NOS Nieuws - Algemeen

In Tanzania worden op de nationale onafhankelijkheidsdag morgen grootschalige protesten verwacht. De autoriteiten hebben de demonstraties als illegaal bestempeld. Een herhaling van de dodelijke protesten rond de presidentsverkiezingen in oktober ligt daarmee op de loer, waarschuwen mensenrechtenorganisaties. Bij die protesten greep de Tanzaniaanse regering keihard in.

Een feestelijke onafhankelijkheidsdag leek het toch al niet te worden, omdat de regering de festiviteiten vorige maand annuleerde. Het geld dat hiervoor bestemd was, wil de regering besteden aan het herstellen van de schade die is veroorzaakt door de recente golf van protesten.

President Hassan zei vrijdag: "wanneer ze ook komen, we zijn voorbereid." Vandaag roepen de autoriteiten de bevolking opnieuw op om morgen thuis te blijven. Bij de vorige protestgolf constateerden mensenrechtenorganisaties dat de politie op burgers schoot, niet om menigten uiteen te drijven, maar om te doden.

Human Rights Watch (HRW) zegt dat de regering al is overgegaan tot repressieve maatregelen, waarbij aanhangers van de oppositie, journalisten en activisten zijn opgepakt of verdwenen.

Onafhankelijkheidsdag Tanzania

Op 9 december vieren Tanzanianen dat hun land op die datum in 1961 onafhankelijk werd van het Verenigd Koninkrijk. Het toenmalige Tanganyika was eerst een Duitse kolonie, maar kwam na de Eerste Wereldoorlog onder Brits gezag. In 1964 verenigden Tanganyika en Zanzibar zich en ging het land verder onder de naam Tanzania.

Mensenrechtenorganisaties waarschuwen voor een bloedige escalatie. De International Crisis Group (ICG) spreekt van een mogelijk nieuw "bloedbad". De ICG roept op dit te voorkomen en benadrukt dat de demonstraties zijn aangekondigd als vreedzaam. De verantwoordelijkheid hoe deze zullen verlopen ligt bij de autoriteiten, "die moeten afzien van nog meer buitensporig geweld".

Amnesty International schrijft dat het recht op vreedzaam protest en vrijheid van meningsuiting moet worden beschermd.

Repressie toegenomen

Volgens de Verenigde Naties zijn bij de vorige protestgolf honderden mensen gedood en ruim 2000 gearresteerd. Sommige mensenrechtenorganisatie schatten het dodental veel hoger. Een organisatie in buurland Kenia zegt dat zeker 3000 mensen zijn gedood en nog duizenden anderen vermist zijn geraakt.

Sinds de verkiezingen is de repressie in het land toegenomen. Honderden mensen zijn beschuldigd van verraad. Ook het delen van online berichten over protesten leidde tot arrestaties.

Hoop op hervormingen

Na het aantreden van Hassan in 2021 leek er hoop te zijn op hervormingen. Toch lijkt zij in de voetstappen van haar voorgangers te treden. De grootste oppositiepartijen werden politiek buitenspel gezet voorafgaand aan de presidentsverkiezingen, waardoor Hassan volgens de kiescommissie met 98 procent van de stemmen won.

De Afrikaanse Unie noemde de uitslag niet geloofwaardig en sprak van stembusfraude. Ook volgens het Europees Parlement verliepen de verkiezingen oneerlijk en niet vrij.

In een gevangenis in Ecuador zijn dertien overleden gevangenen aangetroffen door de politie. Zondagnacht was er een explosie buiten de gevangenismuren van de havenstad Machala. De politie vond de lichamen tijdens het onderzoek naar de explosie.

Het is niet duidelijk of er een verband is tussen de explosie en de dood van de gevangenen. Dat wordt nog onderzocht.

Vorige maand werden bij een opstand zeker 31 mensen gedood in de gevangenis. Volgens de autoriteiten kwamen de meeste gevangenen om het leven door verstikking. Drie weken eerder kwamen in dezelfde gevangenis ook al veertien gevangenen om het leven.

Inwoners van de havenstad eisen al langer dat de gevangenis uit het centrum van Machala verdwijnt.

In de Stille Oceaan ten noordoosten van de Japanse kust is een zware aardbeving geweest met een kracht van 7,2, meldt het meteorologisch instituut van Japan.

De autoriteiten hebben een tsunamiwaarschuwing afgegeven. Er worden bij de kust golven van drie meter hoog verwacht.

De beving gebeurde op zo'n 50 kilometer diepte en was ook in de hoofdstad Tokio voelbaar, ruim 700 kilometer verderop.

De eerste golf, van 40 centimeter hoog, heeft de kust al bereikt. De tsunami kan uit verschillende golven bestaan, waarschuwen deskundigen. Daardoor blijft het voorlopig gevaarlijk.

De autoriteiten hebben bewoners van de kustgebieden geadviseerd te evacueren naar een hoger gelegen plek. Dat is lastig omdat het 's nachts sterk afkoelt en er vooral ouderen in de kustgebieden wonen.

2011

Het epicentrum van de aardbeving van vandaag ligt waarschijnlijk op dezelfde breuklijn als die van de zware aardbeving in Japan in 2011. Die aardbeving, met een kracht van 9,1, leidde tot een verwoestende tsunami.

Daarbij werden grote delen van het land geraakt en kwamen bijna 20.000 mensen om het leven. In Fukushima, waar een grote kerncentrale stond, leidde het tot een kernramp.

Filmstudio Paramount wil, net als Netflix, zijn Hollywood-concurrent Warner Bros. overnemen. Het bedrijf zegt vandaag een bedrag van 108,4 miljard dollar (93,3 miljard euro) te willen betalen voor het hele bedrijf, inclusief zijn afdeling met tv-zenders waaronder nieuwszender CNN en Discovery Channel.

Vrijdag maakte Netflix al bekend dat het bedrijf de filmstudio Warner Bros. en streamingdienst HBO Max wil overnemen voor bijna 83 miljard dollar. Met deze overname worden de tv-zenders van Warner Bros. afgesplitst en gaan die niet naar Netflix.

Door een bod uit te brengen op het héle Warner Bros. probeert Paramount de overname door Netflix te kapen. Het bestuur van Warner Bros. had de overname al goedgekeurd, maar Paramount zegt dat de aandeelhouders van Warner Bros. de kans moeten krijgen om het aanbod te overwegen.

Paramount is al eigenaar van onder meer de tv-zenders MTV en Nickelodeon, maar is ook mede-eigenaar van streamingdienst SkyShowtime (samen met de Amerikaanse mediagigant Comcast) en filmstudio's in Hollywood. Onder meer Titanic, Shrek, Gladiator en de filmreeksen van Transformers, Mission: Impossible en Star Trek zijn bekende Paramount-films.

