

Extra geld

Projectontwikkelaars en bouwbedrijven zeggen voor die prijzen niet alle projecten rendabel te kunnen financieren. Daarom dragen het Rijk en gemeenten bij, ieder de helft van het benodigde extra geld.

Gemeenten zeggen wel dat ze dat alleen kunnen als ze daarvoor extra geld krijgen van het Rijk. Of dat gaat gebeuren wordt pas volgend jaar duidelijk.

De Woonbond, die de belangen van huurders behartigt, heeft de afspraken niet ondertekend. De organisatie vindt dat het kabinet de huurverhogingen aan banden moet leggen.

Pensioenfondsen zetten hun handtekeningen ook niet onder het akkoord. Ze willen geen geld toezeggen voor woningbouw.

Het gaat nog steeds slecht met de kreeften in de Oosterschelde. Door massale sterfte is hun aantal dit jaar drastisch afgenomen. Kreeften die tijdens het kreeftenseizoen (van maart tot en met juli) levend opgevist werden, waren vaak verzwakt en slap.

Onderzoek van de Wageningen University & Research (WUR) naar de oorzaak heeft niets opgeleverd. Daarom wordt er vanaf januari opnieuw onderzoek gedaan. In dat nieuwe onderzoek wordt ook de massale mosselsterfte meegenomen.

"Vanaf 2016 zijn er ook jaren dat mosselen in de Oosterschelde in groten getale sterven", zegt onderzoeker van de WUR Jildou Schotanus. "Sommige jaren gaat het goed met ze, andere jaren niet. Dit jaar was een slecht mosseljaar." Of er verband is met de sterfte van de kreeften, en zo ja: wat dan het verband is, moet ook uit het nieuwe onderzoek blijken.

Zware metalen

Bij natuurorganisaties en kreeftenvissers in de omgeving wordt gedacht dat staalslakken massale kreeftensterfte veroorzaken. Staalslakken zijn een restproduct uit de staalindustrie, in Nederland vooral afkomstig van Tata Steel. In onder meer de Ooster- en Westerschelde worden de grijze stenen gebruikt bij kustversterkingsprojecten.

Tata Steel noemt staalslakken een gecertificeerd bijproduct dat niet schadelijk is voor de natuur, mits goed toegepast. Toch zijn er al langer zorgen over het gebruik van staalslakken. Vorig jaar bleek uit een onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) dat staalslakken mogelijk schadelijker zijn dan gedacht. Ook de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) trok aan de bel.

Om te onderzoeken of staalslakken inderdaad van invloed zijn op de gezondheid van kreeften, zijn nog levende kreeften uit de Oosterschelde vergeleken met kreeften uit het Grevelingenmeer, waar geen gebruik wordt gemaakt van staalslakken. "We hebben geen significante verschillen kunnen vinden", zegt Schotanus. "Staalslakken lijken dus geen oorzaak te zijn van de sterfte." Ook een uitgebreid onderzoek naar ziekteverwekkers zoals bacteriën en parasieten leverde niets op, en hetzelfde geldt voor een onderzoek naar gifstoffen.

Dat was toch wel onverwacht, vertelt Schotanus. "We hadden gedacht dat we wel iets van een ziekteverwekker zouden vinden. Sommige kreeften werden ook weer 'beter', dat lijkt erop te duiden dat ze een bepaalde ziekte hadden. Maar wat het dan is geweest, blijft een raadsel."

Nieuw onderzoek

Het nieuwe onderzoek zal een stuk grondiger worden dan het onderzoek van dit jaar. Zo wordt in beeld gebracht hoe veel kreeften er nog in de Oosterschelde zijn. "Vissers spreken dit jaar van een sterfte van wel 90 procent maar of dat klopt moet uit onderzoek blijken. Ook gaan we onderzoeken of de populatie weer toeneemt."

"We brengen eerst in kaart wat er de afgelopen tien jaar is veranderd of veranderd zou kunnen zijn. Denk aan de waterkwaliteit, het klimaat, de samenstelling van algen of menselijke activiteit in het water." Ook zal er opnieuw gezocht worden naar bacteriën, virussen of parasieten die de mosselen en kreeften ziek maken.

Het onderzoek start in januari en duurt vier jaar.

De politie heeft twee mannen aangehouden voor een explosie bij een huis in Den Bosch. De ontploffing vond vannacht rond 04.30 uur plaats. Niemand raakte gewond.

Wel raakten de voordeur en meerdere ramen van het huis aan de Eerste Hambaken beschadigd. Het onderzoek naar de aanslag loopt nog, laat een politiewoordvoerder weten. De politie vermoedt dat de explosie is veroorzaakt door illegaal zwaar vuurwerk.

De twee verdachten (26 en 28) werden kort na de ontploffing aangehouden. Beide mannen komen uit Den Bosch. Zij zitten op dit moment vast en worden later verhoord, meldt Omroep Brabant. De politie roept mensen met camerabeelden van de aanslag op zich te melden.

