Hulporganisaties en de VN noemen het de grootste humanitaire crisis ter wereld: de oorlog in Sudan. De strijd tussen het regeringsleger en de Rapid Support Forces (RSF) duurt al meer dan twee jaar. De RSF, een paramilitaire groepering, kondigde dit weekend de vorming van een parallelle regering aan. Een niet onverwachte stap, die volgens experts de aandacht moet afleiden van grootschalige oorlogsmisdaden en falend bestuur.
"De RSF heeft sinds begin dit jaar militair terrein verloren en is nu op zoek naar politieke winst door het opzetten van formele instituties zoals een regering", zegt Anette Hoffmann, Sudan-expert van Instituut Clingendael. "Ze willen vooral het narratief sturen: als je met ons praat, praat je niet met een militie, maar met een staat. De RSF-coalitie wil uitstralen dat ze niets minder is dan de regering in Port Sudan."
Massale vlucht en honger
De machtsstrijd tussen het leger en de RSF begon in april 2023. De afgelopen maanden won het regeringsleger terrein op de militie; in maart nog verdreef het de RSF uit de hoofdstad Khartoem. Maar de RSF controleert nog altijd grote delen van het Afrikaanse land, waaronder de centrale regio Kordofan en het westelijke Darfur.
De voortdurende strijd heeft ertoe geleid dat zo'n 13 miljoenen Sudanezen op de vlucht zijn geslagen. Tienduizenden, mogelijk meer dan 150.000 mensen zijn omgekomen. Zo'n 25 miljoen mensen, de helft van de bevolking, kampen met een tekort aan voedsel of lijden honger.
De door de RSF geleide Tasis-alliantie kwam zaterdag vanuit Nyala in Darfur met de aankondiging van een eigen regering. Als nieuwe premier werd de Sudanese politicus Mohammed Hassan al-Taishi aangesteld. Ook is een aantal gouverneurs benoemd in de regeringsraad.
Olievelden en pijpleidingen
"We zien een civiele premier, maar verder vooral leiders van milities die met de RSF samenwerken", constateert Hoffmann. "Maar ook vertegenwoordigers van bewapende groepen die we kennen uit eerdere oorlogen tegen de regering in Khartoem. De SPLM-Noord, voortgekomen uit Zuid-Sudan, is een sterke militaire beweging met veel wapens, en heeft controle over strategisch gebied buiten Darfur."
De SPLM-Noord heeft de controle over het Nuba-gebergte, in de regio Kordofan. "Dat is een strategisch gebied waar veel vruchtbaar land is. Het ligt bovendien op de route richting Zuid-Sudan, waar belangrijke olievelden en pijpleidingen liggen."
Hoffmann ziet dat de Tasis-alliantie zich neerzet als een regering die wil opkomen voor gemarginaliseerde groepen. "Ze smeden allianties die militair van belang zijn, maar willen ook uitdragen dat zij er zijn voor bevolkingsgroepen die in de periferie zitten."
Een voorstelling van zaken die volgens haar hard botst met de werkelijkheid. "De bevolkingsgroepen waarvoor Tasis zegt op te komen hebben het meeste te lijden; zij zitten in gebieden waar de RSF en SPLM-Noord zitten, waar de hongersnood het grootst is. Daar komen de gruwelijkste verhalen vandaan. Mensenrechtenorganisaties spreken van massaverkrachtingen en massa-executies onder leiding van RSF-leiders."
In de regio's waar de RSF de dienst uitmaakt, is volgens Hoffmann in twee jaar niets van de grond gekomen. "Watervoorziening, scholen, daarin hebben ze allemaal niet kunnen voorzien. In Nyala zijn veel drugs, wapens en criminaliteit. Het is een wetteloze stad."
Ook Alan Boswell van de International Crisis Group verwacht weinig goeds van de aankondiging van een eigen burgerregering. Door een eigen regering te vormen hoopt de RSF volgens hem meer legitimiteit te krijgen. "Maar de kans is groot dat onderhandelingen hiermee alleen maar verder uit zicht raken en het land dieper verdeeld raakt."
Boswell spreekt van misleiding. "Het is veelzeggend dat deze mededeling kort voor een geplande ontmoeting in Washington kwam. De RSF probeert zijn invloed aan de onderhandelingstafel te vergroten."
Aan die onderhandelingstafel in de Amerikaanse hoofdstad zouden behalve de strijdende partijen ook Egypte, Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten moeten zitten. Egypte geldt als bondgenoot van het Sudanese leger en de VAE als cruciale bondgenoot van de RSF. Saudi-Arabië opereert neutraler, maar staat meer achter het leger.
Denken in deals
Hoogst haalbare is volgens Hoffmann een staakt-het-vuren. "Dat zou een window of opportunity kunnen zijn. Net als de VS onder Trump denkt de emir van de VAE vooral transactioneel. Hij werkt met wie hem toegang geeft tot bijvoorbeeld grondstoffen. Net als Trump wil hij deals."
"De Saudiërs kijken meer naar het grotere geheel en hebben belang bij een stabiele Rode Zee-regio, dus bij duurzame vrede", vervolgt Hoffmann. "Maar voorlopig is daarvan geen sprake. Als de VS partijen aan tafel krijgt is dat al winst."
Ook het Sudanese leger was afgelopen weken druk bezig om een nieuwe regering op te zetten, de zogeheten 'regering van hoop'. Daar is weinig van terechtgekomen. Naast een paar civiele ministers schuiven ook hier veel mannen in uniform aan, ziet Hoffmann.
"Sommigen zijn dezelfde militairen die het land de oorlog in hebben gevoerd. De internationale gemeenschap is dan ook goed beraden om uiterst kritisch en voorzichtig met deze regeringen te onderhandelen, zowel voor het verlenen van hulp als voor het herstarten van politieke onderhandelingen."
Correspondent Elles van Gelder was vorig jaar augustus bij de grens tussen Sudan en Zuid-Sudan en zag wat de oorlog betekent voor burgers: