NOS Nieuws - Algemeen

"Jarenlang heb ik het slechtste deel in mij verborgen gehouden. Ik heb enorm veel spijt van wat ik heb gedaan." Dat zei de 45-jarige verdachte in de Barendrechtse zedenzaak vanochtend in de rechtbank in Rotterdam.

Mels van B. was aanwezig bij de eerste voorbereidende zitting in de omvangrijke zedenzaak. Hij blijft vastzitten en zal worden geobserveerd in het Pieter Baan Centrum.

Het onderzoek is nog in volle gang. Pas wanneer dat afgerond is, komt het Openbaar Ministerie met een definitieve tenlastelegging en zal de zaak inhoudelijk worden behandeld.

Volgens de officier van justitie ligt het aantal slachtoffers nog altijd rond de dertig. Van B. zou de meisjes hebben verkracht in zijn huis in Barendrecht en op een camping in Hoeven (Noord-Brabant), waar hij een seizoensplaats had voor zijn caravan.

Verantwoordelijkheid nemen

De man werd in september aangehouden, hij bekende toen dat hij negentien meisjes seksueel had misbruikt. Van B. kwam in beeld nadat er aangifte tegen hem was gedaan. Hij meldde zichzelf bij de politie.

Het OM sprak niet veel later van nog drie slachtoffers, waarmee het aantal op 22 kwam. Eind november meldde Namens de Familie, onderdeel van Slachtofferhulp, dat de organisatie in deze zedenzaak 29 slachtoffers bijstaan uit 26 gezinnen.

Van B. kreeg aan het einde van de voorbereidende zitting het woord en was hoorbaar geëmotioneerd. "Ik ben bewust aanwezig om mijn verantwoordelijkheid te nemen. Ik geef volledige openheid van zaken en werk overal aan mee", zei hij. In zijn ogen is dat "het beste wat hij nu kan doen voor de slachtoffers en naasten."

Jonge meisjes

De verdachte heeft tegenover de politie verklaard dat al zijn slachtoffers meisjes zijn en in de laatste fase van de basisschool zaten. Het gaat om meisjes van 9 tot 12 jaar oud. Het misbruik zou hebben plaatsgevonden gedurende meerdere jaren. De verdachte kende zijn slachtoffers via familie, verenigingen en kennissen.

De rechtszaak gaat op 3 maart verder.

ProRail gaat vanaf volgend jaar of het jaar daarna een deel van de installaties uitzetten die wissels op het spoor verwarmen. Op een later moment gaat het spoorbedrijf de verwarmingsinstallaties ook verwijderen.

Volgens ProRail is het niet nodig om al deze verwarmingsinstallaties te blijven gebruiken voor de dienstregeling van reizigers of goederen. Nu liggen er nog 4500 verwarmingsinstallaties op het spoor, maar dit aantal wordt gehalveerd.

ProRail gebruikt de installaties als er meer dan 10 procent kans op ijs of sneeuw is. Omdat de winters minder streng zijn dan vroeger is het volgens de spoorbeheerder niet nodig om alles te blijven gebruiken.

Sneeuw en ijzel

Een wissel kan bij winters weer bevriezen als er sneeuw of ijzel op blijft liggen. Doordat treinen dan niet op het juiste spoor kunnen worden geleid, verstoort dat de dienstregeling. De verwarmingsinstallaties zorgen ervoor dat het bevroren mechanisme weer ontdooit.

Het spoorbedrijf gaat alleen nog maar wissels verwarmen als dit nodig is om de dienstregeling uit te voeren. ProRail schat daarmee 17 miljoen euro per jaar te kunnen besparen door minder onderhoudskosten en door lager energieverbruik. Ook neemt de CO2-uitstoot af; de overgebleven installaties worden omgebouwd zodat ze stroom in plaats van gas gebruiken.

Wie vannacht naar buiten kijkt, kan mogelijk veel vallende sterren zien. De meteorenzwerm Geminiden, een van de spectaculairste kosmische verschijnselen van het jaar, bereikt vannacht zijn piek. Al is het nog de vraag of de sterrenregen echt goed te zien is.

Bij optimale omstandigheden kunnen er wel 120 meteoren per uur zichtbaar zijn, maar in Nederland is bewolking vaak een spelbreker en dat zal naar verwachting vannacht ook zo zijn.

Sterrenkijkers in Groningen zagen afgelopen zomer een hele reeks vallende sterren:

Voor vannacht worden op dit moment wolkenvelden verwacht. Alleen in het uiterste oosten zijn mogelijk wat opklaringen. Ook hebben we dit jaar de pech van een bijna volle maan wat de zichtbaarheid geen goed doet.

Lang opblijven is in ieder geval een goed idee, want het beste moment om de meteoren te zien is na middernacht.

De meteoren lijken uit het sterrenbeeld Tweelingen (Gemini) te komen en vandaar de naam. De sterrenregen ontstaat wanneer de aarde door een spoor van ruimtepuin trekt, achtergelaten door een object zoals een asteroïde of komeet.

Bij binnenkomst in onze atmosfeer verbrandt dat puin en dat geeft de heldere lichtsporen. In het geval van de Geminiden is het veroorzakende object de planetoïde 3200 Phaethon.

De Geminiden zijn een rijke meteorenzwerm, met veel heldere meteoren. Ook kunnen ze door de aanwezigheid van metalen, zoals natrium en calcium, veelkleurig zijn.

Honderden studenten en andere demonstranten zijn in Servië gisteren opnieuw de straat op gegaan uit protest tegen de regering. Dit keer richtten ze hun pijlen op de staatstelevisie, die volgens de betogers een spreekbuis is van president Vucic. Ook vinden ze dat de omroep RTS te weinig en onjuist over de demonstraties bericht.

De omroep RTS wordt er al jaren van beschuldigd dat die het geluid van de regering promoot.

Sinds begin november een deel van het dak van het treinstation instortte, is er veel protest tegen de regering. Het ongeluk, waarbij vijftien mensen omkwamen, gebeurde in Novi Sad, de een na grootste stad van Servië. Het station was net gerenoveerd door Chinese bouwbedrijven.

Servië heeft nauwe banden met China. In mei tekenden de landen nog een overeenkomst waarin ze afspraken om een 'gezamenlijke toekomst' op te bouwen.

De demonstranten willen antwoord op de vraag hoe het kan dat de overkapping instortte en denken zelf dat corruptie en een slechte bouw een rol speelden.