Warner Bros. is eigenaar van filmstudio's achter onder meer de Harry Potter-films, The Lord of the Rings en het superheldenuniversum DC (van Superman en Batman). Streamingdienst HBO Max is bekend van populaire tv-series, zoals Game of Thrones en misdaad-dramaserie The Sopranos.

Strijd om Warner Bros.

Achter de schermen streden Paramount en Netflix al langer om Warner Bros., blijkt uit een reconstructie van Bloomberg. Paramount deed volgens de nieuwsdienst als eerste een bod uit op Warner Bros., maar was Netflix' bod volgens het bedrijf beter.

Paramount zegt in een verklaring dat Warner Bros. de overnamebiedingen nooit serieus heeft genomen. Daarom opent het bedrijf nu in de openbaarheid de tegenaanval op Netflix.

Hoewel het Warner Bros.-bestuur vorige week al akkoord is gegaan met het bod van Netflix, is het uiteindelijk aan de aandeelhouders van Warner Bros. om te beslissen welke partij het beste bod heeft. De overname moet waarschijnlijk ook nog goedgekeurd worden door een Amerikaanse toezichthouder.

Twee maanden nadat maaltijdbezorger Just Eat Takeaway met stille trom van de Amsterdamse beurs verdween, heeft de AEX er een nieuw voedselbedrijf voor in de plaats gekregen: The Magnum Ice Cream Company.

"Natuurlijk komen en gaan bedrijven op de beurs. Maar de komst van Magnum verzacht zeker de pijn van het vertrek van Just Eat Takeaway", zegt René van Vlerken, directeur van Euronext Amsterdam.

Precies om 9.00 uur opende topman Peter ter Kulve van The Magnum Ice Cream Company de beurs in Amsterdam. Hij deed dat met de traditionele slag op de gong, niet met een hamer, maar met een grote Magnum.

"We hebben allemaal nu wel een ijsco verdiend, denk ik", glundert beursdirecteur Van Vlerken als tien minuten later de eerste prijs van het aandeel Magnum bekend is.

Met iets meer dan 12 euro voldoet het ijsbedrijf bij de start van de beurs aan de verwachtingen.

Veel zegt de eerste handelsdag nog niet over het nieuwe aandeel, benadrukt Magnum-topman Ter Kulve. De ijsdivisie werd vanmorgen afgesplitst van Unilever, dat ook in Londen en New Yorks een beursnotering heeft. Wie vijf aandelen Unilever bezat, kreeg er één van Magnum bij.

En dus was het vanmorgen spannend hoeveel Unilever-beleggers hun nieuwe Magnum-aandelen wilden verkopen, en hoeveel nieuwe aandeelhouders er wilden kopen. Om de interesse aan te wakkeren hield Ter Kulve de afgelopen maanden talloze presentaties: "We hebben heel erg ons best gedaan om er heel veel nieuwe aandeelhouders bij te halen. Er was veel enthousiasme. Maar wat de koers bij zo'n splitsing precies gaat doen kun je pas een paar maanden echt zien."

Keuze voor Nederland

Toen Unilever enkele jaren geleden besloot naar Londen te verhuizen, deed het Nederlandse kabinet een beroep op het voormalige Brits-Nederlandse concern om de voedseldivisie Nederlands te maken als die ooit zou worden afgesplitst. Maar toen werd besloten de ijsdivisie op eigen benen te zetten, bleek de keuze voor Nederland nog helemaal geen uitgemaakte zaak. Unilever maakte zich namelijk grote zorgen over het vestigingsklimaat in Nederland.

Hoe opgelucht de Amsterdamse beurs is dat Unilever toch kon worden overtuigd, vertaalt zich in de confetti-kanonnen die bij de gongslag werden afgevuurd. "Dit is niet alleen goed voor Euronext Amsterdam, maar ook heel belangrijk voor de BV Nederland. Voor de economie en de maatschappij", zegt Van Vlerken.

"Er was ons veel aan gelegen om dit onderdeel van Unilever bij ons te houden. Dus we hebben samen met de overheid, met het ministerie van Economische Zaken en Financiën alles op alles gezet om dit voor elkaar te krijgen."

Belastingkorting

Om Unilever over de streep te trekken werd beloofd dat aandeelhouders van The Magnum Ice Cream Company de komende vijf jaar geen dividendbelasting hoeven te betalen. Voor Nederlandse beleggers maakt die toezegging weinig uit. Zij kunnen hun dividendbelasting elk jaar al verrekenen met de inkomstenbelasting. Maar vooral voor Britse Unilever-beleggers scheelt het dat zij de komende vijf jaar geen belasting over hun winstuitkeringen hoeven af te dragen aan de Nederlandse schatkist.

Mede daardoor is Nederland met de veruit grootste ijsproducent ter wereld voorlopig in ieder geval ijsland nummer één. "Nederland is een fantastische plek", benadrukt Ter Kulve. "Amsterdam heeft een goede technische infrastructuur, veel marketingbedrijven. Het is makkelijk om hier talent aan te trekken. Als het investeringsklimaat in Nederland goed blijft, dan zitten we hier nog vele, vele jaren."

Op de vraag hoe dun het ijs is om Magnum voor lange tijd voor Nederland behouden, geeft Ter Kulve met een brede grijns antwoord: "Op dit moment is het ijs hartstikke dik."

Het aandeel Magnum sloot de eerste handelsdag op de Amsterdamse beurs af met een klein plusje. De slotstand bedroeg 12,97 euro, een winst van 1,33 procent.

Zeven jongeren van tussen de 15 en 18 jaar uit Boxtel zijn thuis opgepakt. Ze worden verdacht van onder meer vernieling, bedreiging en zware mishandeling.

Volgens de politie veroorzaakte de groep jongeren al langere tijd overlast. In totaal worden ze verdacht van zeven geweldsincidenten sinds mei.

In juni werd vanwege de overlast die jongeren in Boxtel veroorzaakten een samenscholingsverbod ingesteld, meldt Omroep Brabant.

Rust terugvinden

Bewoners van Boxtel reageren via Instagram opgelucht op het bericht van de politie. "Hopelijk kan de rust in en rondom Boxtel terug worden gevonden", schrijft iemand.

Voor het eerst heeft China een handelsoverschot van 1000 miljard dollar bereikt. Het is voor het eerst dat het land dit handelsoverschot noteert.

Het handelsoverschot laat zien dat China meer spullen exporteert dan importeert: de verkoop van spullen aan andere landen steeg afgelopen jaar bijna elke maand. Dit is niet alleen iets van het afgelopen jaar, zegt hoofdeconoom bij ING, Bert Colijn. Sinds de pandemie is het handelsoverschot van China flink aan het toenemen.