Op bewakingsbeelden van het huis is te zien dat een explosief naar de deur wordt gegooid:

Een rechter heeft bepaald dat een vrouw van 85 jaar in Wandlitz in het oosten van Duitsland het eigendom van haar huis verliest, omdat de nazi's zich in 1939 met geweld de woning hebben toegeëigend ten koste van de toenmalige Joodse eigenaren. Die werden gedwongen het huis te verkopen, waarna een makelaar het doorverkocht aan de grootvader van de 85-jarige vrouw.

Die vrouw en haar zoon kregen in 2015 een brief van een overheidsinstantie met het bericht dat ze hun woning moesten afstaan aan de Jewish Claims Conference, een vereniging van 23 Joodse organisaties. Ze gingen daartegen in beroep bij de rechter, maar dat is verworpen.

Vakantiehuis

De eerdere Joodse eigenaren, twee vrouwen, kochten het pand in 1932 en gebruikten het als vakantiehuis voor Joodse kinderen. De oorspronkelijke bezitters zijn vermoord in Auschwitz en ze hebben geen erfgenamen.

Nu woont de familie Lieske er al generaties lang. In 2015 kregen zij voor het eerst een brief met de mededeling dat het teruggegeven dient te worden aan de Jewish Claims Conference.

De 85-jarige vrouw en haar 61-jarige zoon wonen samen in het huis. "We weten niet waar we heen moeten", zeggen ze. Een aanbod van de belangenorganisatie om de rest van hun leven in het huis te blijven wonen hebben ze afgewezen, zegt Jewish Claims Conference.

De Tweede Kamer zal het kabinet niet dwingen gemeenten terug te fluiten bij het instellen van emissievrije zones. Dat lijkt de belangrijkste conclusie van een nieuw Kamerdebat over de kwestie. Er wordt al tijden over zero-emissiezones gepraat (gebieden in een stad waarin bestel- en vrachtauto's die schadelijke stoffen uitstoten worden geweerd). Veertien gemeenten stellen de zones in per 1 januari, waaronder de vijf grootste steden.

De Kamer drong in oktober aan op uitstel voor de betrokken ondernemers. Maar staatssecretaris Jansen kwam vorige maand tot de conclusie dat daar bij de gemeenten en ook in het kabinet niet genoeg draagvlak voor is. Bovendien gaan de gemeenten er uiteindelijk zelf over, zei hij verschillende keren.

Hij heeft de gemeenten wel gevraagd het eerste jaar geen boetes op te leggen; de gemeenten zelf willen niet verdergaan dan een half jaar. Verder krijgen ondernemers met het schoonste type dieselbestelauto's nog tot 1 januari 2029 toegang tot stadscentra met een zero-emissiezone (volgens een eerder plan was dat 2028).

Harde kritiek van PVV

Een nieuwe motie van VVD en BBB om elke twee maanden te rapporteren wat de gevolgen van het instellen van de zones zijn voor ondernemers die niet aan de eisen kunnen voldoen, haalt het waarschijnlijk.

VVD-Kamerlid Veltman zei dat het beleid kan worden bijgesteld als uit de rapportages blijkt dat het niet goed gaat. Jansen noemde in het debat die motie overbodig, omdat hij toch al van plan is de ontwikkelingen in de gaten te houden.

De staatssecretaris kreeg in het debat nog de hardste kritiek van zijn eigen partij, de PVV. Die ziet helemaal niets in de zones. Kamerlid Heutink sprak van een ramp waardoor meer dan 100.000 ondernemers in de financiële problemen kunnen komen.

De PVV wil dat het kabinet met spoed met een algemene maatregel van bestuur komt om invoering van de zones alsnog uit te stellen. Een motie daarover werd medeondertekend door BBB, maar zal geen meerderheid halen. En volgens de staatssecretaris is in dat voorstel het middel erger dan de kwaal: "Dit veroorzaakt extra onzekerheid en onduidelijkheid bij ondernemers".

In de eerste vergadering na de dodelijke explosie op de Tarwekamp heeft de Haagse gemeentepolitiek uitgebreid stilgestaan bij de gevolgen, meldt Omroep West.

"De wijk staat op en staat om de slachtoffers heen", zei burgemeester Jan van Zanen. "De blijken van solidariteit, de spontaan gedoneerde kleding en huisraad, het geld dat naar de crowdfunding van de Lichtpuntjes van Mariahoeve gaat, het is allemaal hartverwarmend", zo wordt hij geciteerd door Omroep West.

Eigenlijk stond de explosie, waarbij zaterdagochtend vroeg zes doden vielen, niet op de agenda van de commissievergadering Bestuur. Maar de burgemeester nam de tijd om een toelichting te geven op de gebeurtenissen.

Daarbij benadrukte hij dat 19 huishoudens nog steeds worden ondersteund. Zij zijn hun huis kwijt en de meeste mensen worden door de gemeente opgevangen in hotels. Drie Haagse woningbouwverenigingen zijn bereid om ze op korte termijn vervangende woonruimte aan te bieden.