Na het instorten van het dak werd een grote zoekactie begonnen:

Aanvankelijk wilde Vucic niet aan de eisen toegegeven en wees erop dat de openbaar aanklager al dertien mensen heeft aangehouden, onder wie de minister van Transport en topmensen bij de spoorwegen. Woensdagavond ging hij in een toespraak alsnog door de bocht en kondigde aan dat alle relevante documenten openbaar worden gemaakt.

Ook zei hij dat de studenten die bij eerdere protesten werden opgepakt, vrijkomen en dat het budget voor het hoger onderwijs met 20 procent omhooggaat.

Gisteren zijn tientallen documenten over de renovatie op de site van de regering gezet. Het gaat onder meer om contracten en voortgangsrapporten. Servische media hebben nog geen opvallende zaken in de documenten ontdekt.

Ondanks de handreiking van de president gaan de protesten door, omdat nog niet alle eisen van de demonstranten zijn ingewilligd. Zo willen ze dat mensen die afgelopen weken demonstranten tegen Vucic aanvielen, worden opgepakt. Volgens de studenten zijn dat aanhangers van de president.

Door de protesten wordt op meer dan veertig universiteitsfaculteiten al dagen geen college gegeven.

Rusland heeft opnieuw een grote aanval uitgevoerd op het Oekraïense elektriciteitsnet, meldt de Oekraïense minister van Energie. Er werden onder meer explosies gemeld in Odesa en ook in Kyiv is de luchtafweer geactiveerd, melden de autoriteiten. Zelfs in Lviv, in het doorgaans rustigere westen van het land, worden aanvallen gemeld.

Het is nog niet bekend of er slachtoffers zijn gevallen. Wel zegt energiebedrijf DTEK dat enkele centrales grote schade hebben opgelopen. Medewerkers zouden inmiddels druk bezig zijn om de uitval van de stroomvoorziening zo kort mogelijk te houden.

"De vijand zet zijn terreur door. Weer is de energiesector in heel Oekraïne doelwit van een enorme aanval", schrijft de minister op Facebook. Volgens president Zelensky vuurde Rusland 93 raketten en 200 drones af op Oekraïense doelen. Daarvan zouden 81 raketten zijn neergehaald, onder meer met F-16's die Oekraïne eerder dit jaar van bondgenoten als Nederland kreeg.

'Wapenindustrie doelwit'

Het is al de elfde keer dit jaar dat Rusland een grote aanval uitvoert op de energiesector. Bij de laatste, op 28 november, werden meer dan 200 kruisraketten en drones ingezet.

Rusland zegt dat de aanvallen vooral bedoeld zijn om de Oekraïense wapenproductie te frustreren. Al wordt het in Oekraïne en door analisten vooral gezien als een manier om de bevolking te demoraliseren. Door de aanvallen komen telkens miljoenen mensen zonder stroom en verwarming te zitten.

'Vergelding'

Rusland noemt de aanval een vergelding voor de Oekraïense inzet van middellangeafstandswapens uit het Westen. Zo werd er woensdag een basis op Russisch grondgebied in de buurt van Rostov getroffen. Daarbij raakten militairen gewond en raakten gebouwen en voertuigen beschadigd, erkende het Russische ministerie van Defensie.

Dezelfde dag brak er ook brand uit in een Russische olieopslag bij Brjansk na een droneaanval. Rusland waarschuwde toen al terug te zullen slaan.

Naar aanleiding van de Russische aanval roept de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken westerse bondgenoten opnieuw op om meer wapens te leveren. Juist de afgelopen uren zegde de Amerikaanse president Biden nog een groot wapenpakket voor Oekraïne toe. Hij lijkt zoveel mogelijk wapens te willen leveren voordat zijn opvolger Trump in januari aan de macht komt; die is veel terughoudender met steun aan het land.

Het nieuwe pakket heeft een waarde van 500 miljoen dollar en omvat onder meer Himars-raketsystemen en raketten waarmee radarinstallaties kunnen worden uitgeschakeld. Anderhalve week geleden kondigde het Witte Huis al een wapenpakket aan van 725 miljoen met daarin raketten, munitie en landmijnen.

In Breda dient vandaag een rechtszaak die vijftien Indonesische verpleegkundestudenten hebben aangespannen tegen hogeschool Avans+. Ze spreken van misleiding, nalatigheid, machtsmisbruik en economische uitbuiting.

Het gaat om verpleegkundigen die via een leerwerktraject van Avans+ en het bemiddelingsbedrijf Your Medical Matchmaker (Yomema) vanaf 2021 naar Nederland kwamen. Voor het volgen van dit traject ontvingen ze een studiebeurs van 950 euro per maand.

Daarnaast was hun een verhuiskostenvergoeding van netto 7750 euro toegezegd, maar dat geld hebben ze nooit gekregen. Volgens Avans+ bleek dat de vergoeding uiteindelijk niet mogelijk was vanwege de belastingregels in Nederland.

Verplicht werken én stagelopen

"Voor dit traject moest ik twee dagen als verzorger werken bij een ouderenzorginstelling, twee dagen verplicht stagelopen als onderdeel van de opleiding en twee dagen lessen volgen. Ik had maar één dag in de week vrij. En dit moest ik dan vier jaar lang volhouden", zegt Annisa Fitri.

Bij de hogeschool volgde zij samen met andere Indonesische studenten de opleiding Bachelor of Nursing - International. "Het werk dat ik voor mijn stage deed, werd niet betaald. En met een studievisum mag je maximaal 16 uur per week werken. Maar ik werkte dus eigenlijk veel meer."

Toen de Arbeidsinspectie langskwam bij de zorginstellingen waar ze werkten en stageliepen, besloot een aantal studenten om hun verhaal te doen. Ondertussen werden sommigen door bemiddelingsbedrijf Yomema verzocht om zich niet negatief uit te laten over het traject. Dit zou slechte gevolgen hebben voor de verpleegkundigen die in Indonesië op hun studievisum wachtten. Ruim 200 Indonesische studenten zijn via dit programma naar Nederland gehaald.

Avans+ betreurt gang naar de rechter

Na het bezoek van de Arbeidsinspectie en berichten in de media over de misstanden beloofde Avans+ het programma te verbeteren. Zo konden de studenten één dag per week les volgen, in plaats van twee.

In november maakte het schoolbestuur van Avans+ bekend dat de opleiding wordt stopgezet. Volgens de hogeschool is het niet langer haalbaar om in de 'huidige omstandigheden' Indonesische studenten op te leiden voor het Nederlandse bachelor-diploma. Een deel van de studenten die er nog zijn, krijgen wel de kans om hun opleiding af te maken.