"Het markante is dat we zien dat de Verenigde Staten de handel van China met andere landen ook wil inperken, maar dat dit maar matig lukt", aldus Colijn. De handel met Amerika is in de vorige maand met 29 procent gedaald ten opzichte van dezelfde periode, vorig jaar. Maar met andere landen nam de handel juist erg toe. "Het is in lijn met de strategie van China om ook met nog 'opkomende economieën' meer te gaan handelen", zegt Colijn.

Casper Roerade, van branchevereniging Evofenedex, zegt dat voor Sub-Sahara Afrika en Zuid-Amerika de containervolumes met zo'n 25 procent zijn toegenomen. "In Nigeria is bijvoorbeeld de export vanuit China afgelopen jaar met bijna 50 procent gestegen, en ook bij buurlanden nam het flink toe", zegt Roerade. "Dit heeft veel te maken met infrastructurele projecten voor de Chinese nieuwe zijderoute".

Europa

Ook de export met de EU nam deze maand met 15 procent toe ten opzichte van vorig jaar. "China heeft enorme schaalvoordelen en kan goedkoop spullen exporteren, dat komt ook door de Chinese valuta renminbi", zegt Roerade. Deze is al drie jaar relatief goedkoop, dus het is voor bedrijven aantrekkelijk om spullen te importeren uit China.

De Europese auto-industrie heeft veel last van deze stevige concurrentie. En ook in Nederland wordt dat gevoeld, zegt Roerade. "Met name de chemiesector heeft het zwaar te verduren. Denk aan Chemelot en Covestro, die aan de ene kant last hebben van de hoge energiekosten, maar ook hele zware concurrentie ervaren vanuit China." Eerder dit jaar zag de Europese Commissie al een flinke toename van de import uit China.

Roerade ziet dat het exportgedreven model van China langzaam tegen zijn grenzen aanloopt. Dit weekend dreigde de Franse president Macron met importheffingen voor China als het land zijn handelsoverschot met de Europese Unie niet verkleint.

Import

Maar een handelsoverschot heeft ook twee kanten. Dat het overschot zoveel is gestegen komt niet alleen door de hoge export, maar ook doordat China nog steeds relatief weinig importeert.

"Dit komt omdat de binnenlandse economie daar niet goed presteert", zegt Colijn. Onder meer de vastgoedcrisis van afgelopen jaren heeft ervoor gezorgd dat Chinese huishoudens niet snel hun geld uitgeven. Daarnaast hebben ze enorme fabrieken en capaciteit om spullen te produceren en deze exporteren ze dus veelvuldig.

Colijn ziet dat het binnen China een prioriteit is om de binnenlandconsumptie weer aan te jagen. "In theorie zou dit overschot dan langzaam rechttrekken, maar gezien de vastgoedcrisis daar en de grootte van dit overschot, zal dat niet snel gebeuren."

De nieuwe Nederlandse treinmaatschappij GoVolta gaat over een paar maanden tussen Amsterdam en Berlijn en Hamburg rijden. Vanaf eind maart gaat er drie keer per week een trein tussen Amsterdam en Berlijn, en ook drie keer per week een tussen Amsterdam en Hamburg.

Het is voor het eerst dat er overdag concurrentie komt voor de route Amsterdam-Berlijn. Nu rijden NS en Deutsche Bahn zeven keer per dag tussen de Nederlandse en Duitse hoofdstad. Daarnaast is er een nachttrein tussen Amsterdam en Berlijn van het bedrijf European Sleeper.

Direct naar Hamburg

Tussen Amsterdam en Hamburg was er nog geen directe treinverbinding. Bij de NS en DB moet je op dat traject nu minstens één keer overstappen. Voor het uitvoeren van de dienstregeling werkt GoVolta samen met Keolis, dat op verschillende plekken in Nederland al met treinen en bussen rijdt.

Sinds een paar jaar mogen bedrijven ook internationale treinen laten rijden op routes die al door NS worden bereden.

Goedkoper maar minder vaak

"We merken dat veel mensen graag de trein willen nemen, maar nu vaak uitkomen bij het vliegtuig of de auto omdat de trein te duur of te ingewikkeld is", zegt Maarten Bastian, mede-oprichter van GoVolta. Een enkeltje Amsterdam-Berlijn gaat volgens het bedrijf gemiddeld 30 euro kosten en het goedkoopste ticket is 10 euro.

Ter vergelijking: bij NS is het goedkoopste enkeltje Amsterdam-Berlijn 38 euro en gemiddeld betaal je daar volgens GoVolta 80 euro. GoVolta zal het vooral van die lagere prijs moeten hebben, want NS en Deutsche Bahn rijden veel vaker: zeven keer per dag in plaats van drie keer per week.

Opvallend is verder dat je net zoals in vliegtuigen moet bijbetalen voor grote bagage. Twee stuks handbagage, ter grootte van een rolkoffer en een rugzakje, zijn bij de prijs inbegrepen. Bij de NS is bagage meenemen gratis. Wel zijn er maxima: drie stuks, waarvan het grootste 85x85x85cm mag zijn.

GoVolta is verder een stuk langzamer dan de NS: heen naar Berlijn duurt 6 uur en 35 minuten vanaf Amsterdam en terug 7 uur en 45 minuten. Bij NS/DB is dat 5 uur en 51 minuten.

Mede-oprichter Hessel Winkelman zegt dat deze dienstregeling "nog veel lucht" bevat. "Eventuele vertragingen kunnen dan gemakkelijk worden ingehaald." Het bedrijf kijkt nog of de rijtijd korter kan.

De treinreis van Amsterdam naar Hamburg gaat 5 uur en 22 minuten duren en die van Hamburg naar Amsterdam 6 uur en 5 minuten. Die reistijden zijn vergelijkbaar met die bij de NS en Deutsche Bahn, inclusief overstap.

Het bedrijf is van plan om komende zomer dagelijks te gaan rijden naar zowel Berlijn als Hamburg. En in december 2026 wil het ook tussen Amsterdam en Parijs gaan rijden.

Vandaag een jaar geleden viel het Assad-regime in Syrië. De omverwerping van de dictatuur, die meer dan vijftig jaar duurde, gaf Syriërs vrijheid, maar ook zorgen. Toch overheerst een positief gevoel, want "het had allemaal veel erger kunnen zijn".

Correspondent Daisy Mohr reisde vorig jaar december zo snel als ze kon naar het nieuwe, vrije Syrië. In totaal is ze er sindsdien zes keer geweest. Aan de hand van haar reizen en reportages probeert ze in deze podcast antwoord te geven op de vraag: hoe gaat het nu met Syrië, een jaar na de val van Assad?

Reageren? Mail dedag@nos.nl

Presentatie, montage, redactie: Elisabeth Steinz

Deze aflevering van De Dag kun je hier beluisteren. Bevalt het? Vergeet je dan niet te abonneren!

Onze podcasts:

De Dag: elke werkdag 20 minuten verdieping bij één onderwerp uit het nieuws.