Praktische ondersteuning

Los daarvan worden de getroffenen ook "doorlopend ondersteund" door de gemeente, aldus Van Zanen, "bijvoorbeeld ten aanzien van vragen over hun verzekering, met praktische ondersteuning zoals met kleding, het verkrijgen van een nieuw identiteitsbewijs, en met psychologische hulp". Ook met ondernemers die hun zaak kwijt zijn, is contact gezocht om te inventariseren wat zij nodig hebben.

Over de mogelijke oorzaak van de explosie gaf de burgemeester geen nieuwe details. "Dat de politie met voortreffelijk speurwerk op een ingewikkelde locatie zo snel drie verdachten kon aanhouden is mooi nieuws", stelde hij.

"Voor de direct getroffenen en nabestaanden is het van groot belang dat er snel duidelijkheid komt over de oorzaak en de aanhouding van deze verdachten is daarvoor essentieel. Ook voor omwonenden geeft dit rust."

Op grond van het noodbevel dat Van Zanen meteen na de explosie uitvaardigde blijft het nog tot en met vrijdag 09.00 uur verboden om het gebied te betreden.

Hartverscheurend

Vanochtend stonden ook Provinciale Staten van Zuid-Holland stil bij de explosie. Er was een minuut stilte. Wouter Kolff, de commissaris van de Koning, noemde de beelden van afgelopen weekend "hartverscheurend", meldt Omroep West.

'We leven zeer mee met alle slachtoffers van de ramp en alle nabestaanden, de buurt-, sport- en schoolgenoten", aldus Kolff. "En ook met de mensen van de hulpdiensten die afgelopen weekend zwaar maar belangrijk werk hebben geleverd."

Op de afdeling heelkunde van het HagaZiekenhuis in Den Haag hebben chirurgen seksueel grensoverschrijdend gedrag gepleegd tegenover arts-assistenten die zij opleidden. Dat meldt het BNNVARA-programma Zembla.

Het programma heeft onder andere interne e-mails, gespreksopnamen en een brief van de raad van bestuur in handen. Op basis daarvan concludeert Zembla dat "zeker vier chirurgen" zich hebben misdragen.

In die brief wordt volgens Zembla één chirurg genoemd. Hij zou een arts-assistent hebben lastiggevallen tijdens twee teamuitjes in het buitenland, in 2020 en in 2023. Beide keren heeft hij de vrouw in de lift van de hotels waar de vakgroep verbleef omhelsd en getongzoend, schrijft Zembla.

Tientallen meldingen

De assistent zegt anoniem tegen het onderzoeksprogramma dat de chirurg haar ook in het ziekenhuis seksueel grensoverschrijdend benaderde tijdens beoordelingsgesprekken. Hij nam haar dan apart voor de "beoordeling", maar volgens de assistente was dat enkel en alleen om haar te zoenen. Ook zegt ze dat de chirurg operaties deed die voor hem ongebruikelijk waren, zodat hij bij haar in de buurt was.

In 2022 is een andere chirurg van dezelfde afdeling met vervroegd pensioen gegaan. Volgens artsen die in het Haagse ziekenhuis zijn opgeleid, zijn over deze arts "tientallen meldingen" gedaan van grensoverschrijdend gedrag.

Grapjes

Die chirurg zegt zelf tegen Zembla dat er "niets van seksuele aard" is gebeurd. Hij zegt dat hij grapjes maakte op de werkvloer, en dat er "meerdere redenen" waren voor zijn vervroegde pensioen.

Uit een audio-opname concludeert Zembla dat nog twee chirurgen zich schuldig maken aan grensoverschrijdend gedrag. Over de een wordt gezegd dat hij geen vice-opleider kan worden, "want die zit aan de AIOS en ANIOS" (arts in opleiding tot specialist, arts-niet in opleiding tot specialist). De andere arts zou zich hebben misdragen tegenover een arts-assistent tijdens het teamuitje in 2023.

Tekortgeschoten

Het HagaZiekenhuis heeft gereageerd op het Zembla-onderzoek. "Helaas zijn er situaties van grensoverschrijdend gedrag bekend in ons ziekenhuis." Bestuursvoorzitter Peter van der Meer schrijft dat het ziekenhuis is tekortgeschoten en "niet altijd voldoende oog" heeft gehad voor "een veilige werk- en leeromgeving voor onze medewerkers".

Een woordvoerder laat de NOS desgevraagd weten dat het "niet mogelijk is om op individuele situaties in te gaan". Het ziekenhuis onderschrijft dat ze grensoverschrijdend gedrag ontoelaatbaar vinden en willen voorkomen. "Het is essentieel dat we elkaars grenzen respecteren en elkaar durven aan te spreken op gedrag wanneer dat nodig is."

Het ziekenhuis gebruikt sinds kort een app waar medewerkers anoniem meldingen kunnen doen. Ook worden op korte termijn extra interne vertrouwenspersonen ingezet.

In Zwolle zijn oude tekeningen opgedoken van Herman Brood. Het gaat om stripachtige illustraties die de zanger en schilder in 1962 op 16-jarige leeftijd maakte voor de schoolkrant.