Avans+ zegt in een reactie dat de instelling het betreurt dat de studenten de school verwijten niet goed voor hen te hebben gezorgd en dat zij te weinig kostenvergoeding zouden hebben ontvangen of schade zouden hebben geleden. Het bestuur zegt dat het met de beste bedoelingen heeft gehandeld, maar erkent wel dat "een aantal vooraf gemaakte afspraken op een andere manier zijn ingevuld" en dat studenten "daardoor ongemak hebben ervaren".

Dat zou te maken hebben met onduidelijkheden in de beginfase van het project. "Wij vinden het jammer dat de studenten deze stap naar de rechter hebben gezet, hetgeen een constructieve dialoog moeilijk maakt."

Zelf baan gezocht

Uiteindelijk besloot Fitri om met het traject te stoppen, omdat ze niet de begeleiding kreeg waar ze op hoopte. "Ik begon op eigen initiatief te solliciteren bij verschillende zorginstellingen", zegt ze. "In het begin was het moeilijk, maar sinds januari heb ik een leuke baan in de ouderenzorg en heb ik een geldig werkvisum."

Via vakbond FNV Zorg & Welzijn werd zij in contact gebracht met de advocaat die haar nu bijstaat in haar civiele rechtszaak tegen Avans+. Samen met veertien andere studenten eist ze de verhuiskostenvergoeding van 7750 euro, die hen eerder werd beloofd.

De uitspraak van de rechter wordt begin 2025 verwacht.

Op Texel is vannacht brand uitgebroken in een strandpaviljoen. Niemand raakte gewond, maar het restaurant in De Koog is volledig verwoest, schrijft omroep NH.

De brand brak rond 01.30 uur uit. De beachclub was niet meer te redden en daarom heeft de brandweer hem gecontroleerd laten uitbranden. Daarna begon de brandweer met nablussen.

De eigenaar van de strandtent woont in Alkmaar en werd midden in de nacht gebeld door de manager. "Hij zei: 'het paviljoen staat in brand en er is geen redden meer aan'. Dat was 15 minuten nadat de brandweer was gebeld."

Overslag

Het strandpaviljoen stond vlak bij andere strandtenten, maar die zijn volgens een woordvoerder van de veiligheidsregio gespaard gebleven.

Over de oorzaak van de brand is nog niets bekend. De politie doet onderzoek. De plek is afgezet met hekken, schrijft de omroep.

Dit zijn beelden van de brand:

De eigenaar kon vannacht nog niet naar zijn afgebrande bedrijf toe. "De boot voer nog niet. Ik kwam om 07.00 uur aan en toen waren politie en brandweer al weg. Nu druppelen mensen binnen om te zien wat er aan de hand is", zegt Koen Witte tegen NH.

Het is ook voor Witte nog gissen wat de oorzaak kan zijn. "Misschien kortsluiting, we hadden veel last van ratten onder het paviljoen, dat was echt een probleem. Voor nu heb ik geen idee wat ik moet doen, ik hoop dat het in de loop van de dag helder wordt. Ik moet sowieso m'n broer spreken. Hij zou in het voorjaar zijn bruiloft in het paviljoen vieren, ik moet 'm nog vertellen dat dat niet gaat lukken."

In heel Nederland zien middelbare scholen dat Paarse Vrijdag tot problemen leidt. Op die dag wordt stilgestaan bij de acceptatie en emancipatie van de lhbti-leerlingen. Scholen zien dat het tegengeluid tijdens Paarse Vrijdag steeds luider wordt, blijkt uit onderzoek van NOS Stories.

Sommige scholen vervangen daarom de dag door een algemene respectdag voor iedereen, een zogenoemde 'Be Yourself-dag', of organiseren zelfs helemaal niets meer. Lhbti-belangenorganisatie COC Nederland vindt dat geen goede ontwikkeling.

Ongeveer 125 middelbare scholen en scholenkoepels, verdeeld over het hele land, lieten aan NOS Stories weten óf ze Paarse Vrijdag vieren en hoe. Ook is gevraagd of de dag problemen veroorzaakt.

De scholen zeggen het belangrijk vinden om Paarse Vrijdag te organiseren. Tegelijkertijd zegt driekwart van de scholen dat de dag ook onenigheid oplevert. Zo worden posters van muren gerukt, plaatsen leerlingen oproepen om juist in het zwart te komen in plaats van het paars of ontstaan er verhitte discussies.

Ook scholieren zien dat er op Paarse Vrijdag tegenacties zijn. Zo'n 1600 jongeren reageerden op een oproep van NOS Stories. Zij vertellen dat er ook weleens regenboogvlaggen in brand worden gestoken, lhbti-leerlingen worden nageroepen of mensen thuisblijven op Paarse Vrijdag.

Aan de andere kant zijn er scholieren die de dag overdreven noemen, omdat er ook al Coming-Outdag is en Pride-maand. Ze vinden dat lhbti'ers niet zo veel aandacht moeten zoeken of zeggen dat ze vanwege hun geloofsovertuiging lhtbi'ers niet accepteren.

NOS Stories ging langs in Zaandam, waar ze Paarse Vrijdag hebben aangepast na incidenten vorig jaar:

Op het Zaanlands Lyceum in Zaandam merken ze ook dat het tegengeluid is toegenomen, met name sinds vorig jaar. "Er is toen een stinkbom gegooid vlak bij waar we stonden", vertelt leerling Arthur (15), die de dag op de school mede organiseert. "Vorig jaren waren er ook klassen die hadden afgesproken om helemaal in het zwart te komen. Dat vond ik nogal schokkend."

Ook leerling Yara (16) ziet het antigeluid sterker worden: "Er is vorig jaar water op ons gegooid en na Paarse Vrijdag zie je video's met ons erin op TikTok en Instagram voorbijkomen met de tekst: 'Zie deze knettergekke mensen hier.'"

Om herhaling te voorkomen, is de stand van de organisatoren naar een minder drukke plek verplaatst. Ook wordt de dag minder uitbundig gevierd.

Ermee stoppen is in Zaandam niet overwogen, vertelt docent Bas Hageman. "Dat zou een zwaktebod zijn. Met Paarse Vrijdag wordt er net iets meer ingezoomd op gendergelijkheid en seksuele diversiteit, maar uiteindelijk gaat het over de gelijkheid van iedereen. En dat moet je gewoon duidelijk maken aan je leerlingen."

Leerlingen vertellen het niet

In 2022 zei één op de zes leerlingen het met niemand te durven delen als ze homoseksueel zouden zijn, blijkt uit onderzoek in opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Eén op de vijf zou het alleen tegen vrienden zeggen.

