NOS Nieuws - Algemeen

Goedemorgen! Verkeersleiders van ProRail in de regio's Amersfoort en Utrecht leggen 's ochtends het werk neer en bondscoach Ronald Koeman blikt vooruit op de Nations League-wedstrijd van morgen, tussen Oranje en Hongarije.

Eerst het weer: Het wordt een overwegend grijze dag, hier en daar kan een beetje regen vallen. Het wordt 10 tot 13 graden.

Ga je de weg op? Hier vind je het overzicht van de werkzaamheden. Check hier de dienstregeling voor het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Dit is er vannacht gebeurd:

Aankomend president Trump heeft Robert F. Kennedy benoemd als minister van Volksgezondheid. Daarmee lost hij de belofte in die hij deed toen Kennedy zich terugtrok als onafhankelijk presidentskandidaat, ten gunste van Trump.

De 70-jarige Kennedy, een voormalige Democraat, is omstreden. Hij staat sceptisch tegenover vaccins en verspreidde daarover nepnieuws. Hij zegt ook toezichthouder FDA te willen ontmantelen. Tientallen medewerkers van de FDA hadden al aangekondigd te vertrekken als Kennedy zou worden benoemd.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Lezers zien niet of een gedicht door een mens of door kunstmatige intelligentie (AI) is geschreven. Gemiddeld vinden ze door AI geschreven gedichten zelfs mooier, inspirerender, beeldrijker en betekenisvoller dan door een mens geschreven poëzie, blijkt uit een nieuwe wetenschappelijk studie.

Een panel van 1634 deelnemers kreeg tien gedichten voorgelegd, die of door een mens of ChatGPT 3.5 waren geschreven. Het ging daarbij om grootheden uit de literatuurgeschiedenis als Shakespeare en Byron.

De deelnemers dachten van de AI-gedichten meestal dat ze door een mens waren geschreven. De vijf gedichten waarvan ze dachten dat die niet door een mens waren geschreven, waren allemaal door een echte dichter gemaakt. De onderzoekers denken dat de proefpersonen de voorkeur gaven aan de AI-gedichten omdat die eenvoudiger en toegankelijker waren geschreven.

Fijne dag!

Minder steenkool gebruiken, methaanlekkages voorkomen en meer hernieuwbare energie opwekken: het zijn drie thema's die op klimaattoppen telkens terugkomen. In de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe zijn momenteel vertegenwoordigers van bijna 200 landen weer bij elkaar. Maar wat is er terechtgekomen van eerdere ambities, plannen en beloften?

Op de vorige klimaattop, in Dubai, beloofden landen fors te investeren in de opwekking van hernieuwbare energie. In 2030 moet de wereld drie keer zo veel groene stroom kunnen maken als in 2022. Het gaat vooral om zonne- en windenergie. Maar in mindere mate ook om biomassa, waterkracht en geothermie.

En dit doel lijkt in zicht. Met de huidige plannen zou de wereld al 2,7 keer zoveel hernieuwbare energie kunnen opwekken, verwacht het Internationaal Energie Agentschap (IEA). En landen hebben nog voldoende tijd en mogelijkheden om meer te doen.

Ook Detlef van Vuuren, klimaatonderzoeker bij de Universiteit Utrecht en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), verwacht dat het doel wordt gehaald. Maar, voegt hij toe: "Het is eigenlijk helemaal niet zo'n ambitieus doel."

Al in Dubai was duidelijk dat landen vooral steeds sneller zonnepanelen plaatsen en windmolens bouwen. En dat lijkt alleen maar door te zetten.

Het IEA verwacht dat de wereld de komende vijf jaar meer zonnepanelen, windmolens en andere bronnen van hernieuwbare energie bouwt dan de afgelopen honderd jaar.

Die opmars van wind en zon is mogelijk doordat de kosten flink zijn gedaald. Zeker zonnepanelen zijn momenteel historisch goedkoop.

China

Met name de ontwikkelingen in China gaan snel. Vorig jaar legde dat land ruim de helft van alle nieuwe zonnepanelen wereldwijd. En dit jaar ligt China op koers om nog meer hernieuwbare energiebronnen te bouwen.

In de eerste negen maanden van 2024 plaatste het bijvoorbeeld meer zonnepanelen dan er in Frankrijk, Duitsland, Italië en Spanje samen staan. "Op zich is het natuurlijk goed nieuws", zegt Van Vuuren, "dat we af en toe doelen ook wel halen."

In toenemende mate is de uitdaging niet om voldoende zonnepanelen en windmolens te bouwen, maar om hun stroom daadwerkelijk op het net te krijgen en te gebruiken. Nederland kampt al langer met overvolle stroomnetten ("netcongestie") en dat probleem speelt in steeds meer landen. Ook China krijgt er mee te maken.

Investeren in stroomnet

Volgens het IEA moet de wereld daarom fors gaan investeren in het verzwaren van en uitbreiden van stroomnetten. In een recent IEA-scenario gaat het voor 2030 om 25 miljoen kilometer extra of verzwaard stroomnet - dat is 625 keer rond de aarde. Om dat voor elkaar te krijgen moeten landen sneller vergunningen verlenen om te bouwen.

Ook moeten er volgens het agentschap meer grote batterijen komen om stroom op te slaan. Als de zon uitbundig schijnt of het hard waait is er vaak meer hernieuwbare stroom dan consumenten gebruiken. Batterijen kunnen dit overschot opslaan voor momenten dat het bewolkt of windstil is.

Als dit soort investeringen achterblijven kan dat een rem zetten op de uitbereiding van hernieuwbare stroomopwekking. Ook zal een groter deel van de stroom verloren gaan zonder te worden gebruikt, verwacht het IEA. Daardoor blijven landen meer fossiele brandstoffen gebruiken en daalt de uitstoot van broeikasgassen minder dan mogelijk is.

Energiebesparing stokt

In Dubai zijn ook nog andere doelen afgesproken, maar die krijgen veel minder aandacht. Zo beloofden landen meer energie te gaan besparen. Nu gaat de wereld ieder jaar 2 procent zuiniger om met energie. Bijvoorbeeld doordat apparaten energiezuiniger worden, of dat benzineauto's en cv-ketels worden ingeruild voor zuiniger elektrische auto's of warmtepompen.

Het tempo waarin de wereld energiezuiniger wordt, zo beloofden landen in Dubai, moet in 2030 zijn verdubbeld. Maar op dat vlak ziet het IEA maar weinig vooruitgang. Het is zeer de vraag of dit doel mondiaal wordt gehaald.

Ondanks alle vooruitgang zijn de plannen niet voldoende om klimaatdoelen te halen. In het verdrag van Parijs beloofden landen in 2015 de opwarming te beperken tot ruim onder de 2 graden Celsius, en het liefst tot 1,5 graad.

Met de huidige plannen stevent de wereld af op een opwarming van circa 2,7 graden Celsius. Maar er is nog volop ruimte voor landen om meer te doen, benadrukt klimaatonderzoeker Van Vuuren: "Het zou ontzettend dom zijn als de mensheid niet ruim onder de 2 graden weet te blijven."

Vanwege een staking bij ProRail in Midden-Nederland rijden in dat gebied tot 09.00 uur geen treinen. De hinder beperkt zich echter niet alleen tot het stakingsgebied. Op een aantal omliggende trajecten rijden vanwege de stakingen ook minder treinen. Zo kunnen ook reizigers van en naar onder meer Schiphol, Leiden, Deventer en Almere hinder ondervinden.