Het is min of meer toeval dat de tekeningen nu tevoorschijn komen, meldt omroep Oost. En dat heeft alles te maken met een lezing vanavond in stadscafé annex restaurant Het Refter in de middeleeuwse binnenstad van Zwolle.

Meteen toen ze de aankondiging van de lezing zag, kwam de dochter van Zwollenaar Hermen Overweg (80) in actie. Zij herinnerde zich een gesprek met haar vader, waarin ter sprake kwam dat hij meer dan zestig jaar geleden les had gekregen in hetzelfde gebouw Het Refter. Haar vader zat daar toen samen met Herman Brood (1946-2001) op de Middelbare Handelsdagschool.

Monniken sinds 1300

Hermen Overweg zelf herinnert zich nog dat hij destijds met een aantal anderen de schoolkrant Hermes maakte. "Ik had een bijdrage geschreven over de geschiedenis van het schoolgebouw", vertelt hij. Het gebouw bestaat al sinds 1300 en was ooit een klooster waar monniken zaten.

Toen zijn geschiedenisdocent dat verhaal las, tipte hij Overweg om het in verschillende delen in de schoolkrant te publiceren. "En dan moet je Herman Brood vragen of hij daar de tekeningen bij wil maken, zei hij", aldus Overweg. "Dus ik heb hem aangesproken. Hij zat één of twee klassen lager. Het was een buitengewoon timide, onopvallende jongen. Maar hij wilde het doen. En hij heeft ook leuke tekeningen gemaakt."

"Ik had nog twee schoolkranten waarin alles stond afgebeeld en gepubliceerd. Ik weet bijna zeker dat dit de allereerste publieke uiting van Brood was. Dus in dat opzicht is het wel bijzonder", vervolgt de Zwollenaar. De schoolkrant verscheen in een oplage van slechts tweehonderd exemplaren. Hoeveel zijn er daar ruim zestig jaar later nog van over?

Illustrateur

Voor wie twijfelt, de tekeningen van het monnikenleven in gebouw Het Refter zijn echt van de latere hitzanger en schilder. Overweg: "Zijn naam staat in het colofon van de schoolkrant achter 'illustrateur'."

Over de uniciteit heeft hij geen twijfels. De schoolkrant van de handelsschool verscheen in een oplage van slechts tweehonderd exemplaren. Niemand weet hoeveel er daarvan ruim zestig jaar later over zijn.

Uiteraard zijn de tekeningen vanavond te zien tijdens de lezing. Wat er daarna mee gaat gebeuren, is nog onbekend, In Zwolle is een Herman Brood Museum. Maar Overweg kan zich ook voorstellen dat de tekeningen apart worden vergroot en in het stadscafé worden opgehangen. Op locatie, want Brood heeft destijds alles getekend: de stilteruimte, bibliotheek, keuken en de eetzaal."

De Belgische tv-presentator en acteur Tom Waes is ontslagen uit het ziekenhuis en weer thuis, na zijn ernstige ongeluk op de snelweg in Antwerpen. De Vlaamse omroep VRT had alle opnames met Waes stilgelegd en dat blijft zo, zodat hij aan zijn herstel kan werken.

De 56-jarige Waes reed in de nacht van 29 op 30 november op een pijlwagen die op de snelweg stond in Antwerpen-Zuid, vlak voor de Kennedytunnel. Hij raakte zwaargewond en moest uit zijn oude Porsche worden bevrijd. De presentator bekende later onder invloed te zijn geweest en noemde dat een "onbegrijpelijke fout".

Waes liet vorige week weten dat zijn herstel naar verwachting lang gaat duren. De VRT zei eerder het "te betreuren" dat Waes onder invloed van alcohol in zijn auto is gestapt.

Goed nadenken

De Vlaamse omroep laat nu weten: "We hebben met Tom afgesproken dat we eerst alle kans geven aan zijn herstel, fysiek en mentaal, maar daarna wel in gesprek gaan met hem en de mensen rondom hem hoe we zelfs vanuit deze misstap iets positiefs kunnen opzetten."

"Het lijkt ons, VRT en Tom, belangrijk dat we daar eerst goed over nadenken voordat we de draad zonder meer weer oppikken. In afwachting hebben we samen besloten dat Tom even niet te zien is met nieuwe programma's op VRT. Maar in de toekomst, als we ons daar allemaal weer klaar voor voelen, heel graag weer wel."

Reacties

Tom Waes is onder meer bekend van het programma Reizen Waes, dat ook in Nederland wordt uitgezonden. Ook speelde hij in de serie Undercover en presenteert hij het geschiedenisprogramma Het verhaal van Vlaanderen.

Voor de KRO-NCRV maakt Waes een vervolg op zijn reisprogramma en een nieuwe fictieserie, Badgasten. De KRO-NCRV zei in een reactie dat "met te veel alcohol op in de auto stappen zeer onverantwoord en kwalijk is".

De rechtbank op Schiphol heeft Syriëganger Hasna A. tot tien jaar gevangenisstraf veroordeeld voor deelname aan een terroristische organisatie. Ook heeft ze zich volgens de rechtbank schuldig gemaakt aan slavernij.