Tim* (14) is een trans persoon, maar vertelt dat niet op school. Tim wordt gepest en is bang dat nog meer pesterijen zullen volgen als klasgenoten ervan afweten. "Veel klasgenoten schatten mij nu in als lesbisch, terwijl ik dat helemaal niet ben. Een klasgenoot zegt weleens: 'Ja, jij vieze flikker!'. Soms gooien ze dingen in mijn nek of spugen kinderen op mij."

Dit soort verhalen ziet COC Nederland met lede ogen aan. De belangenvereniging voor de lhbti-gemeenschap vindt het niet goed als scholen besluiten om dan maar geen Paarse Vrijdag te organiseren. "Het is onacceptabel dat lhbti-leerlingen nog altijd meer worden gepest dan niet-lhbti-leerlingen", zegt Freek Janssens van het COC. "Je wil als school dat iedereen veilig is. Als groepen extra steun nodig hebben, moet je je juist uitspreken. De school kiest wel op welke manier dat het beste kan."

*Tim is een gefingeerde naam. Tim wil uit veiligheidsoverwegingen alleen anoniem worden opgevoerd.

Goedemorgen! Vandaag is de eerste zitting in de Barendrechtse zedenzaak. En op veel scholen is het Paarse Vrijdag.

Eerst het weer: opnieuw veel bewolking en mogelijk wat motregen. In het midden en zuiden van het land ook wat zon. Met weinig wind wordt het maximaal 4 graden.

Ga je de weg op? Hier vind je het overzicht van de files en werkzaamheden. Check hier de dienstregeling voor het spoor.

Wat kan je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

Vanaf maandag geldt in Moldavië de noodtoestand vanwege dreigende gastekorten. Het parlement heeft daarmee ingestemd omdat het land vanaf januari waarschijnlijk geen Russisch gas meer krijgt via Oekraïne. Dat land heeft het contract daarover met het Russische Gazprom opgezegd.

Moldavië heeft nog geprobeerd via een andere route Russisch gas te krijgen, maar dat is niet gelukt. Door het uitroepen van de noodtoestand kan de Moldavische regering ingrijpen in de verdeling van het nog beschikbare gas. Ook kan de export worden beperkt.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

De kerncentrale van Dodewaard, die sinds 1997 buiten werking is, is overgedragen aan afvalverwerkingsbedrijf Covra. Verslaggever Michiel Breedveld mocht binnenkijken met Dick Kers, die sinds 1982 in de centrale werkt. "Een soort tijdcapsule."

Fijne dag!

Een Syriër die in juli in Los Angeles werd opgepakt is in de VS aangeklaagd voor zijn rol bij martelingen in een gevangenis bij Damascus. De man van 72 was van 2005 tot 2008, onder het regime van de vorige week verdreven dictator Bashar Assad, verantwoordelijk voor de beruchte Adra-gevangenis.

Samir Ousman al-Sheikh werd deze zomer op de luchthaven van Los Angeles opgepakt omdat hij voor een visum zou hebben gelogen dat hij nooit iemand had vervolgd in Syrië. Hij wilde van Los Angeles naar Beiroet in Libanon vliegen.

Sheikh zou ondergeschikten opdracht hebben gegeven tot marteling van gevangenen en was naar verluidt ook direct betrokken bij mensenrechtenschendingen. In een vleugel van de Adra-gevangenis werden gevangenen, hangend aan een plafond zwaar mishandeld, waarbij hun botten werden gebroken.

Lichamen gevonden

Sheikh begon in Syrië als politieagent en werd later hoofd van de gevangenis. In 2011 werd hij benoemd tot gouverneur van Deir ez-Zour, waar protesten tegen het regime keihard werden neergeslagen. Hij kwam in 2020 naar de VS en vroeg vorig jaar een Amerikaans paspoort aan.

In Syrië kwam afgelopen weekend, na een opmars van rebellen, een einde aan de dictatuur van Assad. Rusland maakte op de dag van de machtsovername bekend dat Assad asiel had gekregen. Waar hij zich momenteel bevindt, is onduidelijk.

Rebellen hebben afgelopen week duizenden gevangenen in Syrië bevrijd, onder wie veel politieke dissidenten die al jaren vastzaten. In de gevangenissen en mortuaria zijn ook veel lichamen gevonden, waaronder dat van de bekende Syrische vluchteling en activist Mazen Hamada.

Hamada kwam na een gevangenschap in Syrië zwaar getraumatiseerd naar Nederland en vertelde de wereld over de wreedheden van het regime. Hamada verdween in 2020 uit Nederland, belandde weer in Syrië waar hij werd opgepakt. Hij werd vermoedelijk kort voordat Assad werd verdreven vermoord.

De Amerikaanse regering heeft een nieuw pakket aan wapens toegezegd aan Oekraïne. Het heeft een waarde van 500 miljoen dollar en omvat onder meer Himars-raketsystemen en raketten waarmee radarinstallaties kunnen worden uitgeschakeld.

De toezegging volgt op een aankondiging van tien dagen geleden, waarin Washington Oekraïne een wapenpakket van 725 miljoen dollar in het vooruitzicht stelde, met raketten, munitie en landmijnen.

President Biden lijkt er alles aan te doen om Oekraïne voor het einde van zijn ambtstermijn nog zoveel mogelijk militaire steun te verlenen. Hij heeft nog altijd meer dan vijf miljard dollar die hij als president vrij kan geven voor militaire steun. Het Witte Huis heeft al laten doorschemeren dat er tot het einde van Bidens ambtstermijn hulp zal blijven komen voor Oekraïne.

Onderhandelingen

Aankomend president Trump zei vorige week nog dat Oekraïne na zijn aantreden mogelijk op minder Amerikaanse militaire steun kan rekenen. In het tv-programma Meet the Press (NBC) benadrukte hij dat de VS veel meer geld heeft uitgetrokken voor Oekraïne dan Europa. Volgens Trump is het aan Europa om dat recht te trekken.

Eerder heeft Trump gezegd dat hij de oorlog in Oekraïne snel wil beëindigen, zelfs binnen 24 uur. Hoe hij dat voor elkaar wil krijgen, is onduidelijk.

Afgelopen tijd zijn er steeds meer tekenen dat er mogelijk deze winter nog gesprekken zullen beginnen over het beëindigen van de oorlog. Polen, een van de felste verdedigers van Oekraïne, zei deze week dat het een rol wil spelen bij de onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne. Polen is vanaf 1 januari een half jaar voorzitter van de EU.

Ook de Oekraïense president Zelensky heeft aangegeven dat hij ervan uitgaat dat er onderhandelingen aankomen. Hij wil dat het Westen zijn land in de aanloop daarnaar nog zoveel mogelijk steunt, om sterker aan te schuiven aan de gesprekstafel.

Afgelopen weken hebben Russische troepen wat terrein gewonnen in Oekraïne. Ze naderen nu de strategisch gelegen stad Pokrovsk, een knooppunt en militaire uitvalsbasis.

In Moldavië geldt vanaf maandag de noodtoestand vanwege dreigende gastekorten. Het parlement heeft daarmee ingestemd omdat het land vanaf januari waarschijnlijk geen Russisch gas meer krijgt.

Moldavië krijgt zijn gas via Oekraïne, maar het contract van dat land met het Russische Gazprom voor de doorvoer van gas loopt per eind deze maand af.

Het gas uit Rusland komt het land binnen via de afvallige regio Transnistrië, die sterk onder invloed van Moskou staat. Via een energiecentrale in Transnistrië wordt het gas doorverkocht voor de rest van het land, goed voor zo'n 80 procent van de vraag. De opbrengsten komen vooral Transnistrië ten goede.

Turkstream

Eind vorige maand reisde de Moldavische minister van Energie Viktor Parlikov naar Sint-Petersburg om Gazprom ertoe te bewegen de gastoevoer via Turkstream (een pijplijn van Rusland naar Turkije), Bulgarije en Roemenië te laten doorgaan. Gazprom zei toen dat Moldavië eerst zijn "historische gasschulden" moet voldoen.

Volgens Gazprom bedraagt die schuld inmiddels zo'n 750 miljoen euro. De autoriteiten in Moldavië zeggen dat het gaat om niet meer dan 8,5 miljoen euro. Parlikov werd na terugkomst in Moldavië overigens ontslagen door premier Dorin Recean.

Afpersing

Recean zegt dat president Poetin erop uit is Moldavië te destabiliseren. Hij had het parlement opgeroepen in te stemmen met de noodtoestand om te voorkomen dat het land nog een winter slachtoffer wordt van "energie-afpersing".

Door het uitroepen van de noodtoestand kan de Moldavische regering ingrijpen in de verdeling van het nog beschikbare gas. Ook kan de export worden beperkt.

Moldavië is een van de armste Europese landen. Veel Moldaviërs zien graag dat het land zo snel mogelijk lid wordt van de Europese Unie. Vorige maand waren er verkiezingen die werden gewonnen door de pro-Europese president Maia Sandu. Er werd gelijktijdig een referendum gehouden met de vraag of een pro-Europese koers moet worden opgenomen in de grondwet; een nipte meerderheid stemde voor. De verkiezingen werden overschaduwd door aantijgingen van inmenging en omkoping.

In het Friese dorp Ie is afgelopen vanavond een grote brand geweest in een loods van een bedrijf dat landbouwmachines levert. In het gebouw stonden meerdere trekkers opgeslagen. De brand ontstond in het dashboard van een van de trekkers.

Omrop Fryslân meldt dat enkele personen weigerden het gebouw te verlaten, maar uiteindelijk naar buiten zijn gekomen. Twee mensen hebben rook ingeademd en zijn ter plekke door ambulancepersoneel behandeld.

Mensen in de buurt kregen een NL-Alert waarin ze werden opgeroepen om ramen en deuren gesloten te houden en uit de buurt van de brand te blijven. Rond 21.45 uur werd via een nieuw NL-Alert gemeld dat de brand onder controle was. Een woordvoerder van de veiligheidsregio meldt dat de loods voor ongeveer de helft is afgebrand.

In de loods bevond zich ook een fles met acetyleen, een explosieve stof die onder meer bij het lassen wordt gebruikt. De fles werd eerst gekoeld met bluswater, meldt de veiligheidsregio. De woordvoerder meldt daarna dat er met een kraan wordt geprobeerd een gat te maken in de loods om de fles eruit te krijgen.

"Dan moet de fles in een nabijgelegen sloot gelegd worden. We verwachten dat dit nog een paar uur gaat duren", zei de woordvoerder. Kort na middernacht berichtte de veiligheidsregio dat de fles in de sloot lag te koelen.

Scherven

Bij de brand zijn ook scherven van zonnepanelen die op het dak van het pand lagen in de omgeving van de loods terechtgekomen, meldt de veiligheidsregio. Mensen die scherven aantreffen in hun tuin of op straat wordt geadviseerd die op te ruimen met dikke handschoenen omdat ze scherp zijn.

NAVO-chef Mark Rutte wond er geen doekjes om: de veiligheidssituatie ziet er niet goed uit, we zijn niet klaar voor een oorlog en we moeten ons voorbereiden.

Het is niet voor het eerst dat zo'n oproep klinkt. Vorige week zei minister Brekelmans van Defensie nog dat burgers zich beter moesten voorbereiden op crisissituaties zoals watersnood, een pandemie of een langdurige uitval van "vitale processen". De noodzaak om Nederland weerbaarder te maken is ook opgenomen in het regeerprogramma van het kabinet-Schoof.

Dat daar nog wat te winnen valt, is regelmatig merkbaar. In Noord-Limburg raakten de schappen met fleswater razendsnel leeg nadat de E. colibacterie in het drinkwater werd gevonden. In Woerden gebeurde iets vergelijkbaars toen daar drie uur geen water uit de kraan kwam. Een softwarefout bij beveiligingsbedrijf Crowdstrike legde luchthavens, media en ziekenhuizen plat. En iedereen herinnert zich de run op toiletpapier aan het begin van de coronacrisis.

Piekmomenten

"Wij hebben nu tien keer meer internetbestellingen dan normaal", ziet Luuk van de Ruit. Hij is eigenaar van een zogenoemde prepshop: een winkel die spullen verkoopt waarmee je jezelf kunt redden in geval van nood.

Hij zag de vraag naar zijn producten de laatste jaren toenemen en kan de bestellingen nu amper bijbenen. "Aan het einde van iedere dag heb ik meer bestellingen dan aan het begin van de dag. Elke keer als er weer iets groots in het nieuws komt, dan zie je een piek. Nu is het van alles tegelijk, dan ontstaat er stress."