ProRail staakt bij de verkeersleidingsposten in Utrecht en Amersfoort. Omdat veel treinverbindingen door Midden-Nederland rijden is de impact van de staking zeer groot. Ook goederenvervoer per spoor heeft last van de staking.

Na 09.00 uur start de NS de dienstregeling in Midden-Nederland weer op, maar de NS meldt dat reizigers nog de hele ochtend rekening moeten houden verstoringen en uitval van treinen. NS had eerder al gezegd dat werknemers van ProRail het recht hebben om te staken, maar "baalt van de hinder die de reizigers hierdoor ondervinden".

Betere cao

Verkeersleiders van ProRail staken voor een betere cao. Vakbond FNV eist dat ProRail-medewerkers tot ruim 15 procent loonsverhoging krijgen, maar ProRail zegt dat dat niet realistisch is. Het bedrijf biedt een loonsverhoging aan tot bijna 8 procent. ProRail-medewerkers die bij vakbond CNV zijn aangesloten zijn daar wél akkoord mee gegaan.

Ook volgende week wordt gestaakt. Op maandag in de regio Rotterdam, Den Haag en Roosendaal, op dinsdag in de regio Eindhoven en Maastricht en op vrijdag in de regio Zwolle, Groningen en Arnhem. De tijden voor die acties zijn nog niet bekend. ProRail moet maximaal 48 uur van tevoren bekendmaken wanneer er precies wordt gestaakt.

In Parijs is de interland tussen Frankrijk en Israël geëindigd in 0-0. Maar de meeste ogen waren gericht op de gebeurtenissen op de tribunes en rondom het stadion. Daar bleef het, op een opstootje na, relatief rustig.

Uit angst voor ongeregeldheden was de beveiliging flink opgeschroefd. Zo'n 4000 agenten waren aanwezig rond de wedstrijd, overigens niet allemaal in de directe omgeving van het stadion. "Wat we van Amsterdam hebben geleerd, is dat we aanwezig moeten zijn in de openbare ruimte, zelfs heel ver van het stadion", zei politiechef Nuñez tegen radiozender France Info.

President Macron was aanwezig bij de wedstrijd, net als premier Barnier. "We zullen niet toegeven aan antisemitisme", zei Macron. Voorafgaand aan de wedstrijd had de Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Saar er bij zijn Franse collega Barrot op aangedrongen dat de veiligheid van Israëlische supporters gegarandeerd zou zijn.

Gespannen sfeer

De sfeer in het stadion was gespannen. Door het volkslied van Israël klonk een striemend fluitconcert. Een groep van ongeveer 150 Israëlische fans zong tijdens de wedstrijd "Laat de gijzelaars vrij!", verwijzend naar de door Hamas gegijzelde Israëliërs.

Stewards kwamen in de eerste helft in actie toen een groep fans zich richting de Israëlische fans bewoog. Op beelden die rondgaan op sociale media is te zien dat er klappen uitgedeeld worden. Volgens Le Monde was de sfeer even "verhit", maar keerde de rust snel terug door het optreden van agenten en stewards.

Slechts 20.000 toeschouwers

Het stadion was verre van uitverkocht, zoals van tevoren al verwacht werd. Naar schatting zaten er rond de 20.000 fans, terwijl er 80.000 mensen in passen. Sommige voetbalfans hadden al laten weten de wedstrijd te boycotten als protest tegen de oorlog in de Gazastrook. Op ongeveer 2 kilometer van het stadion hadden pro-Palestijnse demonstranten zich verzameld, maar die mochten niet veel dichter bij het stadion komen. Bezoekers van de wedstrijd werden voor aanvang gecontroleerd en gefouilleerd.

Ruim zeshonderd Joodse supporters kwamen in bussen onder begeleiding van de politie naar het stadion. Die bussen waren geregeld door een vereniging die zich inzet voor de Joodse gemeenschap, na het recente geweld in Amsterdam. "Angst in de gemeenschap is begrijpelijk, maar als we ons hoofd buigen en niet naar voetbalwedstrijden gaan, is er een probleem", zei een supporter voor hij in de bus stapte. De bussen konden na de wedstrijd ook weer veilig het stadion verlaten.

Bij een grote brand in een agrarische schuur in het Zeeuwse dorp Driewegen zijn twee brandweerlieden gewond geraakt toen een muur instortte.

Ze zijn met een ambulance naar het ziekenhuis gebracht, meldt een woordvoerder van de veiligheidsregio aan de NOS. Over de aard van hun verwondingen kan hij nog niets zeggen. De blusploeg die op dat moment met de twee gewonde brandweerlieden werkte is afgelost door andere brandweerlieden en is opgevangen door onder anderen de burgemeester.

Landbouwmachines

De eerste melding van de brand kwam gisteravond rond 21.00 uur. Die woedde in een een schuur met hooi en landbouwmachines naast een woonhuis. Al snel werd duidelijk dat het ging om een grote brand waarvoor onder meer vijf blusvoertuigen een hoogwerker en een wagen die water kan aanleveren werden opgeroepen.

Omdat er een gasbrand in de schuur woedde, heeft netbeheerder Stedin de gastoevoer afgesloten. Kort na middernacht meldde de brandweer dat de brand voor het grootste deel geblust was, maar dat er nog wel hooi in brand stond dat lag opgeslagen in de schuur.

De woning naast de schuur kon worden gered. In de buurt van de boerderij staan geen andere boerderijen, dus er was geen risico dat de brand oversloeg op andere panden.

De Amerikaanse satirische nieuwssite The Onion heeft de nepnieuwssite InfoWars van complotdenker Alex Jones gekocht. De door The Onion gemelde overname is door persbureau Reuters bevestigd op basis van rechtbankdocumenten.

Alex Jones zit al een tijdje in de financiële problemen, nadat hij door de rechter was gedwongen om meer dan 1 miljard dollar aan schadevergoedingen te betalen.

Jones is al decennialang een beruchte complotdenker. Hij werd in 1999 ontslagen bij een radiostation in Texas, onder meer omdat hij beweerde dat de Amerikaanse regering achter een bomaanslag in Oklahoma in 1995 zat. Bij dat bloedbad vielen 168 doden.

Daarna ging hij verder met het beruchte InfoWars. Daarop verkondigde hij dat de regering ook achter de aanslagen van 9/11 zat. In 2012 kwam hij zwaar onder vuur te liggen na de dodelijke aanval op de basisschool Sandy Hook, waarbij 26 mensen omkwamen, onder wie veel kinderen. Jones beweerde herhaaldelijk dat de aanval in scène was gezet en dat ouders van de dode kinderen acteurs waren.

Boos

Hij moest de nabestaanden van de Sandy Hook-slachtoffers 1,5 miljard dollar betalen. Om dat geld bij elkaar te krijgen, werd InfoWars geveild. Wat The Onion voor de site heeft betaald is niet bekend.

De meeste grote socialemediaplatforms en podcastdsitributeurs hebben Jones en InfoWars zo'n vijf jaar geleden in de ban gedaan omdat ze de regels van de diensten hadden overtreden. X, destijds nog Twitter, was daar ook bij, maar eigenaar Elon Musk heeft Jones vorig jaar weer toegelaten.

Op dit moment is er op de website van InfoWars niets te zien. The Onion zegt er wel plannen mee te hebben en er vooral grappen te willen uithalen. Een organisatie tegen vuurwapengeweld heeft alvast de belofte gekregen dat ze langere tijd reclame mogen maken op InfoWars.

Alex Jones zelf toonde zich boos omdat hij zijn site kwijtraakt. In een livestream beweerde hij dat de Democraten in de VS hem het zwijgen proberen op te leggen en daarvoor samenwerken met The Onion, al gaf hij niet aan waarop hij dat baseert. Hij probeerde tegelijkertijd mensen voor zijn andere kanalen te interesseren en geld op te halen.

Donald Trump heeft Robert F. Kennedy Jr. gekozen als minister van Volksgezondheid. De 70-jarige Kennedy staat sceptisch tegenover vaccins en verspreidde daarover nepnieuws. Zo herhaalde hij regelmatig de mythe dat vaccins autisme zouden veroorzaken.

Kennedy heeft in het verleden de snelle ontwikkeling van een coronavaccin onder de regering Trump afgekeurd en wilde eigenlijk dat Trump daar excuses voor aanbood. Dat gebeurde niet.

Als onafhankelijk presidentskandidaat deed Kennedy eerder dit jaar mee aan de presidentsverkiezingen, maar in augustus stapte hij uit de race. Daarna sprak hij zijn steun uit voor Trump in ruil voor de toezegging dat hij een rol in diens nieuwe regering zou krijgen.

Trump zegt vertrouwen te hebben in Kennedy. "Hij gaat Amerika weer gezond maken", zei de herkozen president in zijn overwinningstoespraak op 6 november. "Hij wil een aantal dingen doen en we laten hem dat doen."

'Toezichthouder ontmantelen'

De afgelopen weken liet Kennedy al doorschemeren waar zijn prioriteiten liggen voor de komende jaren. Zo wil hij aandoeningen als obesitas, diabetes en autisme aanpakken en wil hij chemicaliën in voedsel verminderen.

Kennedy wil ook de Food and Drug Administration (FDA) aanpakken. De toezichthouder die veiligheid van voedsel, medicijnen en medische hulpmiddelen waarborgt moet volgens hem "ontmanteld" worden.

Zijn hoge functie komt als een schok voor medici en ambtenaren bij het ministerie van Volksgezondheid. Tientallen personeelsleden van de FDA kondigden bij voorbaat hun vertrek al aan, toen bekend werd dat Kennedy genoemd werd als mogelijke minister van Volksgezondheid. Kennedy heeft al toegezegd geen vaccins te zullen gaan verbieden.

Begin deze maand liet Kennedy weten een eind te willen maken aan het toevoegen van fluor aan drinkwater, wat sinds de jaren 50 gebeurt in de VS. Hij beweerde ten onrechte dat de chemische stof botbreuken en kanker veroorzaakt.

De republikeinse Robert F. Kennedy Jr. is de zoon van voormalig minister en senator Robert F. Kennedy Sr. en de neef van oud-president John F. Kennedy, beiden Democraat.

Na de moorden op zijn oom en zijn vader raakte hij verslaafd aan heroïne. Na 14 jaar kickte hij af. Vervolgens werkte hij bij het Openbaar Ministerie en maakte hij furore als milieuactivist.

Samenstelling ministersploeg

Trump is in de weken na zijn herverkiezing druk bezig met het samenstellen van zijn ministersploeg. Eerder koos hij senator Marco Rubio als minister van Buitenlandse Zaken en presentator Pete Hegseth als minister van Defensie.

In dit overzicht houdt de NOS bij welke mensen op welke posten komen.

In de nasleep van de Amerikaanse verkiezingen is een aantal veelbekeken accounts vertrokken van het socialemediaplatform X. De Britse krant The Guardian, de Spaanse krant Vanguardia en de Duitse voetbalclub St. Pauli hebben deze week besloten om hun account op te doeken.

Hun vertrek hangt samen met de grote invloed van eigenaar Elon Musk op de Amerikaanse politiek. De miljardair was een belangrijke steunpilaar voor de campagne van Donald Trump en krijgt daarnaast een officiële rol binnen diens regering.

The Guardian stelt dat de nadelen van X zwaarder wegen dan de voordelen en noemt het een "giftig mediaplatform". In een bericht aan de lezers schrijft de krant dat Musk het platform kan inzetten om politieke discussies te beïnvloeden.

Vanguardia schrijft dat X een "echoput" is geworden voor desinformatie en complottheorieën. Voetbalclub St. Pauli stelt dat het platform "haat versterkt" en dat dat mogelijk de Duitse politiek kan beïnvloeden.

Controversiële berichten

Steeds vaker verlaten beroemdheden en politici het platform, evenals Amerikaanse nieuwsorganisaties zoals PBS en NPR. Sinds de overname door Musk in 2022 verloor X ook veel gewone gebruikers.

Andere diensten lijken te profiteren, zoals sociale mediasites Threads en Bluesky. Dat laatste platform heeft er in de week na de Amerikaanse verkiezingen 1 miljoen gebruikers bijgekregen. Bluesky heeft er nu 15 miljoen en Threads zo'n 275 miljoen.

Een veelgehoorde kritiek is dat X polariserende content stimuleert. Het platform lijkt erop ingesteld om controversiële, negatieve en zelfs opruiende berichten meer zichtbaarheid te geven.

Volgens degenen die nu vertrekken heeft dat geleid tot een omgeving waarin intimidatie, vrouwenhaat en bedreigingen welig tieren. Labour-parlementariër Sarah Owen, die zich ook publiekelijk van het platform afkeerde, stelt dat X een boodschapper is geworden voor de politiek van Trump, waarbij "intimidatie en vervreemding van vrouwen en minderheden" centraal staan.

Sterke emoties

Sinds Elon Musk - die zich sterk maakt voor vrije meningsuiting - Twitter overnam en omdoopte tot X, is de moderatie op het platform versoepeld, waardoor haatreacties en racistische uitingen vrijer kunnen circuleren.

Uit verschillende onderzoeken blijkt ook dat het algoritme juist de berichten die emoties oproepen - of dat nu woede of vreugde is - sneller verspreidt, omdat sterke emoties gebruikers aan het platform binden.

Volgens veel experts bevordert dit principe onenigheid en verdeeldheid in de maatschappij, waarbij onder andere extreemrechtse theorieën en racistische uitingen meer zichtbaarheid krijgen dan gematigde standpunten.

Racistisch geweld op straat

In het Verenigd Koninkrijk ontstonden deze zomer ook zorgen over de rol van onder meer X bij het verspreiden van desinformatie, die leidde tot gewelddadige rellen vanuit extreemrechtse hoek. Na een tragische steekpartij in Southport, waarbij jonge kinderen omkwamen, gingen er al snel geruchten rond op X dat de dader een asielzoeker was, nog voordat de politie iets over diens identiteit had gezegd. Dit leidde tot racistisch geweld op straat, gericht tegen moslims en aanvallen op moskeeën. De verdachte bleek geboren in het Verenigd Koninkrijk.

In plaats van in te grijpen leek Elon Musk de boel via X juist op te stoken. Hij bracht onder andere een oude verkrachtingszaak opnieuw onder de aandacht, waarbij mannen met een Pakistaanse achtergrond betrokken waren. Daarmee gooide hij olie op het vuur op een moment dat rellen al aan de gang waren.

X wil niet delen hoeveel gebruikers recentelijk het platform hebben verlaten. Het vertrek van The Guardian lijkt echter een nieuwe mijlpaal in de groeiende onvrede over het socialemediakanaal en het roept de vraag op of meer organisaties en bekendheden zullen volgen.

In Zuid-Afrika zitten duizenden mijnwerkers vast onder de grond. De politie heeft daar een mijn omsingeld waar illegaal naar goud wordt gezocht. Mijnwerkers die naar boven komen worden opgepakt.

De politie heeft de toegangswegen voor eten en drinken van de illegale mijn afgesloten. Er is nog één uitweg naar boven; daar staat de politie te wachten om de mijnwerkers te arresteren.