Het Openbaar Ministerie had een celstraf van acht jaar geëist tegen A. voor het gebruiken van twee jezidi-vrouwen als huisslaven tijdens haar verblijf in het IS-kalifaat.

De rechtbank acht dat in een van de twee gevallen bewezen en noemt de slavernij in het vonnis "een buitengewoon ernstig feit dat een gevangenisstraf van meerdere jaren rechtvaardigt."

Ook benoemde de rechtbank dat A. er nog steeds extremistische denkbeelden op nahoudt. "Ze heeft op zitting IS-leden aangeduid als broeders en zusters en staat achter de sharia." A. heeft de beschuldigingen altijd weersproken.

Het was voor het eerst dat in Nederland iemand terechtstond voor een misdrijf gepleegd tegen jezidi's, een religieuze en etnische Koerdische minderheid. Terreurorganisatie IS pleegde genocide tegen duizenden jezidi-mannen. Vrouwen en kinderen werden op grote schaal naar IS-gebied ontvoerd en misbruikt.

Nieuw leven

De 33-jarige A. uit Hengelo reisde in 2015 met haar 4-jarige zoontje af naar Syrië om zich aan te sluiten bij de terroristische organisatie IS. "Ik wilde in het kalifaat een nieuw leven opbouwen", verklaarde ze in oktober in de rechtszaal van Schiphol. Ze trouwde er met een IS-strijder en kreeg nog drie kinderen, tot ze van hem scheidde en in een gevangenenkamp belandde.

A. werd samen met elf andere Nederlandse vrouwen en hun 28 kinderen in november 2022 door Nederland uit een Syrisch gevangenenkamp teruggehaald. De vrouwen werden bij aankomst in Nederland meteen aangehouden omdat ze van terroristische misdrijven werden verdacht.

De afgelopen jaren zijn meerdere IS-vrouwen veroordeeld voor hun steun aan de jihadistische strijd.

Zeker veertien kinderen zijn afgelopen jaar in het ziekenhuis beland nadat zij hadden gevapet. Dat bevestigt de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) na berichtgeving door RTL Nieuws. Die veertien gevallen zijn volgens de kinderartsen slechts het topje van de ijsberg.

De NVK vraagt artsen sinds vorig jaar 1 november om melding te maken van kinderen die ziek zijn geworden na vapen. In de veertien gevallen was het kind ernstig ziek. Een 15-jarig meisje en een 17-jarige jongen moesten worden opgenomen op de intensive care. Andere kinderen hadden last van een klaplong, longbloeding of afname van de longfunctie.

Bijna alle kinderen zijn tieners. Een 14-jarig meisje zei dat ze overdag om de vijf minuten vapete, en ook 's nachts wakker werd voor een hijsje. Een 16-jarig meisje en haar moeder vertelden de arts dat zij "vrijwel voortdurend" vapete. Een 16-jarige jongen zei dat hij duizend hijsjes per dag rookte.

Een peuter van 2 jaar werd binnengebracht op de spoedeisende hulp nadat het kind de vloeistof uit een vape had gedronken. Als de peuter iets meer had binnengekregen, was dat volgens de arts mogelijk dodelijk geweest.

Acuut heel ziek

Waarom de kinderen zo ziek werden na het vapen is voor de artsen onduidelijk. Het type vape dat ze hadden gebruikt, kwam volgens de NVK niet overeen. Ook de medische achtergrond van de kinderen en de klachten verschilden sterk.

Wel is inmiddels duidelijk dat vapen schadelijk is. Bij het gebruik van deze elektronische sigaretten komen giftige metalen in het lichaam terecht, die de luchtwegen maar ook hersenen en organen kunnen beschadigen.

NOS Stories onderzocht twee jaar geleden al de gevaren van het vapen:

Van gewone sigaretten worden mensen meestal niet acuut heel ziek, zegt kinderlongarts Marije van den Beukel van het Haaglanden Medische Centrum tegen RTL Nieuws. "Bij de gewone sigaret kennen we vooral de langetermijneffecten, zoals kanker. Een mogelijke verklaring voor de acute klachten bij vapen is dat een vape soms vrijwel continu gebruikt wordt."

De artsen maken zich ernstig zorgen over hoe vaak kinderen vapen. "Je ziet dat zo'n vape in de jaszak of broekzak zit en dat er continu hijsjes worden genomen", licht Van den Beukel toe bij de NOS. Bij een aantal van de veertien kinderen liep de nicotineblootstelling omgerekend op tot "wel drie tot vier pakjes sigaretten per dag. Dat was echt schokkend".

Meer klachten

Naast de genoemde ernstige casussen bij het meldpunt van de NVK hoort Van den Beukel ook verhalen van kinderen met slaapproblemen door een nicotineverslaving. Ook zijn er kinderen met vage misselijkheidsklachten, langdurig hoesten of astmatische klachten.

Met het meldpunt willen de kinderlongartsen meer zicht krijgen op het ziektebeeld na vapen en de mogelijke behandeling. Ook willen de artsen met de cijfers duidelijk maken dat er een urgent probleem is.

