De indoctrinatie van kinderen in de bezette gebieden in Oekraïne wordt ernstiger. Russische propaganda krijgt daar een steeds prominentere plek in het onderwijs, terwijl lessen Oekraïens er zo goed als verboden zijn.
Ook kleuters krijgen nu lessen Russisch patriottisme. "Dat is nieuw dit schooljaar", zegt Mariia Soelialina van de Oekraïense mensenrechtenorganisatie Almenda. Vorig jaar werd ze tot mensenrechtenactivist van het jaar uitgeroepen door de Zweedse organisatie Civil Rights Defenders.
Oudere schoolkinderen in de Oekraïense provincies Zaporizja en Cherson, die sinds 2022 gedeeltelijk zijn bezet door de Russen, kregen deze lessen al eerder. In Donetsk en Loehansk is dit al veel langer de praktijk. Deze provincies zijn elf jaar bezet, sinds 2014.
Russische kijk op de wereld
Moskou voert vanaf dit schooljaar ook een belangrijke verandering door in het geschiedenisonderwijs. Ook kinderen die 10 of 11 jaar oud zijn, krijgen nu de Russische kijk op de wereld voorgeschoteld. "Het gaat over hoe de Russische Federatie de wereld beïnvloedt, Europa speelt geen rol", vertelt Soelialina vanuit Kyiv.
De verandering van het lesprogramma is een volgende stap in de russificatie van de jeugd in de bezette gebieden, stelt Soelialina. Haar organisatie komt op voor kinderen in de bezette gebieden. De activisten documenteren de schendingen van kinderrechten en helpen ze met online Oekraïens onderwijs. Met als doel "herintegratie in de Oekraïense maatschappij mogelijk te maken", aldus Soelialina. "Maar ook gewoon om contact te houden."
Omgaan met geweren
In de bezette gebieden leven circa 1,6 miljoen kinderen, van wie 600.000 in de schoolgaande leeftijd. Van hen krijgen er 47.000 online les, buiten lestijd en vanuit Oekraïne, wat niet zonder risico is.
De activiste stelt, via een beeldverbinding, dat de russificatie erop is gericht om jongeren "klaar te stomen om soldaat te worden". Bij de verplichte lessen militaire vorming leren ze omgaan met geweren, worden oefeningen gehouden en gesprekken gevoerd met militairen. Deze vorming begint sinds deze maand ook al op de kleuterschool.
Dat de kinderen mogelijk tegenover landgenoten komen te staan, komt niet ter sprake in de lessen. "Ze gaan vechten tegen nazi's en het Westen wordt gezegd. Niet tegen Oekraïners, die bestaan namelijk niet volgens de Russische logica."
"Ze creëren een nieuwe generatie die zijn wortels vergeet en gaat vechten in alle toekomstige oorlogen van het Kremlin, niet alleen tegen hun landgenoten. Anderhalf miljoen is natuurlijk een heel grote groep", verzucht Soelialina.
Oekraïense taal
In juli publiceerde de Russische regering een wetsvoorstel dat lessen Oekraïens in de bezette gebieden totaal moest verbieden. Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken rechtvaardigde een verbod met het argument dat er geen vraag meer is naar de taal.
Toch is de paragraaf over het verbod op het Oekraïens eerder deze week op het laatste moment geschrapt. Waarschijnlijk uit vrees voor internationale kritiek, denkt Soelialina. Een verbod had hoe dan ook weinig uitgemaakt, zo menen verschillende Oekraïense onderwijsspecialisten.
"De Oekraïense taal is formeel weliswaar toegestaan, maar in de praktijk verboden, zoals in de zelfverklaarde Volksrepubliek Loehansk sinds 2014. Daarvoor werden verschillende methodes gebruikt", weet Pavel Lisianskyj, de directeur van het Instituut voor Strategische Studies en Veiligheid in Kyiv. "Onder druk van de veiligheidsdiensten spraken de ouderraden zich uit tegen het Oekraïens."
De mensenrechtenactivist legt uit dat ouders de schoolleiding schriftelijk mogen vragen of hun kind Oekraïense les kan krijgen, buiten schooltijd. Op die brief volgt dan meestal een gesprek met de veiligheidsdienst en de ouderraad, weet Soelialina. "Dan wordt voorgesteld om de buitenschoolse uren te gebruiken voor extra lessen Russisch, omdat de verplichte examens zwaar zijn. De meeste ouders gaan daar dan mee akkoord."
Lesboeken aangemerkt als extremistische literatuur
Ouders die dat niet doen, lopen het risico hun baan kwijt te raken of, erger, te worden aangeklaagd voor bijvoorbeeld belediging van het Russische leger. "Daarvan zijn verschillende gevallen bij ons bekend. Je baan kwijtraken in bezet gebied is gevaarlijk, omdat mensen dan niet meer aan ander werk komen", aldus Soelialina.
Oekraïense les in bezet gebied is sowieso ingewikkeld, omdat Oekraïense lesboeken zijn aangemerkt als extremistische literatuur, waarvan het bezit strafbaar is.
Wel of geen formeel verbod op Oekraïense les maakt niks uit, zegt ook Taras Kremin. Tot afgelopen zomer was hij de zaakgelastigde van de Oekraïense regering op het gebied van taalbescherming. Volgens hem maakt Rusland zich duidelijk schuldig aan 'linguïcide', oftewel taaldoding.