Naar schatting zijn er 4000 man aan het werk in de gesloten mijn in Stilfontein, in het noordwesten van Zuid-Afrika. Zij hebben dringend behoefte aan eten, drinken en andere basisbenodigdheden. De politie is van plan ze "uit te roken"; door de aanvoerlijnen af te sluiten, is de hoop dat ze uit nood zelf naar boven komen door de enig overgebleven uitgang.

De afgelopen weken zouden zo'n duizend mijnwerkers dat al hebben gedaan. Volgens getuigen waren veel van hen "zwak, hongerig en ziek" nadat ze weken niet bevoorraad waren.

De minister die erover gaat zegt dat de regering niet van plan is de mensen die nog in de mijn zitten te helpen: "We sturen geen hulp naar criminelen. We roken ze uit en ze zullen naar boven komen."

In Zuid-Afrika werken veel illegale mijnwerkers, die in verlaten mijnen graven naar restjes goud. Die mijnen zijn voor grote mijnbouwbedrijven niet meer lucratief, maar voor arme arbeiders betekent het inkomen. Ze komen ook uit buurlanden als Lesotho, Zimbabwe en Mozambique en verblijven soms weken onder de grond.

De politie is al langer bezig met een operatie om illegale mijnbouw te stoppen. Die zou op verschillende plekken tot extra criminaliteit leiden; er zou gevochten worden om territorium, ook door bendes waaraan het goud wordt verkocht.

Correspondent Elles van Gelder bezocht drie jaar geleden een aantal illegale mijnen:

De explosie in de Braziliaanse hoofdstad Brasilia afgelopen nacht had als doel het hooggerechtshof op te blazen. Dat zegt Alexandre de Moraes, voorzitter van het hof. De aanslag past volgens hem in een toenemende reeks aanvallen op de democratie.

De 59-jarige dader gooide volgens de politie een projectiel naar het gebouw, maar dat veroorzaakte geen schade. Daarna ging hij op de grond liggen en liet een zelfgemaakte bom afgaan, waardoor hij om het leven kwam.

Volgens de politie was de man een aanhanger van de omstreden uiterst rechtse ex-president Jair Bolsonaro. Bij de doorzoeking van het huis van de dader vond de politie teksten waarin werd verwezen naar de rellen van 8 januari vorig jaar en een eerdere poging om rechters van het hof te doden. Ook zijn er meer explosieven gevonden.

Onvrede over verkiezingsnederlaag

Aanhangers van Bolsonaro bestormden vorig jaar januari overheidsgebouwen in Brasilia uit onvrede over zijn verkiezingsnederlaag en over het feit dat Lula da Silva hem had opgevolgd als president.

President Lula was tot een uur voor de explosie in zijn werkpaleis, dat tegenover het hof staat.

De dader was een voormalig kandidaat voor de gemeenteraad van de partij van Bolsonaro. De oud-president heeft afstand genomen van het geweld. Hij spreekt op sociale media van een "geïsoleerd incident van een persoon met psychische problemen".

'Aanval op democratie of terrorisme'

Volgens de hoofdcommissaris van politie was het geen op zichzelf staand incident. "Er zijn extremistische groepen actief en er moeten maatregelen komen", zei hij. De politie ziet de explosie als "een aanval op de democratie of terrorisme". Het is nog onduidelijk of de man alleen heeft gehandeld.

Ook vandaag kregen juristen en rechters van het gerechtshof bedreigingen via berichten en e-mails. Het is niet duidelijk wanneer die precies zijn verstuurd. De politie wil ook dat sociale media gereguleerd worden: "Criminele online activiteiten kunnen niet onbestraft blijven."

Verhoogd beveiligingsniveau

De politie had al versterking van het leger ingeroepen voor de beveiliging van de G20-top die maandag in Rio de Janeiro wordt gehouden. Op die bijeenkomst zullen veel staatshoofden en regeringsleiders aanwezig zijn. Er is een verhoogd beveiligingsniveau voor de top.

"Kunnen we het Instagram-kanaal Cestmocro niet verwijderen?" Dat opperde de BBB deze week, na dagen van geweld en onrust in Amsterdam. Het kan in theorie, maar het is uitzonderlijk en disproportioneel, zeggen juristen tegen de NOS. "Een heel account op zwart zetten is censuur." Volgens de BBB "loopt Cestmocro over van het antisemitisme" en heeft het "een enorme invloed op jongeren".

Verbieden is geen goed plan, zegt universitair docent en advocaat mediarecht Roeland de Bruin. "Als je dat doet beperk je heel erg de vrijheid van meningsuiting. De vrijheid om iets te kunnen zeggen op internet, in een krant of waar dan ook."

Daaronder valt ook de vrijheid om de mening van iemand anders tot je te nemen, zegt hij. "Het gaat dus eigenlijk om het proces van communiceren. En dat moet vrij en onbelemmerd kunnen gebeuren."

Voordat je een account kunt verbieden, moet je in zijn ogen weten of iets strafbaar of onrechtmatig is. "En doe dat liever per bericht of per reactie." Daar zijn volgens hem procedures voor, die Instagram ook hanteert.

"Dus dan kun je klagen over bepaalde posts en reacties, die kan Instagram beoordelen, en als ze vinden dat die inderdaad niet door de beugel kunnen, zullen ze overgaan tot verwijderen."

Jan Brouwer is emeritus hoogleraar algemene rechtswetenschap. Hij liet gisteren in Nieuwsuur doorschemeren dat het verbieden van een account een "enorm vergaand instrument" is. "Dan zou je ook kranten zomaar kunnen verbieden", stelde hij.

Hij noemt als alternatief een zogenoemde notice-and-takedown-prodecure. Daarbij kan een officier van justitie met tussenkomst van de rechter-commissaris een provider dwingen om bepaalde uitingen te verwijderen. In het geval van Cestmocro zijn het vooral de volgers die volgens Brouwer "allerlei grenzen overschrijden".

Nederlandse wet

Op de pagina is vanwege de vele haatreacties en antisemitische publieksreacties onder de posts al langer kritiek. Het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) deed een jaar geleden aangifte tegen het account en enkele reageerders. Het CIDI vindt dat mensen via het account worden aangezet tot haat en geweld tegen Joden.

Cestmocro wijst de beschuldigingen van de hand, met het argument dat op veel andere pagina's online ook haatreacties te lezen zijn. Het account houdt zich aan de wet, aldus de redactie. "Wij zijn geboren en getogen in Nederland, dragen actief bij aan de samenleving en respecteren de Nederlandse wetgeving in alles wat we doen."

Volgens hoogleraar mediarecht en informatiesamenleving Tarlach McGonagle ligt er wel degelijk een taak voor de beheerders van het Instagramaccount. "Als je heel veel reacties krijgt, is dat lastig om bij te houden. Maar je hebt de plicht om ervoor te zorgen dat er geen strafbare reacties te zien zijn."

De rechtsgeleerden zijn het er wel over eens dat censureren een zeer vergaande maatregel is die raakt aan het inperken van verschillende mensenrechten.

"De overheid zou sowieso niet met maatregelen moeten komen," vindt Roeland de Bruin. "Die moet er juist voor zorgen dat de vrijheid van meningsuiting kan worden gewaarborgd." Daarbij moet de overheid de rechten van anderen ook goed in de gaten houden, vult hij aan.

Geen Noord-Korea of Rusland

McGonagle vult aan: "Mensen beperken in hun vrijheid van meningsuiting is in een democratische samenleving alleen geoorloofd in zeer beperkte omstandigheden, als het noodzakelijk is."

Thomas Bruning, voorzitter van Journalistenvakbond NVJ, spreekt ook van censuur, maar vindt wel dat ieder kanaal zich aan de wet moet houden. "Daar zijn ze ook verantwoordelijk voor, net als Instagram zelf trouwens. Maar als er iets misgaat, moet je specifiek kijken: wat gaat er mis? Maatregelen dwing je vervolgens af via de rechter, niet via de politiek. We zijn geen Noord-Korea of Rusland."

De beheerder(s) van Cestmocro hebben niet geantwoord op vragen van de NOS om een reactie.

Schrijver Adriaan van Dis heeft de NS Publieksprijs gewonnen met zijn roman Naar zachtheid en een warm omhelzen. Dat heeft boekenkoepel CPNB bekendgemaakt in het televisieprogramma EenVandaag. Van Dis kreeg 21 procent van de bijna 100.000 stemmen.

"Blij ben ik. Zeer blij, dat zoveel lezers hun stem uitbrachten voor een roman die gaat over een vrouw wier stem destijds niet werd gehoord", reageert Van Dis.

De schrijver vertelt in de autobiografische roman hoe hij als jongen van negen jaar een zomer lang wordt opgevangen door zijn opa en huishoudster Jans, omdat zijn vader vanwege een oorlogstrauma niet voor hem kan zorgen. Van Dis krijgt een bijzondere band met de huishoudster, die hij Ommie noemt. Hij krijgt van haar de liefde en de warmte die hij thuis niet krijgt.

Van Dis wint een bedrag van 7500 euro, een sculptuur van Jeroen Henneman en zijn boek wordt gepromoot op beeldschermen in NS-treinen.

Tweede keer

De 77-jarige schrijver won de prijs al eerder. In 1995 kreeg hij de meeste stemmen voor zijn roman Indische duinen. Ook werd hij twee keer genomineerd zonder in de prijzen te vallen, in 2007 voor De wandelaar en in 2015 voor Ik kom terug.

Voor de NS Publieksprijs waren zes boeken genomineerd. Naast het boek van Van Dis stonden Alkibiades van Ilja Leonard Pfeijffer, Hoe overleef ik alles wat ik niemand vertel van Francine Oomen, Ik kom hier nog op terug van Rob van Essen, Luister van Sacha Bronwasser en Nirwana van Tommy Wieringa op de lijst.

ASML probeerde vandaag iedereen ervan te overtuigen dat de lange termijn er voor het bedrijf nog altijd heel goed uitziet. Vorige maand maakte het aandeel nog een duikvlucht, nadat de kwartaalcijfers voortijdig waren uitgelekt én slecht nieuws bevatten.

De chipmachinemaker bevestigde een voorspelling van twee jaar geleden. In 2030 is er maximaal een omzet te verwachten van 60 miljard euro. Dat zou een verdubbeling van de verwachte omzet van dit jaar betekenen. De getallen stelden beleggers tevreden: het aandeel sloot vandaag 7 procent hoger op de Amsterdamse beurs.

Het grootste beursgenoteerde bedrijf van Nederland had belangrijke beleggers en analisten uitgenodigd in Veldhoven voor een investeerdersdag. Ze kwamen vanuit Europa, de VS, Azië en zelfs Australië. Hun lag een dag vol netwerken - hopelijk de handen schudden van de nieuwe baas - en een Powerpointpresentatie van meer dan tweehonderd pagina's vol technische details in het verschiet.

Met dank aan AI

Is er iets veranderd in vergelijking met twee jaar geleden? Dat was het moment vlak voordat ChatGPT uitkwam en de hype rond kunstmatige intelligentie (AI) begon. De chipmachinemaker verwacht dat dit dé drijvende kracht wordt de komende jaren voor de groei.

AI heeft rekenkrachtige chips nodig. Rijen en rijen aan servers in datacenters die constant staan te rekenen. Datacenters die al overal ter wereld te vinden zijn - waarvan ook een flink aantal in Nederland - en die alleen maar belangrijker worden.

De groei in deze categorie compenseert de daling op alle andere gebieden die het bedrijf onderscheidt, van smartphones, auto's, laptops tot het internet der dingen of digitale camera's en televisie. Voor al deze deelgebieden voorziet het bedrijf nu een terugloop. Bij de een is die groter dan bij de ander.

De waarde van de totale halfgeleidersector wordt komend jaar geschat op bijna 680 miljard dollar, iets minder dan twee jaar geleden. De verwachting voor 2030 is nog altijd boven de 1000 miljard dollar, ook weer iets minder dan twee jaar geleden.

Of ASML uiteindelijk bij de 60 miljard euro uitkomt, is koffiedik kijken. Tijdens de presentatie werd gezegd dat er wordt gewerkt met 2000 mogelijke scenario's die uiteindelijk leiden tot drie concrete voorspellingen.

Nieuwe fabrieken

ASML voorziet dat er wereldwijd tot en met 2027 meer dan honderd nieuwe chipfabrieken actief worden. De meeste daarvan - 78 - komen in Azië. Al die fabrieken zullen de chipmachines van ASML nodig hebben.

Een flink deel daarvan zal al besteld zijn. Het kan zo 12 tot 18 maanden duren voordat een machine daadwerkelijk wordt afgeleverd. Normaal worden de machines verscheept per vliegtuig. De allernieuwste machine, de High N/A, moet met zeven Boeing 747's worden getransporteerd. Het is verreweg het grootste systeem dat het bedrijf aflevert.

Handig pr-filmpje

Een paar jaar geleden was het nog ondenkbaar, maar als test heeft het bedrijf nu voor het eerst een DUV- (diep ultraviolet) machine verscheept per vrachtschip. Topman Christophe Fouquet grapte zelfs dat deze gedachte een paar jaar geleden intern als "misdaad" zou worden gezien. De machines van ASML zijn kwetsbaar en daarom koos het bedrijf altijd voor vervoer per vliegtuig.

Nu leverde het een handig pr-filmpje op en de onderliggende boodschap dat het bedrijf naar manieren zoekt om zijn CO2-uitstoot te verminderen. In plaats van dat vliegtuigen de oversteek maken alleen voor ASML, is de container van het bedrijf op een vrachtschip een van de vele. Maar de nieuwste serie machines kan niet op deze manier worden verscheept, zo wordt benadrukt.

Een nieuwe, omstreden zangeres. De zoon van de overleden oud-leadzanger die de bandleden verwijt de nalatenschap van zijn vader uit te wissen. Tegelijk krijgt het eerste nieuwe album in ruim zeven jaar, dat morgen verschijnt, prima recensies. De comeback van de Amerikaanse rockband Linkin Park verloopt op zijn zachtst gezegd rumoerig.

Linkin Park scoorde begin deze eeuw grote hits met nummers als In The End (2001), Numb/Encore (2004) en What I've Done (2007). De band sprak een breed publiek aan door de bijzondere combinatie van metal en hiphop, en het kenmerkende stemgeluid van leadzanger Chester Bennington, die in 2017 een eind aan zijn leven maakte.

Na de zelfdoding van Bennington bleef het lang stil rond Linkin Park. Maar begin september kondigde de band plots een comeback aan: er kwam een nieuw album en een wereldtournee, waarbij vandaag bekend werd dat de band volgend jaar in het Gelredome staat. Verder werd Emily Armstrong aangekondigd als nieuwe leadzangeres.

De 38-jarige Armstrong was op dat moment relatief onbekend bij het grote publiek, als zangeres van een hardrockband uit Los Angeles die nooit echt wist door te breken. De eerste reacties op haar na de nieuwe single The Emptiness Machine, die tegelijk met het comebacknieuws werd gedeeld, waren positief.