Lang verhaal kort: elke werkdag rond vijven één onderwerp, in 5 minuten. NOS op 3 vertelt je wat je moet weten over een actueel onderwerp om het nieuws erover beter te kunnen volgen.

Met het Oog op Morgen: elke dag een overzicht van het nieuws, een blik in de ochtendkranten en het betere journalistieke interview.

Het Beste uit het Oog: iedere zaterdag selecteert de redactie van Met het Oog op Morgen de mooiste gesprekken van de afgelopen week.

De Stemming van Vullings en De Rooy: elke vrijdag een nieuwe aflevering waarin de politieke week wordt doorgenomen. Gemaakt door de NOS en EenVandaag.

Jeugdjournaal-podcast: iedere week vindt het Jeugdjournaal antwoorden op vragen van kinderen bij het nieuws.

In Nigeria zijn honderd ontvoerde schoolkinderen weer terecht. Volgens een christelijke organisatie zijn het leerlingen van de katholieke kostschool die eind vorige maand werden ontvoerd, schrijft persbureau Reuters.

De kinderen - sommigen jonger dan 6 - zouden zijn gered door het Nigeriaanse leger. Details daarover ontbreken nog.

Bij die ontvoering werden meer dan 300 kinderen ontvoerd. Ook werden zeker twaalf docenten meegenomen door een groep gewapende mannen. Het gebeurde op de katholieke St. Mary's-school in Papiri, een plaats in de deelstaat Niger in het westen van Nigeria. In de deelstaat zijn gewapende bandieten actief, die ontvoeringen zien als een snelle manier om geld te verdienen.

50 kinderen al eerder ontsnapt

Kort na de ontvoering wisten zo'n vijftig kinderen te ontsnappen. Met de honderd die nu gered zouden zijn, zijn er ook nog steeds zo'n 150 niet vrij. Het is onbekend waar zij zich bevinden.

Het was één van de grootste ontvoeringen ooit in het West-Afrikaanse land. De verantwoordelijkheid is nog niet opgeëist.

D66, VVD en CDA gaan met elkaar verder onderhandelen over een kabinet. Het zou kunnen leiden tot een minderheidskabinet, blijkt uit uitspraken van de leiders van de drie partijen vanmiddag na formatieoverleg. Volgens D66-leider Jetten zal informateur Buma vanmiddag "uitgebreider mededelingen doen over het vervolg".

Een minderheidskabinet ligt ook als optie op tafel, omdat vooralsnog alle onderzochte varianten voor een meerderheidskabinet niet op genoeg steun kunnen rekenen. Volgens D66-leider Jetten vereist het "maximale creativiteit en verantwoordelijkheid" en is het belangrijk om "niet in een eindeloze politieke impasse" te blijven zitten.

CDA-leider Bontenbal en VVD-leider Yesilgöz spreken nadrukkelijk van een "tussenstap". Bontenbal zegt te willen "waken voor te veel optimisme".

Beweging

Wat het voor de inhoud betekent, bij bijvoorbeeld stikstof, wonen en asiel, is nog onduidelijk. Het ligt voor de hand dat over de "positieve agenda" die Jetten en Bontenbal presenteerden, nog zal worden onderhandeld. Met het besluit met zijn drieën te praten, stralen de drie partijen uit dat ze vinden dat het op grote thema's nu snel in beweging moet komen.

Yesilgöz sprak van een "prima tussenstap". Zij hoopt nog altijd dat JA21 aan het eind van de route erbij kan komen. Een minderheidskabinet kan volgens haar ook een "eindhalte" zijn, maar er zal "altijd gezocht moeten worden naar meerderheden".

Want een minderheidscoalitie van D66, VVD en CDA heeft 66 zetels in de Tweede Kamer, en heeft dus steun van oppositiepartijen nodig om plannen aan een meerderheid van 76 zetels te helpen. In de Eerste Kamer zijn de drie partijen verder verwijderd van een meerderheid. D66, VVD en CDA hebben daar 22 van de 75 zetels.

Oppositie

Steun uit de oppositie is voor de drie partijen nog verre van zeker. GroenLinks-PvdA-leider Klaver liet vanochtend al blijken dat hij bepaald niet blij is met een minderheidskabinet. Volgens hem worden bij zo'n variant "kiezers die voor verandering hebben gekozen, belazerd".

Klaver noemt de minderheidsvariant een "riskant experiment" nu er zo veel onzekerheden in de wereld zijn, en verzekerde de partijen niet zomaar van zijn (gedoog)steun.

Welke opties lagen op tafel maar lukten niet?

De Duitse politiebond GdP is boos op Alice Weidel, de leider van de als extreemrechts bestempelde AfD. Weidel noemde medewerkers van de geheime dienst BfV in een tv-programma "smerige Stasi-informanten". Volgens de politiebond maakt ze zich schuldig aan "aanvallen die bedoeld zijn om medewerkers te intimideren".

De Stasi was de geheime dienst van de communistische DDR. Van de oprichting van de DDR in 1949 tot de val van de Muur in 1989 werden de burgers in Oost-Duitsland op grote schaal door de eigen overheid bespioneerd.

Mensen die zich negatief uitlieten over de machthebbers of de communistische partij konden erop rekenen dat de Stasi ervoor zorgde dat hun privéleven en carrière grote schade opliepen.

Weidel was donderdag te gast in een tv-programma van Welt. Daar richtte ze haar pijlen op het Bundesamt für Verfassungsschutz (BfV), de geheime dienst die zich onder meer bezighoudt met de activiteiten van extremistische organisaties. "Deze smerige Stasi-informanten. Ik ben oppositieleider en word bespioneerd. Ze vinden mij extreemrechts, het is absurd."

Weidel viel in het bijzonder Stephan Kramer aan, die aan het hoofd staat van de BfV-afdeling in de deelstaat Thüringen. "Die Kramer, met die baard, hoe die eruitziet. Wat zijn dat voor mensen?"

Na de uitzending herhaalde ze haar standpunt via een bericht op X:

Eerder dit jaar werd de AfD door de BfV als extremistisch bestempeld. Dat betekent dat de partij volgens de dienst een gevaar voor de democratie is. Er zijn grote zorgen over het uitsluiten van bevolkingsgroepen en de banden met groepen die bereid zijn geweld te gebruiken. De BfV kreeg daarom meer bevoegdheden om de AfD in de gaten te houden.

Omdat de AfD het stempel extremistisch juridisch aanvecht, is de toepassing ervan tijdelijk opgeschort. Daardoor heeft de geheime dienst nog geen toegang tot extra bevoegdheden om de partij in de gaten te houden.

Geen gedachtenpolitie

Politiebond GdP noemt Weidels uitspraken "beledigend en onthutsend". "Medewerkers van een organisatie die de democratie beschermt vergelijken met de Stasi is een belediging voor de talloze slachtoffers van deze overwonnen en onrechtvaardige staat." De bond stelt bovendien dat Weidels uitspraken bevestigen dat de AfD terecht als rechts-extremistisch wordt bestempeld door de veiligheidsdiensten.