Sommige van de veertien kinderen hebben een aantal maanden na hun ziekenhuisopname nog steeds klachten. "Kinderen die nog steeds niet goed kunnen sporten omdat ze snel buiten adem zijn", noemt Van den Beukel als voorbeeld. "Dat is echt wel zorgelijk: dat niet iedereen helemaal herstelt."

Strenger handhaven

Staatssecretaris Karremans van Jeugd en Preventie noemt het nieuws in een reactie een "wake-upcall". "Het is natuurlijk al langer bekend dat vapen heel schadelijk is en helemaal geen gezonde variant van roken, zoals helaas nog steeds veel mensen denken."

De staatsecretaris zegt, zoals eerder afgesproken, miljoenen te investeren in de handhaving op illegale vapes.

Een onderzoek dat twee jaar gaat lopen moet duidelijk maken waarom de zeehondenpopulatie in het Waddengebied afneemt. De onderzoekers hopen vooral de mysterieuze sterfte van zeehondenpups te verklaren.

"Ongeveer 15 procent van de pups verdwijnt nu spoorloos en we weten niet wat er met ze gebeurt", zegt onderzoeker David Goldsborough bij Omrop Fryslân. "We vinden geen karkassen, we weten simpelweg niet waar ze blijven. Het is een mysterie."

In de Waddenzee komen de grijze zeehond en de gewone zeehond voor. Het aantal grijze zeehonden is stabiel, maar het aantal gewone zeehonden loopt al een paar jaar terug. In het Nederlandse deel van de Waddenzee werden augustus vorig jaar 7211 exemplaren geteld. Dat is het laagste aantal sinds 2014.

Onvoldoende pups volwassen

"Er worden relatief veel pups geboren, maar het lijkt erop dat onvoldoende pups de volwassen leeftijd bereiken", zegt onderzoeker Goldsborough van de Hogeschool Van Hall Larenstein in Leeuwarden. Hij leidt het onderzoek naar de oorzaken van de teruglopende populatie.

"We willen een breed onderzoek", vervolgt hij. "De gewone zeehonden worden wel geteld, maar er is geen sprake van echte monitoring. Er wordt niet in het veld gekeken naar wat er gebeurt. We willen onderzoeken hoe we dat in de toekomst wél kunnen doen. En we gaan op zoek naar ontbrekende data."

Goldsborough werkt voor het onderzoek samen met wetenschappers van Wageningen Universiteit en de zeehondenopvangcentra in Pieterburen, Stellendam en op Texel. Hij roept ook de hulp in van het publiek, dat gestrande zeehonden kan doorgeven op de website waarneming.nl.

Grootste populatie

Het Waddengebied is de thuisbasis van de grootste populatie gewone zeehonden van Europa. Om die te behouden, moet volgens Goldsborough precies worden uitgezocht wat er aan de hand is.

Tot nu toe zijn er alleen veronderstellingen. Zo vertrekken op dit moment veel vissen door klimaatverandering en opwarming van het zeewater, naar noordelijker wateren. En zeehonden leven van vis. "Zulke verschuivingen in het voedselweb kunnen gevolgen hebben", zegt Goldsborough voorzichtig. "Net zoals de windparken op de Noordzee, waar zeehonden voedsel zoeken. De bouw van windmolens kan een negatieve uitwerking hebben op het ecosysteem."

Superingewikkeld

Een andere hypothese is dat de zeehonden te lijden hebben onder het feit dat vissers de zeebodem niet meer in beweging mogen brengen in de buurt van windmolens. "Ook dat heeft invloed", denkt de onderzoeker. "Het is superingewikkeld om meer inzicht te krijgen. Of het ons lukt om binnen twee jaar antwoorden te vinden, valt nog te bezien."

Dát er concrete antwoorden moeten komen, staat voor Goldsborough als een paal boven water. "Als de trend die we nu waarnemen doorzet, wordt de populatie heel klein. Er is namelijk geen aangroei van jonge dieren. Onherroepelijk leidt dat tot het verdwijnen van de zeehond uit het systeem", stelt hij. "Dat is natuurlijk niet wat we willen. Want het is een iconische en belangrijke soort."

Het Openbaar Ministerie heeft een celstraf van 2 jaar geëist tegen de 32-jarige Sefa Ö., voor zijn rol bij het geweld rondom de wedstrijd tussen Ajax en Maccabi Tel Aviv. Een half jaar van deze straf is wat het OM betreft voorwaardelijk.

Ö. meldde zich zelf bij de politie nadat geblurde foto's van verdachten werden gedeeld via het televisieprogramma Opsporing Verzocht. In de rechtbank werden vandaag videobeelden getoond waarop te zien is hoe de verdachte slachtoffers schopt en slaat op de Dam, het Damrak en in de Zoutsteeg in Amsterdam. Ook is te zien hoe hij een slachtoffer tegen een tram schopt.

Na vragen van de rechter zei hij veel spijt te hebben van zijn daden en "zijn leven te willen beteren". Volgens het OM had Ö. een actieve rol in het mishandelen van drie slachtoffers en heeft hij gekozen voor het toepassen van "willekeurig, buitensporig en zinloos geweld".