Niet lang daarna begonnen fans zich te verdiepen in Armstrongs verleden en toen veranderde de teneur. Zo bleek ze haar steun te hebben uitgesproken voor de inmiddels veroordeelde acteur Danny Masterson, bekend van onder meer That '70s Show: hij zit op dit moment een celstraf van dertig jaar uit voor het verkrachten van twee vrouwen.

De link tussen Armstrong en Masterson ligt extra gevoelig, omdat Chester Bennington in zijn jeugd jarenlang seksueel is misbruikt, wat uiteindelijk een grote invloed heeft gehad op zijn latere leven.

Verder hangt er rond Armstrong een zweem van Scientology, de omstreden en geheimzinnige organisatie die wel wordt omschreven als een sekte: haar ouders waren prominente Scientology-leden en ze werd eens gezien op een Scientology-gala.

'Nalatenschap gewist'

Armstrong zelf heeft publiekelijk nooit iets gezegd over haar band met Scientology. Verder plaatste ze kort na de ophef over haar vriendschap met Masterson een bericht op Instagram. Ze zei dat ze een aantal jaren geleden "iemand die ik zag als vriend" had bijgestaan bij een rechtbankzitting.

"Maar kort daarna realiseerde ik me dat ik dat niet had moeten doen. Ik probeer altijd het goede te zien in mensen, maar ik heb me verkeken op hem. Ik heb hem daarna ook nooit meer gesproken."

Op dat moment had onder anderen de zoon van Chester Bennington, Jaime, al hard uitgehaald naar de band van zijn vader, en in het bijzonder naar co-frontman Mike Shinoda. Hij schreef in een reeks Instagram-berichten dat met de keuze voor Armstrong het vertrouwen van de fans was geschonden en dat "in alle stilte het leven en de nalatenschap van mijn vader is gewist".

Het neemt niet weg dat het nieuwe album van Linkin Park, From Zero, overwegend goede recensies krijgt. Zo gaf de Britse krant The Guardian het album vier van de vijf sterren. Armstrongs stem geeft de groep volgens de krant een nieuwe dynamiek: "Dat het de band lukt om fris en actueel te klinken, zonder het verleden te ontkennen, is indrukwekkend".

The Emptiness Machine, een van de nummers van het nieuwe album met Armstrong als zangeres:

Muziekjournalist Atze de Vrieze legt uit dat een wissel van leadzanger lang niet altijd rimpelloos verloopt bij bands. Zeker als die zanger ook nog eens charismatisch was en een flink stempel drukte op de muziek, zoals Chester Bennington. "Bij bands als AC/DC, Van Halen, Pink Floyd en Genesis is het wel gelukt. Maar neem bijvoorbeeld Queen: uiteindelijk is er nooit meer echt iets ontstaan dat net zo krachtig was als het originele materiaal met Freddie Mercury."

Hij heeft daarom wel begrip voor de sceptische blik van Linkin Park-fans, "zeker als de nieuwe zanger zich ook nog eens blijkt op te houden met allerlei dubieuze figuren".

Nieuwe succesperiode

Telegraaf-muziekjournalist Jean-Paul Heck denkt wel dat Linkin Park een goede beurt heeft gemaakt door niet voor iemand te kiezen die lijkt op Bennington. "Want zoiets unieks kun je toch niet vervangen. Maar ik denk wel dat ze overvallen zijn door het tumult nu rond Armstrong. Die jongens zijn heel integer", zegt Heck, die de band meerdere malen interviewde.

Tegelijk verwacht hij dat de storm rond de zangeres uiteindelijk wel gaat liggen en dan zou de band volgens hem zomaar een nieuwe succesperiode tegemoet kunnen gaan. "Want heel eerlijk: rond 2017 zaten ze een beetje vast als band. Het leek een aflopende zaak." Dat is niet te horen aan het nieuwe album, zegt Heck, dat hij als "fantastisch" omschrijft: "Ze hebben afstand kunnen nemen en dat is goed geweest voor ze."

Het Openbaar Ministerie heeft vijftien jaar cel geëist tegen een 51-jarige man voor het doodsteken van een schoonmaker vorig jaar in TivoliVredenburg in Utrecht. De verdachte heeft het slachtoffer volgens het OM "in een geweldsexplosie" om het leven gebracht.

Het 41-jarige slachtoffer werd 's ochtends in het muziekcentrum doodgestoken. Hij overleed ter plaatse aan zijn verwondingen. De verdachte werd kort daarna aangehouden.

De twee mannen werkten bij een schoonmaakbedrijf en waren collega's van elkaar. Aan de steekpartij zou een ruzie vooraf zijn gegaan.

Camerabeelden

Het incident is vastgelegd op camerabeelden van TivoliVredenburg, zo bleek in de rechtbank. Daarop was volgens RTV Utrecht te zien dat de twee mannen een woordenwisseling hebben, waarna de verdachte het slachtoffer een klap geeft.

Vervolgens geeft het slachtoffer een klap terug en rent hij weg. De verdachte loopt achter hem aan, trekt een mes en steekt vervolgens twee keer in op het slachtoffer.

Duidelijk aanvallend

De man verklaarde in de rechtbank dat hij handelde uit zelfverdediging. Naar eigen zeggen zocht zijn collega ruzie en had hij hem op de bewuste ochtend uitgedaagd om buiten te vechten. Volgens hem zou het slachtoffer hebben gedreigd dat hij "hem een kopje kleiner zou maken".

Het Openbaar Ministerie stelt dat die verklaring van de verdachte niet klopt en stelt mede op basis van camerabeelden dat hij het was die het slachtoffer aanviel.

"Het is duidelijk dat hij vanaf het begin de confrontatie zoekt. Zonder enige aarzeling trekt hij ook een mes en achtervolgt hij het slachtoffer daarmee, terwijl het slachtoffer van hem weg probeert te komen. Dit handelen is in niets verdedigend, maar duidelijk aanvallend van aard", zei de officier van justitie.

'Meer dan een opwelling'

Volgens het OM is er in deze zaak geen bewijs dat de verdachte met voorbedachten rade handelde, maar had hij wel de opzet om zijn collega te doden. "Dit was meer dan een opwelling", vond de officier van justitie.

Daarnaast bleek uit psychiatrisch onderzoek dat de verdachte volledig toerekeningsvatbaar is. Om die redenen eist het OM een hoge straf. De rechtbank doet over twee weken uitspraak in de zaak.

De Zweedse minister voor gendergelijkheid blijkt voorafgaand aan officiële bezoeken een mail te laten sturen met daarin een bijzondere eis. In de ruimtes waarin zij verblijft mogen geen bananen zijn.

De Zweedse krant Expressen wist een aantal van die mails in handen te krijgen. Daarin schrijven medewerkers van Paulina Brandberg dat ze "een sterke allergie heeft voor bananen" en dat er "geen (sporen van) bananen mogen zijn" in haar buurt.

Hoewel dus in de mail staat dat Brandberg allergisch is voor bananen, klopt dat niet. Ze heeft "de raarste fobie ter wereld" voor bananen, schreef ze in 2020 zelf op X. Maar die post is later weer verwijderd.

Professionele hulp

Aan de Zweedse krant legt de minister uit dat het resultaat van haar fobie te vergelijken is met een allergische reactie. Ook laat ze weten dat ze professionele hulp krijgt om van haar fobie af te komen.

Op de vraag of ze het redelijk vindt om bananenvrije ruimtes te eisen en te schrijven dat het om een allergie gaat zegt ze dat "ze denkt dat het dat wel kan zijn". "Het is iets dat mij als persoon iets doet", aldus de minister van de Liberalen.

Bananenfobie komt zelden voor, maar mensen die eraan lijden kunnen bij het zien of ruiken van de vrucht overmatig gaan zweten, angstig en misselijk worden.

Opvallend is dat Brandberg niet de enige is in de Zweedse politiek met een bananenfobie. Ook parlementslid Teresa Carvalho van de Sociaal Democraten zegt eraan te lijden.

De Zweedse premier Ulf Kristersson heeft ook gereageerd op de bananenkwestie. "Het stoort me dat een hardwerkende minister bijna wordt gereduceerd tot een fobie en mensen er de draak mee steken", zegt hij tegen de Zweedse krant Expressen. "Ik vind dat we daarvoor moeten oppassen."

Buitengewoon opsporingsambtenaren (boa's) moeten vanaf eind volgend jaar allemaal een neutrale uitstraling hebben. Minister Van Weel (Justitie) schrijft aan de Tweede Kamer dat ze geen zichtbare persoonlijke uitingen meer mogen dragen, zoals religieuze symbolen.

Volgens het kabinet versterkt de maatregel "het vertrouwen in hun onpartijdigheid en gedrag". Bij een neutraal uniform hoort geen hoofddoek, keppeltje of ketting met een kruisje, vindt Van Weel.

Nu hebben gemeenten nog vrijheid om zelf te beslissen over de eisen aan deze handhavers. Zo zijn er gemeenten die juist expliciet toestaan dat boa's religieuze symbolen dragen, omdat de overheid zich daarmee inclusief toont.

Maar Van Weel gaat met een zogeheten Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) vastleggen dat alle boa's in het hele land een neutrale uitstraling moeten hebben. Dat kost tijd, maar het is de bedoeling dat de maatregel eind 2025 in werking treedt "zodat alle boa's in Nederland eenduidig en herkenbaar hun werk kunnen doen".

'Neutraal, zonder enige toevoeging'

Van Weel sluit met zijn plannen aan bij zijn voorganger Yesilgöz, die zich ook al hard maakte voor een hoofddoekverbod voor boa's. Van Weel: "Hun rol in onze rechtsstaat is essentieel, en ze dragen een zware verantwoordelijkheid, zeker wanneer er geweld moet worden gebruikt. Daar hoort een neutraal uniform bij, zonder enige toevoeging."

Twee jaar geleden oordeelde het College voor de Rechten van de Mens nog dat het verbod op religieuze symbolen voor boa's "stigmatiserend en niet effectief" is. Volgens het college kunnen mensen die zichtbaar religieus zijn wel degelijk onpartijdig hun functie uitoefenen.

Verlies van neutraliteit

Het verbannen van religieuze symbolen bij handhavers stond ook in het hoofdlijnenakkoord van het kabinet-Schoof. De gemeente Den Haag besloot juist vandaag dat boa's daar vanaf 1 januari juist wel een hoofddoek of keppeltje mogen dragen.

Ook andere gemeenten, zoals Tilburg, Utrecht en Arnhem namen al eerder dezelfde beslissing. De vakbond voor boa's is juist niet blij met religieuze uitingen. Die leiden volgens de bond tot verwarring en verlies van neutraliteit.

Bij onder meer theaters, musea, dagbladen en sportverenigingen wordt met opluchting gereageerd op het schrappen van de btw-verhoging door het kabinet. Minister Heinen van Financiën ziet af van de verhoging onder druk van de oppositie. Zonder die partijen is er geen meerderheid voor in de Eerste Kamer.

"We zijn blij en opgelucht dat na al die maanden onzekerheid nu de dramatische btw-verhoging op boeken van tafel gaat", laat de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) weten. "Er is lef voor nodig om op een voornemen terug te komen. We hebben er lang op moeten wachten maar zijn ontzettend blij dat dat lef er nu is."

Verschillende schrijvers zetten zich de afgelopen tijd in om de belastingmaatregel tegen te houden. De btw-verhoging van 9 naar 21 procent zou ertoe hebben geleid dat boeken fors duurder worden. Dat zou ook gelden voor theatervoorstellingen, dagbladen, musea en sportverenigingen.

Auteurs Saskia Noort, Roos Schlikker en Simone van der Vlugt vorige week in actie tegen de btw-verhoging:

Ook boekhandels reageren met een zucht van verlichting op het schrappen van de btw-maatregel. "Die was denk ik een groot probleem geworden voor de branche", zegt Astrid Verhoeven van boekverkoper Dekker van de Vegt in Nijmegen. "We hebben natuurlijk moeilijke jaren achter de rug met corona. Dit erbovenop was denk ik voor heel veel uitgeverijen en boekhandels echt een groot probleem geweest."

Ook klanten zijn opgetogen. "Een lichtje in deze donkere tijd", zegt een vrouw in de winkel. "Voor mij was die 12 procent-verhoging geen probleem geweest, maar voor een hoop mensen denk ik wel." Een andere klant noemt het belangrijk dat lezen gestimuleerd wordt. "Om ons te verrijken met boeken in plaats van een pretpark."

'Wedstrijden betaalbaar'

Sportkoepel NOC*NSF, voetbalbond KNVB en het Platform Ondernemende Sportaanbieders (POS) reageren verheugd op de uitkomst van het btw-debat. "Het is goed en belangrijk dat het kabinet nu gaat zoeken naar een alternatieve dekking voor de btw-verhoging in de sport", valt te lezen in een gezamenlijke verklaring.

"Een verhoging van de btw op sport zou niet alleen de sportdeelname onder druk hebben gezet, maar ook de financiële belasting voor sportondernemers, gemeentes en andere sportorganisaties hebben verhoogd", aldus de sportorganisaties. "Door dit besluit blijft er jaarlijks een afgesproken investering van zeven miljoen beschikbaar in het jeugd- en amateurvoetbal. Bovendien blijft het bezoeken van wedstrijden voor supporters nu ook betaalbaar en toegankelijk."

Marc van den Tweel, algemeen directeur van NOC*NSF, rekent zich nog niet bij voorbaat rijk. "Dit besluit is van groot belang om sport toegankelijk en betaalbaar te houden. Maar hiermee zijn we er nog niet. Er komen andere ingrepen aan. Dus wij zullen alert blijven."

Ook veel cultuurorganisaties zijn voorzichtig en hangen de vlag nog niet uit. De Vereniging Vrije Theater Producenten (VVTP) noemt het in ieder geval hoopvol dat de regering de btw-verhoging op cultuur en sport in de ijskast zet. "De voorgenomen btw-verhoging zou alle Nederlanders hebben getroffen", aldus voorzitter Boris van der Ham. "Nu ook zorgen dat hij helemaal wordt afgezworen."

Directeur Cathelijne Broers van het Cultuurfonds vindt het "positief nieuws" dat de verhoging van tafel is: "Er is goed geluisterd naar onze argumenten". Ook Marcelle Hendrickx, wethouder kunst & cultuur in Tilburg is "blij met de beweging van de minister", maar ze blijft alert, zegt ze tegen persbureau ANP. "Het gevaar is nog niet geheel geweken. Zeker gegeven het feit dat alle andere maatregelen richting gemeentes op tafel blijven."

Het vervallen van de btw-verhoging voorkomt ook forse prijsverhogingen bij dagbladen. Journalistenvakbond NVJ reageert optimistisch. "Het is een voorlopig zeer positief tussenresultaat", aldus algemeen secretaris Thomas Bruning. Corine de Vries, voorzitter van het Genootschap van Hoofdredacteuren, gaat ervan uit dat het gaat lukken om alternatieve dekking te vinden "en dat het niet alleen uitstel maar ook afstel zal zijn".

Hotelsector teleurgesteld

Het plan om ook voor hotels en logies de btw van 9 naar 21 procent te verhogen gaat vooralsnog wel door. De teleurstelling in die sector is groot, temeer omdat er een motie lag om ook daarvoor naar alternatieven te zoeken. Uiteindelijk gebeurt dat dus niet.

"We zijn enorm teleurgesteld", schrijft Koninklijke Horeca Nederland in een verklaring. De maatregel heeft verstrekkende gevolgen, verwacht de brancheorganisatie. "We richten onze pijlen nu volledig op de Eerste Kamer en blijven ons hard maken om deze btw-verhoging van tafel te krijgen."

"We worden hier gewoon opgejaagd". Volledig buiten adem rennen pro-Palestijnse betogers in het donker over een fietspad aan de rand van Amsterdam. Op de vlucht voor politiemensen die ze op niet mis te verstane wijze laten merken dat hun aanwezigheid daar niet gewenst is.

"Lopen, opzouten. Hup, optiefen", is te horen op filmpjes die de demonstranten delen op sociale media. Op die beelden is ook te zien dat ME'ers mensen die op de grond liggen, slaan met hun wapenstok en een trap uitdelen. De politie is een onderzoek naar het geweld gestart. Wat weten we tot nu toe?

Gisteravond waren in weerwil van de noodverordening en het demonstratieverbod toch mensen samengekomen op de Dam om aandacht te vragen voor de situatie in de Gazastrook. Volgens de politie werden daar uiteindelijk 265 mensen aangehouden en met bussen afgevoerd. In de bus worden leuzen geroepen als "From the river to the sea, Palestine will be free" en "Long live the intifada".

'We waren gewoon bang'

Kamil uit Amsterdam is een van de betogers. Hij zegt tegen de NOS dat de bus waarin hij zat, de tweede van drie, eerst naar het Westerpark werd gereden. Voor die plek had de gemeente een ontheffing verleend van het protestverbod. "Maar we mochten de bus niet uit. We hoorden dat we een wetsartikel hadden overtreden en toen reden we door. Agenten zeiden dat ze ook niet wisten waar we naartoe werden gebracht. Ik dacht dat ze onze identiteit zouden gaan checken." Dat gebeurde uiteindelijk niet.

Hun bestemming bleek een vrachtwagenparkeerplaats te zijn diep in het Westelijk Havengebied, op bijna 10 kilometer van het Westerpark. Daar werden ze volgens verschillende betogers zonder verdere instructie uit de bus gelaten. Meegereisde agenten liepen weg.

De rust was van korte duur. Terwijl de betogers probeerden uit te vogelen waar ze waren gedropt en hoe ze naar huis konden komen, kwamen er politiebusjes met ME'ers op ze af. "We renden weg. We waren gewoon bang", zegt Kamil. Hij noemt het optreden van de politie "een keiharde aanval met zwaar geweld".

Aangifte tegen agent

Mohamed El Bastawisy was ook bij de verboden demonstratie. Hij kwam in actie toen een vrouw door een agent werd geslagen nadat ze uit de bus waren gezet. "Ik wilde haar helpen. Daarna sloegen ze mij op mijn hoofd, armen en benen."

Beelden daarvan gaan rond op sociale media. "De wereld begon te draaien. Ze zeiden dat ik sneller moest lopen, maar dat kon niet door de pijn en duizeligheid." El Bastawisy zegt dat het geweld "extreem was" en zegt dat hij aangifte gaat doen tegen de betreffende agent.

Beelden van het politiegeweld geverifieerd door de NOS:

Ook een andere betoger uit Amsterdam was bang en voelde zich onveilig. Ze wil alleen anoniem haar verhaal doen. Ze vertelt dat ze gisteravond in de derde bus zat en direct van de Dam naar het Westelijk Havengebied was gereden. Ze werden een paar honderd meter van de tweede bus afgezet. Ook zonder instructie.

"We liepen via het fietspad naar de dichtstbijzijnde bushalte. Uit het niets kwam er een politiebusje over het fietspad achter ons aan. Er kwamen agenten uit het busje die op ons in begonnen te slaan. Ze sloegen echt hard en schreeuwden dat we moesten doorlopen. We begonnen te rennen maar wisten niet waarheen." Een andere betoger vertelt op Instagram dat ze was gestruikeld en op de grond nog klappen kreeg van een ME'er.

Politie: geweldsgebruik getoetst en beoordeeld

De politie zegt in een reactie dat politiegeweld "altijd heftig is om te zien en wordt getoetst en beoordeeld. Ook in dit geval."

Een woordvoerder benadrukt dat de politie geweld mag gebruiken, als de situatie daarom vraagt: "Door de noodverordening was demonstreren de afgelopen dagen verboden. Voordat de ME optreedt, worden mensen meerdere keren gevorderd om weg te gaan. Ook is gewaarschuwd dat er anders geweld gebruikt zou worden."

Over het politiegeweld dat is gebruikt tegen demonstranten nadat ze naar het Westelijk Havengebied waren gebracht, zegt de politie dat daar "begrijpelijke vragen" over zijn. Het gebruikte geweld wordt onderzocht.

De politie doet verder onderzoek naar een incident van afgelopen zondag. Op beelden is te zien dat een vrouw op de Nieuwendijk op haar hoofd werd geslagen met een wapenstok.

De onderzoeken kunnen even duren: "Dat komt omdat we zorgvuldig onderzoek belangrijker vinden dan snelle conclusies op basis van beelden die circuleren. Die geven nooit het complete verhaal weer."

Ook OM doet onderzoek

Het Openbaar Ministerie, op wiens gezag de demonstranten werden verplaatst, zegt dat dat gebeurde "om een einde te maken aan de strafbare gedragingen". In andere woorden: om het overtreden van de noodverordening te beëindigen. Betogers worden wel vaker een eind verderop verplaatst als een demonstratie is verboden, zoals bijvoorbeeld bij snelwegblokkades van Extinction Rebellion. Gegevens van de betogers worden dan niet genoteerd, omdat daar volgens het OM geen mensen voor zijn.

Een woordvoerder zegt dat het OM ook zelf onderzoek doet naar de beelden.

In het Haagse poppodium PAARD is gisteren een optreden geannuleerd van de Israëlische band Yemen Blues. Dat gebeurde omdat de organisatie de veiligheid van de bezoekers en artiesten niet kon garanderen.

Toen op verschillende online-platforms berichten circuleerden van pro-Palestijnse organisaties om naar Den Haag te komen, besloot het poppodium het optreden af te zeggen. Mensen die een ticket hadden voor het concert krijgen hun geld terug.

"Dit is een heel moeilijke beslissing om te nemen", zei PAARD-directeur Majel Blonden vandaag tegen Omroep West. "We hebben nauw contact gehad met de politie. De veiligheid van onze artiesten, ons personeel en natuurlijk de bezoekers staat altijd voorop. Wij konden dat niet garanderen."

De gemeente was niet betrokken bij het besluit, maar was wel op de hoogte gebracht.

Yemen Blues

Yemen Blues brengt een mix van traditionele muziek uit Jemen, met blues, jazz, funk en West-Afrikaanse soul. De band bestaat uit de Israëlische zanger Ravid Kahalani, de Israëlische drummer Dan Mayo, de Amerikaanse bassist en oed-speler Shanir Blumenkranz en de uit Uruguay afkomstige, maar in Israël woonachtige percussionist Rony Iwryn.