Er is een "realistische kans" dat de Europese Unie binnen vijf jaar van 27 naar 31 lidstaten groeit. Moldavië, Montenegro, Oekraïne en Albanië zijn op de goede weg, concludeert de Europese Commissie in het jaarlijkse voortgangsverslag van de kandidaat-lidstaten. Servië en Georgië krijgen flinke kritiek en een aantal andere landen krijgt een magere voldoende.
De Commissie wil dat de toekomstige toetredingsverdragen strengere waarborgen bevatten. Op die manier moeten ook na toetreding de positieve ontwikkelingen op het gebied van rechtsstaat, democratie en grondrechten behouden blijven.
Het 'kandidatenklasje' van de EU bestaat uit tien landen: Albanië, Bosnië en Herzegovina, Kosovo, Moldavië, Georgië, Montenegro, Noord-Macedonië, Servië, Oekraïne en Turkije. Niet alle landen zijn al even lang bezig met het toetredingsproces. Turkije werd al in 1999 kandidaat-lid, maar de onderhandelingen zijn sinds 2018 bevroren.
Het toetredingsproces draait om het openen en afsluiten van 35 onderhandelingshoofdstukken, een beetje vergelijkbaar met een game waarbij verschillende niveaus ontgrendeld en uitgespeeld moeten worden. Montenegro wil eind volgend jaar de laatste hoofdstukken 'uitspelen' en ligt volgens de EU op schema hiervoor.
Albanië wil het proces in 2027 kunnen afsluiten en Moldavië en Oekraïne willen dit doen in 2028. Stappen overslaan mag niet, maar sommige landen doorlopen het proces wel sneller dan andere. "Het moet en zal een op verdiensten gebaseerd proces blijven", zei EU-buitenlandschef Kaja Kallas tijdens de jaarlijkse 'rapportuitreiking'.
Bosnië en Herzegovina, Noord-Macedonië en Kosovo boekten het afgelopen jaar om verschillende redenen geen echte progressie, zei Marta Kos, EU-commissaris Uitbreiding.
Moldavië boekte meeste voorgang
Moldavië, kandidaat-lid sinds 2022, krijgt daarentegen op een grote krul in het EU-rapport. "Moldavië heeft aanzienlijke vooruitgang geboekt, ondanks de voortdurende hybride dreigingen en pogingen tot destabilisatie", zei Kos. Moldavië boekte de meeste voortgang in een jaar tijd.
Albanië oogstte lof voor de "ongekende vooruitgang" die het land liet zien. Wel moet het land het momentum vasthouden en de inclusieve politieke dialoog versterken als het land al in 2027 wil toetreden.
Waarschuwing aan Servië
De Servische autoriteiten blijven zeggen dat ze EU-lidmaatschap nastreven, maar er moeten ook daden volgen, zegt de EU. Servië boekte weliswaar voortgang op het gebied van mediawetten, maar de vrijheid van meningsuiting en de academische vrijheden moeten weer worden hersteld.
"Staatsfunctionarissen bestempelden de protesten vaak als een door het buitenland gesteunde 'kleurenrevolutie'", schrijft de EU. Daardoor werd de legitimiteit van de door studenten en burgers aan de orde gestelde kwesties ondermijnd. De EU doelt hiermee op de grootschalige studentenprotesten in Servië.
Dat Servië Russische staatsburgers Servische paspoorten geeft, ziet de EU als een potentieel veiligheidsrisico. Een Servisch paspoort maakt visumvrij reizen mogelijk.
Georgië 'alleen nog in naam' kandidaat
De autoriteiten in Georgië krijgen eveneens een flinke veeg uit de pan. Het land wordt door de EU "alleen nog in naam beschouwd als kandidaat-lidstaat", aldus Kos. "Waarschijnlijk is er nog nooit eerder in een uitbreidingsverslag zo veel gesproken over achteruitgang."
EU-ambassadeur Pawel Herczynski vatte de bevindingen samen tegenover journalisten in de Georgische hoofdstad Tbilisi. "Georgië is niet op weg om lid te worden van de EU, noch in 2030, noch later."
Sinds regeringspartij Georgische Droom eind vorig jaar bekendmaakte de toetredingsgesprekken met de EU op te schorten, wordt er dagelijks gedemonstreerd in het land. "De burgers eisen een Europese toekomst en zij hebben onze steun", zei Kos hierover.
Oekraïne moet werken aan rechtstaat
Ook Oekraïne behaalt mijlpalen die nodig zijn om voortgang te boeken. De EU prijst de Oekraïense "toewijding aan de Europese koers" ondanks de oorlog in het land. "Geen enkel kandidaat-lid heeft ooit zulke verregaande hervormingen doorgevoerd terwijl het in oorlog was", zei Kallas.
Oekraïne moet sommige hervormingen wel sneller doorvoeren, voornamelijk op rechtstatelijk gebied. De EU noemt als voorbeeld de controversiële wet die het Oekraïense parlement deze zomer aannam, die de onafhankelijkheid van twee belangrijke anticorruptie-instanties inperkten.
"Deze ontwikkelingen doen twijfels rijzen over de toewijding van Oekraïne aan de anticorruptie-agenda", waarschuwt de EU. Na demonstraties in Oekraïense steden en kritiek van de EU kwam de Oekraïense president Zelensky terug van het omstreden besluit.
Nieuwe landen
Kroatië trad in 2013 toe tot de EU en is daarmee het jongste EU-lid. De Russische inval in Oekraïne maakte de toetredingskwestie weer urgent voor Brussel. Sommigen kandidaatslidstaten liggen in de Russische invloedssfeer, zoals Servië, Georgië en Moldavië.
Kallas bestempelde uitbreiding als een politieke prioriteit en een geopolitieke investering. "Uitbreiding is geen 'nice to have', maar een noodzaak als we een sterkere speler op het wereldtoneel willen zijn."