Ook Kramer reageerde op de aantijgingen van Weidel. Hij zegt dat de geheime dienst "geen gedachtenpolitie is". "In tegenstelling tot de Stasi, beschermt de BfV niet de autoriteiten, maar de vrije en democratische rechtsorde, de kern van onze grondwet."

Verder zegt Kramer dat de AfD in Thüringen al lange tijd bezig is met het verspreiden van door AI gegenereerde afbeeldingen die hem en zijn baard belachelijk maken. Hij noemt dat een poging hem "monddood te maken en een klimaat van angst te creëren".

Hij kreeg bijval van de christendemocratische CDU-secretaris-generaal Carsten Linnemann. Tegen Bild zegt hij dat de AfD onder leiding van Wiedel "steeds verder radicaliseert".

Duitsland-correspondent Chiem Balduk:

"Deze uitspraken roepen vanzelfsprekend weerstand op bij veel Duitsers, zeker bij wie direct getroffen is door de activiteiten van de Stasi. De vergelijking gaat totaal mank: de Stasi bespioneerde willekeurig eigen burgers en is verantwoordelijk voor meerdere moorden.

De bevoegdheden van de BfV zijn wettelijk vastgelegd en beperkt, zeker zolang de rechtszaak over de bestempeling nog loopt. De meeste informatie die de dienst van een partij opdoet komt uit openbare bronnen.

Binnen haar eigen partij zijn Weidels uitspraken onomstreden. Het past binnen het beeld dat de partij neerzet van een beweging die door alles en iedereen wordt tegengewerkt. Doordat de BfV onder het ministerie van Binnenlandse Zaken valt, is het eenvoudig aan te vallen als een gerichte politieke heksenjacht. Daar zal de AfD dus mee verder gaan."

In aanloop naar de fusie van PvdA en GroenLinks hebben de partijen vandaag een gezamenlijk beginselprogramma naar hun leden gestuurd, dat draait om solidariteit. "De kern van onze politiek is de overtuiging dat mensen onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn", staat in de inleiding. In het 17 pagina's tellende document staat 21 keer 'samen' en 54 keer 'samenleving'.

Een beginselprogramma is een stuk waarin de uitgangspunten en idealen van een partij worden beschreven. Concrete voorstellen staan er niet in, die staan in verkiezingsprogramma's.

De fusiepartij, die voorlopig nog GroenLinks-PvdA heet, schrijft dat solidariteit de voorwaarde is om idealen te bereiken. De partij streeft naar "een rechtvaardige samenleving", waarin iedereen gelijkwaardig is, mensen en natuur in evenwicht leven en mensen zelf "in vrijheid" kunnen bepalen hoe ze samen leven.

Middenklasse

In het stuk staat de analyse dat de "middenklasse van voorheen" uiteenvalt in twee delen. Aan de ene kant is er een groep "economische bevoorrechten" die het goed voor elkaar hebben en die "het wegvallen van publieke voorzieningen" zelf opvangen. Volgens het document heeft de overheid de behoeften van deze groep goed op het netvlies. "Niet in de laatste plaats omdat het merendeel van de politici en beleidsmakers zelf tot deze groep behoort."

Maar er is ook een groep "die hard werkt en zich staande houdt" voor wie de verzorgingsstaat weinig te bieden heeft, terwijl ze er "wel steeds meer aan meebetalen". Daartoe rekenen de schrijvers van het document buschauffeurs, verpleegkundigen, bouwvakkers, boeren, leraren en kleine zelfstandigen. "Een groeiend deel van de mensen zakt door het ijs en voegt zich bij de grote groep overlevers in ons land."

Om dit tegen te gaan wil de fusiepartij belangrijke publieke voorzieningen voor iedereen toegankelijk maken door ze niet aan de markt over te laten of uit te besteden. Ook pleit GL-PvdA voor "brede volkshuisvesting die voor iedereen toegankelijk is" en het tegengaan van "te grote beloningsverschillen".

Groene en sociale economie

De partij wil "selectieve groei" die moet leiden tot een groene en sociale economie. "Sectoren die daar aan bijdragen gaan groeien. Sectoren die de gezondheid van mens en natuur juist in gevaar brengen, zullen moeten krimpen."

Het beginselprogramma, is tegelijk met nieuwe statuten en een gezamenlijk regelement van orde aan de leden van GroenLinks en PvdA gestuurd. De komende maand kunnen leden aanpassingen voorstellen. Op het oprichtingscongres van de nieuwe partij in juni stemmen de leden over de beginselen en regels.

Regisseur Frans Weisz is gisteren op 87-jarige leeftijd overleden. Dat bevestigt de met hem bevriende filmjournalist Harry Hosman. Die typeerde hem ooit als "een van de wegbereiders van de Nederlandse film".

Weisz was bekend van films als Rooie Sien (met Willeke Alberti in de hoofdrol), Naakt over de schutting en de verfilming van Remco Camperts Het leven is vurrukkulluk. Op basis van het boek van J.J. Voskuil maakte hij Bij nader inzien met acteurs als Pierre Bokma en Willem Nijholt. In de tv-serie kijkt een groep vrienden terug op hoe hun relatie zich na de oorlog ontwikkelde.

De oorlog vormde een rode draad in het leven en het werk van de Joodse Weisz. Zijn vader, een acteur, was in 1933 Duitsland ontvlucht voor de nazi's. Hij werd in 1944 vermoord in Auschwitz, terwijl zijn moeder dat vernietigingskamp overleefde. Weisz zelf overleefde als kind in de onderduik in Limburg.

Na de oorlog probeerde Weisz via de toneelschool in Arnhem in de voetsporen van zijn vader te treden, maar hij besefte al snel dat acteren niets voor hem was. Hij zag in 1958 zijn kans schoon bij de oprichting van de Nederlandse Filmacademie, waar hij officieel de eerste student was. Met generatiegenoten als Wim Verstappen en Pim de la Parra gaf hij een vernieuwende impuls aan de Nederlandse film.

Nadat hij in 1966 met Kitty Courbois in Het gangstermeisje doorbrak en ook de komedie Naakt over de schutting het goed deed, koos hij er uiteindelijk voor films te maken die dichter bij hemzelf stonden. Charlotte was in 1980 in keerpunt, over de in Auschwitz vermoorde Joodse kunstenares Charlotte Salomon. Judith Herzberg schreef het script voor die film, waarin ook de Brit Derek Jacobi speelde.

Aan de hand van Herzbergs scripts onderzocht hij vaker de Joodse identiteit en de doorwerking van de Tweede Wereldoorlog, zoals in de trilogie Leedvermaak (1989), Qui vive (2002) en Happy End (2009). Leedvermaak leverde hem zijn eerste Gouden Kalf op, door Bij nader inzien won hij er nog een.

Tussen de speelfilms door werkte Weisz aan documentaires, korte films en zelfs commercials. Hij kon niet anders, meende hij. "Niet-filmen is voor mij niet leven." Een 'mini-Fellini' typeerde Ischa Meijer hem vanwege zijn beroep en zijn geringe lengte.

Toch had hij ook een haat-liefdeverhouding met het vak, dat zoveel vraagt van een regisseur. Fondsen werven, acteurs begeleiden, worstelen met scenarioschrijvers. De kans dat in Nederland een film afkwam was volgens hem kleiner dan het winnen van de Lotto. "Soms heb ik de neiging om bij een voorrangskruising plankgas door te rijden," biechtte hij eens op tegen Hosman, "dan veroorzaak ik een aanrijding en ben ik van die film af".

Toch was Weisz een doorzetter, zei Hosman eerder Het Parool. "Hij heeft een oeuvre dat geen enkele Nederlandse filmmaker meer zal evenaren, qua aantallen in ieder geval."

Ook op hoge leeftijd bleef Weisz nog werken. In 2018 kwam er eindelijk de verfilming van Het leven is vurrukkulluk, die decennia eerder nog was stukgelopen. Het bood hem de mogelijkheid zijn zoon Géza te regisseren. In 2023 verschenen de dagboeken die hij bij het maken zijn films had bijgehouden onder de titel Frans Weisz: Dagboek van een filmmaker. Hoewel hij al enige jaren leed aan alzheimer, was hij bij de presentatie aanwezig.

Stoppen was voor hem taboe. "Ik wil er zelfs niet over denken. Zelfs het woordje 'einde' kan ik niet horen. Ik kan me niet herinneren wanneer ik het voor het laatst onderaan een film heb gezet."

"Ik ben een verhaaltjesverteller, en verhaaltjes moeten doorgaan, doorgaan."

Bij aanvallen op een kinderdagverblijf en een ziekenhuis in Sudan zijn meer dan honderd mensen gedood, meldt de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). De paramilitaire groep RSF voerde vorige week de aanvallen uit met drones.

Op donderdag werd een kinderdagverblijf in de staat Zuid-Kordofan zeker drie keer aangevallen. Toen ouders en hulpverleners de gewonden van de crèche naar het ziekenhuis brachten, werden ook zij aangevallen. De aanvallen gingen door tot bij het ziekenhuis.

In totaal werden 114 mensen gedood, onder wie 63 kinderen. Er vielen 35 gewonden. De meeste kinderen werden gedood bij de aanvallen op het kinderdagverblijf, zegt een woordvoerder van de WHO. De slachtoffers van de aanvallen daarna zijn onder anderen ouders en medisch personeel.

Wreedheid

Het Sudanese ministerie van Buitenlandse Zaken veroordeelt de aanslagen. "Het doelbewust aanvallen van kinderen, gewonden en hun redders zoals bij afschuwelijke terreurdaden als deze, is zelfs ongehoord voor de wreedste terreurorganisaties", schrijft het ministerie.

Het stelt de landen die de RSF financieren, de VN-Veiligheidsraad en de wereldgemeenschap verantwoordelijk voor het aanhouden van het geweld in Sudan.

De WHO zegt dat alle overlevenden van de aanvallen zijn overgebracht naar een ander ziekenhuis in Zuid-Kordofan. De VN-organisatie doet een dringend verzoek om medische ondersteuning en bloeddonaties.

Ook herhaalt de WHO de oproep voor een staakt-het-vuren in het land en een grotere toevoer van humanitaire goederen. "We verafschuwen deze zinloze aanvallen op burgers en gezondheidscentra."

Humanitaire crisis

In Sudan woedt al ruim twee jaar een oorlog tussen het regeringsleger en de gewapende groep RSF. Die bezet een steeds groter deel van het land.

Miljoenen mensen zijn op de vlucht voor honger, massamoorden, verkrachtingen en ander geweld van de RSF-milities. Het wordt ook wel de grootste crisis in de wereld genoemd. Mensenrechtenorganisaties als Human Rights Watch waarschuwen voor etnische zuivering en mogelijke genocide. Zowel de RSF als het regeringsleger (SAF) wordt beschuldigd van oorlogsmisdaden.

RSF-overname cruciaal olieveld

RSF zegt vandaag de controle te hebben overgenomen van het strategisch gelegen Heglig-olieveld in Zuid-Kordofan, aan de grens met Zuid-Sudan. Het gaat om de belangrijkste verwerkingsfaciliteit voor Zuid-Sudanese olie.

De locatie van het olieveld is van cruciaal belang voor beide landen. Zuid-Sudan heeft geen kustgebied en is bijna volledig afhankelijk van de pijpleidingen door Sudan voor olie-inkomsten. De olie wordt via het pijpleidingsysteem naar de belangrijkste havenstad Port Sudan aan de Rode Zee getransporteerd voor export.

Regeringstroepen en werknemers van het olieveld hebben zich zondag teruggetrokken uit Heglig om gevechten met RSF-milities die de olie-installaties kunnen beschadigen te voorkomen, meldt persbureau Reuters.

Televisieprogramma Expeditie Robinson vraagt fans online in te binden na haatreacties op sociale media. Het gaat om reacties die volgens zender RTL "verder gaan dan meeleven".

"Het spel wordt volop gespeeld", schreef het programma gisteravond rond de uitzending op zijn Instagramaccount. "Daar mag iedereen natuurlijk iets van vinden. Helaas zien we de laatste weken ook haat in onze commentsectie." Een woordvoerder noemt de berichten tegen de NOS "erger en persoonlijker dan de voorgaande jaren".

In het programma moeten bekende Nederlanders zien te overleven op een tropisch eiland. Daarbij moeten ze proeven van fysieke en psychologische kracht zien te overleven en voorkomen dat ze door de mede-eilandbewoners naar huis worden gestemd. Wekelijks trekt het programma makkelijk een miljoen kijkers.

'Respectvol houden'

Dit seizoen hadden kijkers kritiek op het gekonkel waarmee sommige spelers probeerden in het spel te blijven, inclusief matchfixing, huichelachtige ontboezemingen en onverwacht verraad. Het leverde vooral acteur Kevin Hassing en influencer Amijé van der Laan commentaar op. Verwensingen als pestkop, kinderachtig, slang of rat volgden op sociale media, en soms nog erger.

"Het is een spel", maant de redactie nu. "We gaan de laatste weken expeditie in. Laten we er samen voor zorgen dat het spannend, leuk en vooral respectvol blijft."