De verdachte zei dat hij "geen slecht persoon is" en dat hij de gebeurtenissen van 7 november betreurt.

'Frustratie en stoere praat'

Ook de 26-jarige Rachid O. krijgt wat het OM betreft celstraf. De man uit Utrecht hoorde zes maanden gevangenisstraf tegen zich eisen omdat hij opriep tot geweld en vanwege groepsbelediging van Joden.

O. is al veroordeeld tot zes maanden cel voor een ander delict. Hij beterde daarna zijn leven, ging studeren, werken en begon een onderneming.

De Utrechter was met vrienden naar Amsterdam om daar te eten en naar de coffeeshop te gaan. Hij was nieuwsgierig naar de demonstraties geworden nadat hij lid werd van een appgroep met 900 leden, waarin opgeroepen werd om Maccabi-supporters te belagen

"Zijn er nog ergens Joden?", vroeg O. in de appgroep. "Zijn er Joden gestoken, doodgegaan of op de Intensive Care?". Ook stuurde hij een bericht waarin hij zei "nooit meer een kans te krijgen om deze kk-Joden te slaan"

Volgens de verdachte doelde hij daarmee niet op de Joodse gemeenschap, maar op Maccabi-supporters. Ook zei hij dat hij niet echt van plan was om Maccabi-fans iets aan te doen, maar dat het vooral "stoere praat" was die voortkwam uit frustratie na het zien van beelden van misdragingen van de Israëlische voetbalfans.

"Ik had deze woorden niet moeten gebruiken", zei hij tegen de rechter. "Ik keur mijn gedrag zeker niet goed en ik heb een domme fout gemaakt."

Lucas D.

In totaal moeten vandaag vijf verdachten van het geweld in Amsterdam voorkomen. Eerder vandaag stond de 19-jarige Lucas D. al terecht. In deze zaak eiste het OM zes maanden gevangenisstraf, waarvan drie maanden voorwaardelijk.

Volgens het OM is bewezen dat D. zwaar illegaal vuurwerk bij zich had in de buurt van het stadion. Ook zat hij in een chatgroep op Snapchat waarin werd opgeroepen tot het plegen van geweld. In de appgroep stuurde D. berichten als "bitje in en raggen".

De man uit Monnickendam maakte volgens justitie ook deel uit van een groep die in de buurt van het stadion stenen gooide naar de politie. Hij ontkent zelf dat hij dit gedaan heeft, maar volgens OM is dit bewezen omdat de verdachte zichtbaar is op beelden met een steen in de hand.

Dit was volgens D. een "brok klei", die uit elkaar zou vallen zodra deze in de lucht gegooid was. De verdachte gooide die naar eigen zeggen op de grond, en niet naar de politie.

'Olie op het vuur'

De 19-jarige erkent wel dat hij deel uitmaakte van een Snapchat-groep, maar volgens zijn raadsman had hij geen "leidende rol" in deze groep. Het OM vindt dat D. met zijn berichten via het sociale netwerk "olie op het vuur heeft gegooid". Als D. de berichten vandaag nogmaals hoort in de rechtbank, noemt hij ze "schokkend".

De reclassering adviseert het jeugdrecht toe te passen, net als de advocaat van D. Hierbij voert de advocaat aan dat D. een studie doet, werkt en "een goede toekomst voor zich heeft". Het OM gaat hier bij de eis niet in mee.

De zaak van de man die verdacht wordt van doodslag behandelt de rechtbank toch morgen. Zijn advocaat vraagt om psychologisch onderzoek naar de verdachte. De 22-jarige man, een Palestijnse vluchteling uit de Gazastrook, zou mogelijk minder toerekeningsvatbaar zijn. Hij heeft volgens zijn advocaat tijdens de oorlog traumatische ervaringen gehad.

7 november

Na de wedstrijd tussen Ajax en Maccabi Tel Aviv op donderdag 7 november werden Israëliërs op verschillende plekken in de stad opgejaagd, aangevallen en mishandeld door groepen relschoppers. De aanvallen leidden nationaal en internationaal tot ophef en beschuldigingen van antisemitisme.

De rechtbank Amsterdam doet op 24 december uitspraak.

Nieuwsuur heeft het verhaal gereconstrueerd van een van de verdachten die voor de rechter staan. Het gaat om Mohammed B., een Syriër met een Palestijnse achtergrond die sinds 2015 in Nederland woont. Hij erkent tegen Nieuwsuur dat hij Maccabi-fans achtervolgde met een riem. Deze zaak werd vandaag niet-inhoudelijk behandeld.

De vrijwilligers die de stokoude radiotelescoop in Dwingeloo bedienen, hebben een uniek signaal uit de ruimte ontvangen. Ze wisten de Voyager 1 te lokaliseren, een ruimtesonde die zich op bijna 25 miljard kilometer van de aarde bevindt. De sonde is op dit moment het verste en snelste door mensen gemaakte object onderweg in de interstellaire ruimte.