Ook het Rode Kruis krijgt dagelijks telefoontjes en herkent die piekmomenten. "Vooral op het moment dat er dichtbij iets gebeurt, zoals de overstroming in Spanje. Toen zijn we ook gebeld. Of afgelopen zomer met de stroomstoring in Eindhoven", zegt Nicole van Batenburg, die zich bezighoudt met crisisbeheersing bij het Rode Kruis.

Gisteren werd bekend dat de Nederlandse Vereniging van Banken gaat adviseren om een bepaalde hoeveelheid contant geld in huis te hebben voor noodgevallen. Geldmaat, de beheerder van geldautomaten, zag diezelfde dag al een toename in geldopnames. Het ging om kleine bedragen, een paar tientjes per opname, maar Geldmaat zag een duidelijk effect van het advies.

'Zien we dan wel weer'

Toch is dat gedrag niet typerend voor Nederlanders. Volgens opiniepeiler Peter Kanne van Ipsos I&O blijkt uit onderzoek in vijftig landen dat Nederland juist zeer laag scoort op dit gebied. "Driekwart van de Nederlanders zegt: ik wil vandaag genieten en wat er morgen komt zien we dan wel weer."

En dat moet anders, vindt ook het kabinet. Daarom loopt er een landelijke campagne om burgers te vertellen wat ze zelf kunnen doen om zich klaar te maken voor dreigingen. Een noodpakket in huis hebben bijvoorbeeld. Volgens het Rode Kruis betekent dat in ieder geval: voldoende water en houdbaar eten op voorraad hebben. "Ook een radio is belangrijk, en een powerbank, een fluitje en bijvoorbeeld reddingsdekens", vertelt Van Batenburg.

Het Rode Kruis legde na de wereldwijde computerstoring afgelopen zomer uit wat iedereen in huis moet hebben:

De gemeente Lelystad wil alleen gevechtsvliegtuigen toestaan op Lelystad Airport als het vliegveld ook opengaat voor vakantievluchten. Dat zegt de gemeente in een reactie op de mededeling van het ministerie van Defensie dat het vliegveld de meest geschikte locatie lijkt als nieuwe vliegbasis voor F-35's.

Alleen jachtvliegtuigen op Lelystad Airport is voor wethouder Dennis Grimbergen onbespreekbaar. De mogelijke komst van de vliegtuigen mag volgens de wethouder geen belemmering vormen voor de economische ontwikkeling van de regio.

Het provinciebestuur van Flevoland is het daarmee eens. De komst van gevechtsvliegtuigen is voor de provincie alleen bespreekbaar als de luchthaven ook opengaat voor groothandelsverkeer. "Daarbij is het behoud van een goed woon-, werk- en leefklimaat essentieel", zegt het provinciehuis,

Het vliegveld laat aan Omroep Flevoland weten contact te hebben gehad met het ministerie van Defensie. De directie laat aan de omroep weten dat niet duidelijk is of het vliegveld geschikt is voor gevechtsvliegtuigen: "Lelystad Airport is ingericht voor haar huidige activiteiten en in de toekomst voor commercieel handelsverkeer. Verder onderzoek van het ministerie van Defensie moet uitwijzen of Lelystad Airport een geschikte locatie is."

'Vraagt te veel van inwoners'

Naast Lelystad zijn ook voormalig vliegbasis De Peel (op de grens van Brabant en Limburg) en Groningen Eelde Airport (bij de grens van Drenthe en Groningen) opties. In Drenthe wordt teleurgesteld gereageerd op de plannen. Gedeputeerde Yvonne Turenhout vindt het onbegrijpelijk dat nog voordat begonnen is aan het herstellen van het vertrouwen in de politiek en het inlossen van de ereschuld aan de Groningers, er alweer een nieuw ingrijpend plan op tafel ligt.

"We hadden echt verwacht dat Groningen Airport Eelde niet verder onderzocht zou worden en dat het zou afvallen als potentiële locatie voor jachtvliegtuigen", reageert Turenhout bij RTV Drenthe. "Het is voor ons glas- en glashelder: het is niet onderhandelbaar. Straaljagers op Eelde vraagt te veel van onze inwoners."

De provincie Limburg is nooit voorstander geweest van de heropening van vliegbasis De Peel, meldt L1 Nieuws. Ook de omliggende gemeenten in Limburg en Oost-Brabant zijn geen voorstander van een heropening. Twente Airport en vliegbasis Woensdrecht zijn ook nog in beeld, maar alleen voor de helft van de behoefte, omdat meer omwonenden hier geluidshinder zouden ervaren.

Lelystad Airport was oorspronkelijk bedoeld als commerciële luchthaven om vakantievluchten van Schiphol over te nemen, maar zover is het nooit gekomen. Een meerderheid van de Tweede Kamer verzette zich tegen de opening van de luchthaven. Er zouden te veel negatieve gevolgen zijn voor het klimaat en de volksgezondheid.

De voormalige Duitse bondskanselier Angela Merkel heeft in Amsterdam de Gouden Medaille ontvangen. Ze kreeg de onderscheiding uit handen van burgemeester Femke Halsema voor haar "verdiensten als bondskanselier en in het bijzonder voor haar grote invloed op Europa".

Het gaat om de hoogste gemeentelijke onderscheiding van de stad die eerder werd toegekend aan onder anderen Nelson Mandela (1999) en Winston Churchill (1946). Halsema benadrukte dat Merkel de geest van vrijheid belichaamt "waarmee Amsterdam zich identificeert". Ook werd ze geprezen als een leider "met een standvastige toewijding aan de rechtsstaat, die consequent boven de partijbelangen uitsteeg".

Eerder vandaag signeerde Merkel haar pas uitgebrachte boek Vrijheid, waarin ze terugblikt op haar jeugd en politieke carrière. Belangstellenden stonden uren in de rij voor een gesigneerd exemplaar, meldt stadszender AT5. Later op de avond gaf de oud-bondskanselier een lezing in de hoofdstad, waarna ze werd geïnterviewd door schrijver Arnon Grunberg.

De uitreiking vond plaats in besloten kring in de ambtswoning van de burgemeester. De onderscheiding werd voor het laatst in 2022 toegekend aan Jacques Grishaver, voor zijn rol bij de totstandkoming van het Nationaal Holocaust Monument.

De wens van Donald Trump om voormalig tv-presentatrice Kari Lake aan te stellen als directeur van Voice of America baart medewerkers van de omroep zorgen. Journalisten van de omroep zeggen anoniem tegen CNN huiverig te zijn voor dat scenario. Trump wil dat Lake de leiding neemt over de officiële buitenlandse zender van de VS, maar kan haar niet zomaar aanstellen.