Het is deze maand niet voor het eerst dat BN'ers te maken kregen met haatreacties. Niels van der Laan was door zijn rol als Hoofdpiet mikpunt van doodsbedreigingen vanwege een bekritiseerde verhaallijn in het Sinterklaasjournaal. Daar is aangifte om gedaan.

'Groepsdynamiek gecreëerd'

Tegen Shownieuws zei Hassing eerder het van zich af te kunnen zetten, maar er wel verdrietig van te worden. "Ik heb gekonkeld", geeft hij toe, "want ik hou van het spelletje spelen en Expeditie Robinson is een spelletje".

Presentator Nicolette Kluijver zei tegen dat programma te balen van de heftige reacties. "Het is een spel. Dat vergeten we met zijn allen misschien als je zit te kijken op de bank. Om iemand dood te wensen omdat hij het spel speelt, gaat echt te ver."

Oud-winnaar Bertie Steur, ook bekend van Boer zoekt vrouw, schrijft in haar column dat de tv-makers door de huidige opzet van Expeditie Robinson kliekvorming in de hand hebben gespeeld. "Aan het begin is er een hechte groep gesmeed en die is niet meer uit elkaar gegaan. In voorgaande jaren werd er eerder gehusseld en waren de banden onderling minder sterk. Dus het is de schuld van de makers zelf. Zij hebben zo'n groepsdynamiek gecreëerd."

Na gisteravond zijn er nog zes deelnemers in het spel. De finale wordt uitgezonden op zondag 28 december. Het programma is overigens al in het voorjaar opgenomen.

De RTL-woordvoerder zegt in nauw contact te staan met de kandidaten, en biedt "als ze daar behoefte aan hebben" professionele hulp aan.

Het dodental door hoge golven op Tenerife is gestegen naar vier, melden Spaanse media. Een vrouw, die met spoed naar een ziekenhuis was gevlogen is daar overleden, meldt de Spaanse tv-zender RTVE.

Gisteren werden drie dodelijke slachtoffers geborgen die door enorme golven in zee waren gesleurd. Het gaat om een 35-jarige man, een 55-jarige vrouw en een man van wie de leeftijd nog niet is bevestigd.

Naar een vijfde persoon, een vrouw, wordt nog steeds gezocht. De mensen waren verrast door de hoge golven in natuurzwembad Charco de Isla Cangrejo bij de plaats Los Gigantes, aan de westkant van het Spaanse vakantie-eiland. De golven kwamen het zwemgebied binnen, waarop meerdere mensen de zee in werden gesleurd.

De vierde dode werd zondag aanvankelijk gereanimeerd na een hartstilstand en naar een ziekenhuis gevlogen.

Natuurzwembaden waren afgesloten

In een interview met RTVE heeft de burgemeester van de regio Santiago del Teide gezegd dat natuurzwembaden als Charco de Isla Cangrejo sinds 3 december afgesloten zijn vanwege de gevaarlijke golven.

"We doen er alles aan om mensen de toegang tot deze gebieden te ontzeggen en incidenten zoals die van gisteren te voorkomen, maar het is moeilijk om de hele kustlijn te bewaken en overal politieagenten te hebben", aldus de burgemeester.

Hij stelde dat het voorkomen had kunnen worden als mensen "simpelweg de borden en de aangebrachte zegels" hadden gerespecteerd. De slachtoffers zouden toeristen zijn geweest, maar dat is nog niet officieel bevestigd.

60 verdrinkingen

De kusten van de Canarische Eilanden worden als gevaarlijk beschouwd. Sinds januari dit jaar zijn er in totaal ongeveer 60 verdrinkingen geteld op alle Canarische Eilanden.

Vorige maand kwamen op Tenerife ook drie mensen om het leven door hoge golven, onder wie een 79-jarige Nederlandse vrouw. Nog eens vijftien mensen raakten toen gewond.

De hulp van kunstmatige intelligentie inroepen om je sollicitatiebrief te schrijven. Dat gebeurt steeds vaker, blijkt uit verschillende onderzoeken. Deze week kwam ook vacaturesite Indeed met een onderzoek waaruit blijkt dat in Nederland inmiddels een groot deel van jonge sollicitanten AI gebruikt.

Jasper Lukkezen merkte het onlangs bij het lezen van 177 sollicitatiebrieven. Hij is directeur van BoFEB, het economentraineeship bij de Rijksoverheid en moest nieuwe trainees aannemen. "Ten opzichte van vorige sollicitatierondes zijn de echt slechte brieven eruit. De typfouten, de warrige constructies verdwijnen. Tegelijkertijd zijn de brieven ook veel meer op elkaar gaan lijken."

Steeds dezelfde zin

Dat komt door het gebruik van AI, is zijn sterke vermoeden. "Je ziet dezelfde soort zinnen steeds terugkomen. Bijvoorbeeld: 'dit traineeship spreekt mij aan omdat het de ideale combinatie biedt van inhoudelijke verdieping, praktijkervaring en maatschappelijke impact'."

En zo waren er meer AI-zinnen die hij vaker zag. Daardoor hadden brieven vaak te weinig persoonlijke informatie, vindt Lukkezen. "Meer dan vroeger. Kijk, er zijn gewoon steengoede brieven, heel persoonlijke brieven. En ook best wel veel generieke brieven met dit soort zinnen erin, waar je geen punten voor krijgt. Je moet er iets in stoppen dat echt iets over jezelf vertelt. Je moet een beetje opvallen."

Vogelvlucht

Toen AI-tools als ChatGPT voor het eerst uitkwamen, begonnen mensen ze voorzichtig te gebruiken, zag Djurre Holtrop, hoofdonderzoeker organisatiepsychologie bij Tilburg University. Maar nu neemt het gebruik echt een vlucht. "Ik denk dat het vooral jongeren zijn en dat oudere generaties het nog niet volledig hebben omarmd."

Hij vindt dat het gebruik van AI bij een sollicitatie zeker positieve kanten kan hebben. "Ik denk dat als je het slim gebruikt, dat de tool voor jou juist een assistent is. Die je helpt om je gedachten goed op papier te krijgen. Je moet scherp blijven op de inhoud, dat het wel over jou gaat."

Handig hulpmiddel

Francesco Plas is sollicitatietrainer bij het UWV en ziet AI toch vooral ook als een handig hulpmiddel voor mensen die een nieuwe baan zoeken. "Solliciteren is best lastig voor veel mensen. En het is zonde als iemand wel goed is in een nieuw beroep, maar dat niet goed over de bühne kan krijgen. En AI kan daar dan bij helpen."

Hij vindt wel dat mensen hulpmiddelen als ChatGPT kritisch moeten gebruiken en die niet al het werk laten doen. "Veel jongeren laten AI nu hun sollicitatiebrief schrijven, knippen en plakken en klaar is Kees."