"Dit was hartstikke bijzonder, zeker voor amateurs zoals wij", zegt Tammo Jan Dijkema van stichting Camras bij RTV Drenthe. Camras is de vrijwilligersorganisatie die de monumentale telescoop in de Drentse bossen onderhoudt en beheert.

De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA lanceerde de sonde Voyager 1 op 5 september 1977 met de bedoeling om de buitenste planeten van ons zonnestelsel in kaart te brengen. Nadat dat geslaagd was, verliet de sonde ons zonnestelsel. Hij staat op steeds grotere afstand van de aarde, nu dus op zo'n 25 miljard kilometer. Ter vergelijking: dat is tachtig keer op en neer van de aarde naar de zon. De sonde werkt en verzamelt ook nu nog wetenschappelijke data.

Bekijk hier een terugblik op de missie van de Voyagers:

De radiosignalen die de Voyager 1 af en toe naar de aarde stuurt, worden normaalgesproken opgevangen door de NASA zelf. De ruimtevaartorganisatie gebruikt moderne schotels van het zogenoemde Deep Space Network (DSN). Die schotels staan verspreid over de aarde in Goldstone, Canberra en Madrid en zijn geoptimaliseerd voor de hogere frequenties waarop de sonde 'communiceert' en hebben een diameter van 70 meter.

Maar nu wilden Tammo Jan Dijkema en zijn team het ook proberen met hun 68-jaar oude, 25 meter grote schotel in Dwingeloo. Dat ging niet vanzelf, want de telescoop is bedoeld om naar sterren en planeten te kijken, niet om de radiosignalen van ruimtesondes ver weg op te vangen.

"De telescoop is gebouwd in 1956, dat is nog voordat de ruimtevaart echt begon", aldus Dijkema. De Spoetnik 1 was in 1957 de eerste kunstmatige satelliet die in een baan om de aarde werd gebracht. Dat moment wordt beschouwd als het begin van de ruimtevaart.

Juiste frequentie

"Daarom moesten we een andere antenne op de telescoop zetten, zodat we op de juiste frequentie konden afstellen", vervolgt Dijkema. "We moesten de baangegevens van de Voyager 1 opzoeken en kijken of het theoretisch gezien überhaupt mogelijk was om het signaal met deze telescoop op te pikken."

"We hebben hier weken naartoe geleefd", zegt Dijkema. Afgelopen zondag was het zover. Al voor zonsopgang reden hij en vijf andere vrijwilligers naar het monumentale gebouwtje aan de rand van natuurgebied het Dwingelder Veld. Na veel rekenen, wisten ze welke baan de ruimtesonde zou nemen en op welk moment hij een signaal zou afgeven, dat 23 uur later de aarde zou bereiken.

Maar toen nog gebeurde er aanvankelijk niets. "We zaten te kijken. Maar het signaal zat net niet op de frequentie waar we 't verwachtten. In eerste instantie waren we dus teleurgesteld", aldus Dijkema. Om daar nuchter aan toe te voegen: "We verplaatsten naar een andere frequentie. En daar bleek wel wat te zitten."

De missie is dus geslaagd. Het signaal werd geregistreerd.

"We hebben het gevierd met een fles wijn", zegt Dijkema. Hij moet nog wel een raadsel oplossen, want welke boodschap de Voyager 1 voor Dwingeloo had, is nog onduidelijk. "Je ziet een lijntje boven de paarse lijn uitpiepen. Wij kunnen alleen zien dát we iets hebben ontvangen, maar niet wat."

Banken komen na de jaarwisseling met een advies hoeveel contant geld mensen het beste in huis kunnen houden voor een noodsituatie. Dat bevestigt een woordvoerder van belangenvereniging NVB na berichtgeving van persbureau ANP.

De banken reageren hiermee op minister Brekelmans van Defensie, die zondag in het tv-programma WNL op Zondag zei dat de Nederlandse samenleving zich op alle mogelijke oorlogsscenario's moet voorbereiden. Hij wees naar de kans op uitval van bijvoorbeeld internet, elektriciteit en water. "Maar ook dat betalingsverkeer een tijd niet doorgaat. Heb daarom altijd wat contant geld in huis", adviseerde de bewindsman.

Nog niet specifiek

De NVB zegt dat banken al aan het nadenken zijn over een concreet advies. "Hoeveel contant geld je in huis moet hebben. In welke coupures. En of het handig kan zijn een extra bankrekening te hebben of een extra creditcard", aldus een woordvoerder.

Omdat het overleg nog moet beginnen kan de NVB nog niet specifiek zijn: "We zijn van plan om na de jaarwisseling met een pasklaar advies te komen."

Overigens adviseert de overheid al langer om een pakket in huis te hebben voor een noodsituatie, zoals stroomuitval. Naast contant geld worden een zaklamp, batterijen, kaarsen of een radio met batterij genoemd die handig zijn om op zo'n moment te hebben.

Te veel contant geld in huis hebben wordt daarbij niet verstandig genoemd, omdat inbreken dan weer aantrekkelijk zou worden. Bij een inboedelverzekering wordt contant geld in huis gedekt tot 250 tot maximaal 500 euro.