Lake was bijna dertig jaar nieuwslezer bij Fox, tot ze na ophef over desinformatie over de coronapandemie vertrok. Ze ging de politiek in namens de Republikeinen en werd een van de favorieten van Trump.

Op Trumps eigen socialemediaplatform Truth Social zegt hij dat Lake bij Voice of America "de Amerikaanse waarden van vrijheid eerlijk en nauwkeurig zal uitzenden, in tegenstelling tot de leugens die fake news media verspreiden".

Bij de gouverneursverkiezingen in Arizona van 2022 beloofde Lake de "ergste nachtmerrie" van journalisten te worden. Ze verloor, maar blijft tot op de dag vandaag volhouden dat zij de rechtmatige winnaar was. Trump zou overwogen hebben nog om niet JD Vance, maar Lake aan te stellen als running mate tijdens de verkiezingen.

Onafhankelijk

Voice of America is sinds de Tweede Wereldoorlog de officiële buitenlandse omroep van de VS, met een dagelijks bereik van ruim 300 miljoen mensen in ruim 40 landen. Onder de omroep vallen titels als Radio Free Europe/Radio Liberty en Middle East Broadcasting Networks.

Normaal gesproken kiest het Witte Huis niet de directeur van Voice of America. Daar zijn ingewikkelde procedures voor opgesteld juist om geen directe invloed vanuit het Witte Huis te hebben.

Trump zegt in zijn statement dat Lake zal worden benoemd door een nog aan te stellen hoofd van de Agency for Global Media, waar Voice of America onder valt. Die naam zegt hij later bekend te zullen maken.

De Belgisch-Marokkaanse artiest Dystinct is in de prijzen gevallen bij de eerste editie van de Billboard Arabia Music Awards in Riyad. De artiest was vijf keer genomineerd, voor Top Male Artist, Top New Artist, Top Magharebi Song, Artist of the Year Magharebi en Top Male Artist Magharebi. De laatste twee nam hij mee naar huis. Daarmee is Dystinct, wiens echte naam Iliass Mansouri is, de eerste artiest uit de Lage Landen die deze prijzen wint.

Dystinct beschouwde zijn nominaties al als overwinning, zegt hij vanuit Riyad tegen de NOS. Zelf noemt hij het "winst voor Arabische muziek". "Het was de eerste Arabische editie en daarmee ook een kans voor alle Arabische artiesten om zichzelf te laten zien en onze cultuur wereldwijd te promoten. Het is geweldig om daar deel van uit te mogen maken. En dat ik dan twee prijzen mag meenemen maakt me de gelukkigste persoon ooit, echt gek."

Mijlpaal

De reguliere prestigieuze Billboard-awards worden al jaren in de Verenigde Staten georganiseerd. Deze eerste editie in Saudi-Arabië wordt gezien als belangrijke gebeurtenis, omdat de prijzen wereldwijd worden erkend en worden gezien als mijlpaal in de carrière van een artiest.

Volgens Rami Zeidan, algemeen directeur van Billboard Arabia en Mike Van, directeur van Billboard, is de awardshow een "historische gebeurtenis". Volgens hen weerspiegelt de show de snelle groei van de industrie in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, regio's die steeds belangrijker worden voor wereldwijde muziekplatforms.

Erkenning voor Arabische muziekindustrie

Ook Nancy Ajram, Elissa en Amr Diab stonden in het rijtje met genomineerden - artiesten die al jaren aan de top staan in de Arabische muziekindustrie, vergelijkbaar met Beyoncé of Taylor Swift in de Verenigde Staten. "Veel van die artiesten zijn mensen naar wie ik al jaren opkijk, dus het is een raar idee dat je er ineens tussen zit", zegt Dystinct.

Dystincts overwinning bij de awardshow markeert niet alleen een belangrijk moment in zijn carrière, maar zegt volgens hem ook iets over de groei van de Arabische muziekindustrie. "Het versterkt onze cultuur wereldwijd en biedt nieuwe kansen voor artiesten. Ik vond het vooral mooi om te zien hoe de oude en nieuwe generatie samenkomen", zegt hij.

Wereldwijd succes

Dystinct begon zijn carrière met het maken van Nederlandstalige muziek, maar voelde al snel de behoefte om meer te doen met zijn Marokkaanse achtergrond. Die stap bracht hem niet alleen een publiek in de Arabische wereld, maar ook daarbuiten. Tijdens zijn uitverkochte tour door de Verenigde Staten en Canada zag hij hoe zijn stem over grenzen heen resoneert. "Zelfs mensen die de taal niet spreken, kennen mijn teksten van begin tot eind, heel bijzonder."

Zijn nummer Ghazali werd tijdens het WK 2022 in Qatar gedraaid bij wedstrijden van het Marokkaanse elftal en bereikte al snel in achttien landen de nummer 1-positie. Dit internationale succes heeft hem, met 7,3 miljoen maandelijkse Spotify-luisteraars en een miljoen volgers op Instagram, wereldwijd een toonaangevende artiest gemaakt. "Ik zou het nog steeds heel tof vinden als ik ook eens wordt gedraaid door een Radio 538. Ik ben ervan overtuigd dat ook hun luisteraars mijn muziek en onze cultuur zouden waarderen."

"Ja, dit is een genocide", schreef de prominente Israëlische historicus Amos Goldberg dit voorjaar in een essay. Inmiddels is het volgens meer deskundigen en organisaties duidelijk dat Israël genocide pleegt op de Palestijnse bevolking in Gaza. Amnesty International was vorige week de eerste grote mensenrechtenorganisatie die tot deze conclusie kwam.

Volgens Amnesty is het de bedoeling van Israël om de Palestijnen in Gaza "gedeeltelijk of volledig te vernietigen". Het leger doodt en verwondt Palestijnen, en creëert onmenselijke leefomstandigheden door het vernietigen van infrastructuur, massale evacuatiebevelen en het belemmeren van humanitaire hulp, is te lezen in het 300 pagina's tellende onderzoeksrapport.

Het woord genocide valt steeds vaker. Vorige maand stelde een speciale commissie van de VN vast dat de oorlogsvoering van Israël kenmerken vertoont van genocide. Paus Franciscus roept in zijn net verschenen boek op om te onderzoeken of Israël zich schuldig maakt aan genocide. De VN-rapporteur voor de bezette Palestijnse gebieden, Francesca Albanese, spreekt er al maanden van.