Oefengesprek met chatbot

Maar dat is volgens hem niet hoe je het moet inzetten. "Maar maak bijvoorbeeld zelf een cv en sollicitatiebrief en laat AI dat vergelijken met de vacaturetekst. Vraag dan dingen als 'wat matcht er, wat ontbreekt, wat kan ik nog aanvullen?' En het is dan aan jou zelf om te kijken of ChatGPT gelijk heeft, wat je in die feedback herkent en wat je ervan gebruikt."

Hij adviseert mensen ook vaak om een sollicitatiegesprek te oefenen met AI-chatbots. "Laat ze bijvoorbeeld tien vragen stellen alsof ze de werkgever zijn. Geef daar antwoord op en laat de AI daar dan weer feedback op geven. Daar staan dan vaak heel zinvolle dingen in."

Volgens Holtrop van Tilburg University is gebruik van AI vaker goed dan slecht voor je sollicitatiekansen. "Wij zien in onze onderzoeken dat je beter wordt beoordeeld als je een AI-tool gebruikt om een motivatiebrief te schrijven. Dus je doet jezelf tekort als je het niet gebruikt. Zorg gewoon dat de brief jou beschrijft en gebruik AI om je te coachen bij het schrijven van zo'n brief."

Om te achterhalen in welk type landschap de grutto de grootste overlevingskans heeft, start een meerjarig onderzoek. Daarbij worden grutto-eieren uit het veld gehaald en in gevangenschap uitgebroed.

Dat is nodig, omdat grutto's normaliter direct het nest verlaten zodra ze uit het ei komen, vertelt Jos Hooijmeijer. Hij is projectleider van Birdeyes, een onderzoeksgroep van de Rijksuniversiteit Groningen. "Ze verdwijnen heel snel het veld in, dus onderzoekers verliezen dan het zicht."

Birdeyes doet al langer onderzoek naar de weidevogel. "Daardoor weten we dat juist de eerste fase van het leven van een grutto cruciaal is", zegt Hooijmeijer. Het gaat dan om de eerste veertig dagen van het leven. Volgens Hooijmeijer overleeft 85 procent van de vogels die niet. Uit het nieuwe onderzoek moet duidelijk worden wat voor levensomstandigheden nodig zijn om dat percentage te verlagen.

Roofdieren

Tot 2030 zullen jaarlijks zo'n 160 eieren worden uitgebroed in vogelpark Avifauna, schrijft Omrop Fryslân. Avifauna begeleidt de kuikens bij de eerste levensdagen totdat ze sterk genoeg zijn om in proefvelden te leven. Die velden bootsen werkelijke natuurgebieden na: van boerenland tot beschermde natuurgebieden. Maar helemaal hetzelfde is het niet: in de proefvelden leven geen vijanden van de grutto.

"Kuikens worden veelal opgegeten door roofdieren", zegt Hooijmeijer. "En dat komt meestal omdat ze zélf honger hebben en dus meer risico gaan nemen om voldoende eten binnen te krijgen. Dat maakt ze een makkelijke prooi." Om te ontdekken in welke omgeving een kuiken in principe het sterkste wordt, is het dus nodig om er een te creëren zonder de roofdier-component.

Aangepast beheer

Na de "cruciale periode" van veertig dagen worden de kuikens weer in het wild vrijgelaten. Ze krijgen een zender, zodat ze nog wel in de gaten gehouden kunnen worden. Er kan dan bijvoorbeeld worden gekeken hoe ze reageren als er roofdieren dichtbij zijn.

Over vijf jaar is dan hopelijk duidelijk welke omgeving het beste werkt voor de weidevogel. "Zo kunnen we inzetten op aangepast beheer. Dat is op de korte termijn de enige oplossing om de vogelpopulatie te laten groeien."

Vorige week werd duidelijk dat het iets minder slecht gaat met de grutto, maar de weidevogel nog niet uit de gevarenzone is. De populatie is nog altijd 11 procent te klein om echt te kunnen groeien.

De Gezondheidsraad vindt dat er stevig moet worden ingegrepen in de geitenhouderij. De raad pleit voor ingrijpen na nieuw onderzoek, waar de NOS gisteren over publiceerde.

Daaruit blijkt dat mensen die binnen 500 meter van een geitenhouderij wonen, 73 procent meer kans hebben op een longontsteking dan andere Nederlanders.

"Wij zien daarom echt noodzaak voor maatregelen", zegt voorzitter van de Gezondheidsraad Karien Stronks. "Vergeleken bij de blootstelling aan andere bronnen van luchtverontreiniging of andere schadelijke milieufactoren is dat risico aanzienlijk."

Waardoor dat precies komt, weet de Gezondheidsraad niet. Het gaat in ieder geval om een samenspel van fijnstof, zogenoemde endotoxinen en micro-organismen, die zich vanaf de geitenboerderij verplaatsen. Door de lucht, via de omgeving (denk aan een boom die de gevaarlijke deeltjes opvangt, die het later met een windvlaag weer verder brengt), of via mensen onderling.

Eerder trok het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) al soortgelijke conclusies. Maar door onenigheid in het kabinet werd besloten tot nog een onderzoek.

Maatregelen

Nu opnieuw is aangetoond dat geitenhouderijen in verband worden gebracht met longontstekingen, pleit de Gezondheidsraad dan ook voor maatregelen. Zo zou niemand langdurig binnen een straal van een kilometer van een geitenboerderij moeten verblijven. "Denk helemaal aan kwetsbare mensen, zoals kinderen of ouderen. Die moeten daar niet wonen. En je wil daar dus ook geen scholen of kinderdagverblijven hebben staan", verduidelijkt Stronks.

Ook moeten de stalsystemen worden aangepast, zodat er minder van die gevaarlijke micro-organismen mensen kunnen bereiken. "Denk aan de ventilatie, en hoe vaak er uitgemest wordt."

Tot slot moet ook de sector eraan geloven: minder geiten en geitenhouderijen moet als maatregel worden bekeken.

"Maar ook meer onderzoek blijft ontzettend belangrijk", meent Stronks. "We weten dat meer mensen in de omgeving van geitenhouders longontsteking krijgen, dat staat vast. Nu moeten we nog beter onderzoeken hoe dat komt en welke maatregelen echt werken."

Zorgelijk

In Brabant wordt al maanden gepraat over maatregelen, vanwege het grote aantal geitenhouderijen daar, zegt gedeputeerde Saskia Boelema. "We horen veel geluiden van bezorgdheid, zowel van omwonenden als van geitenhouders zelf." Boelema hoopt dat er snel een nieuw kabinet komt, dat duidelijke maatregelen kan nemen.

De huidige, demissionaire minister Bruijn (Volksgezondheid) laat weten "dit advies en de gezondheidseffecten voor omwonenden serieus" te nemen. Hij zegt samen met minister Wiersma (Landbouw) het rapport "grondig te bestuderen" en "met elkaar af te wegen wat we doen". Uiterlijk in februari willen ze met een reactie komen.