Dehumaniserende taal

Ook Israëlische onderzoekers spreken zich uit. Na een maand oorlog in Gaza waarschuwde de Israëlische Holocaust-historicus Omer Bartov dat het geweld van Israël in Gaza gestopt moest worden. "Er is nog tijd om Israël ervan te weerhouden dat zijn acties uitmonden in een genocide. We kunnen geen moment langer wachten." Inmiddels spreekt ook hij van genocide.

Begin dit jaar ondertekenden vijftig Israëlische onderzoekers een brief waarin ze de voorzitter van Yad Vashem, het Holocaust-monument in Israël, oproepen om zich uit te spreken tegen politici die "aanzetten tot uitroeien". Het dehumaniseren van Palestijnen kan leiden tot het plegen van genocide, stellen zij. "Dit is een belangrijke les die de mensheid heeft geleerd van de Holocaust."

Ze wijzen op taalgebruik van Israëlische politici, dat ook wordt genoemd in het rapport van Amnesty en dat mogelijk als bewijs gebruikt kan worden. De Israëlische president Herzog zei kort na de terreuraanslag van Hamas dat er "geen onschuldige burgers zijn in Gaza". Politici, legerleiders en militairen spraken over een totale verwoesting van Gaza. Ministers hebben opgeroepen tot een etnische zuivering van Palestijnen.

"Elke genocide ziet er anders uit en niet bij elke genocide worden miljoenen of de hele groep gedood", aldus Amos Goldberg, hoogleraar aan de Hebrew University in Jeruzalem. Hij wijst op moordpartijen, verdrijving, massagraven, executies en de "vrijwel totale vernietiging van infrastructuur, opzettelijke hongersnood en het blokkeren van humanitaire hulp".

Grote delen van Gaza zijn volledig verwoest door het leger, inclusief de huizen, moskeeën, begraafplaatsen, archieven, rechtbanken, bakkers, markten en scholen. Alle universiteiten zijn verwoest, net als bijna alle ziekenhuizen. Goldberg spreekt van een genocide, "want Gaza bestaat niet meer". Een uitkomst die volgens hem bedoeld is door Israëls leiders.

'Moeilijk te bewijzen'

Rechters moeten vaststellen of er volgens juridische standaarden genocide gepleegd wordt. Een jaar geleden begon Zuid-Afrika een genocidezaak tegen Israël bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Kort daarna kwam het hof met een tussenvonnis waarin het Israël oproept alles te doen om genocide te voorkomen. Ook oordeelde het hof dat er een risico is dat het recht van de Palestijnen om beschermd te worden tegen genocide "onherstelbaar geschonden" wordt.

Het kan nog vele jaren duren voor het gerechtshof tot een definitieve uitspraak komt. De recentste genocidevonnissen gingen over de genocides in Rwanda en Srebrenica, die in de jaren negentig werden gepleegd. "Dat laat wel zien dat genocide juridisch bijna nooit aan te tonen is", zegt Iva Vukusic, historicus en genocide-onderzoeker aan de Universiteit Utrecht.

Het leidt onder onderzoekers tot discussie over de definitie. "Als het juridisch bijna nooit kan worden aangetoond, is de vraag hoe bruikbaar de term is", zegt Vukusic. "Staten hebben de verplichting om genocide te voorkomen en te bestraffen, maar die bereidheid is er vaak niet. Na de Holocaust spraken we van 'nooit meer', maar het gebeurt steeds weer."

Om tot een veroordeling voor genocide te komen moet aangetoond worden dat de daders een groep op basis van ras, etniciteit, nationaliteit of religie geheel of gedeeltelijk willen vernietigen. Dat is heel lastig, want voor rechters moet die intentie onomstotelijk bewezen zijn. Rapporten kunnen daarbij een rol spelen.

Net als organisaties spreken politici ook zonder vonnis van genocide. In 2021 bestempelde de Tweede Kamer bijvoorbeeld de misdaden van IS tegen de jezidi's in Irak als genocide, uit erkenning voor de slachtoffers en om politieke druk uit te oefenen. De Verenigde Staten erkennen de onderdrukking van de Rohingya in Myanmar als genocide. In beide gevallen was er geen juridische uitspraak gedaan.

In Israël is veel kritiek op de beschuldiging van genocide. Het buitenlandministerie noemde het rapport van Amnesty "vals en gebaseerd op leugens". Israël zegt steevast dat het vecht tegen Hamas en dat het veel doet om burgerslachtoffers te voorkomen. Over de omstreden retoriek wordt gezegd dat die uit de context is gehaald, of door commandanten niet is opgevolgd met bevelen.

De Israëlische tak van Amnesty werkte niet mee met het rapport en noemde de conclusie voorbarig. Dit in tegenstelling tot Palestijnen in Gaza: zij zeggen al een jaar dat er genocide op hun volk wordt gepleegd.

Sinds vijftien jaar weten we dat alle niet-Afrikaanse mensen op de wereld een beetje neanderthaler-DNA met zich meedragen, zo'n 1 tot 2 procent. De vraag was wannéér die vermenging precies had plaatsgevonden. Daarop hebben wetenschappers nu een antwoord gevonden: in een enkele periode, van 50.500 tot 43.000 jaar geleden.

Daarmee is de laatste vermenging tussen de moderne mens en de neanderthalers preciezer dan ooit in kaart gebracht. Voor de studie is het DNA gebruikt van meer dan 300 mensen die leefden tussen 45.000 jaar geleden en nu. Daaronder is ook het oudste DNA van een moderne mens, die zo'n 45.000 jaar geleden leefde.

De resultaten worden beschreven in twee afzonderlijke studies, die zijn gepubliceerd in de bladen Science en Nature. De resultaten zijn ook in overeenstemming met eerder archeologisch en DNA-onderzoek, waaruit blijkt dat de homo sapiens en de neanderthalers in die tijd in hetzelfde gebied in Eurazië leefden.

De onderzoekers houden wel een kleine slag om de arm. "We laten zien dat de periode van vermenging behoorlijk complex was en een flinke tijd kan hebben geduurd", vertelt Benjamin Peter van het Max Planck Instituut in Leipzig. "Verschillende groepen kunnen zich hebben afgescheiden en andere groepen kunnen zich langere tijd hebben vermengd. Maar een enkele langere periode van vermenging komt het best overeen met onze data."

Eerdere vermenging

Het zijn mooie en goed uitgevoerde studies, vindt Wil Roebroeks, hoogleraar paleontologische archeologie aan de Universiteit Leiden en expert op het gebied van neanderthalers. "Tot nu toe gingen we uit van een langere periode waarin de vermenging plaatsvond."

Hij maakt wel een kleine nuance: ook in eerdere perioden hebben neanderthalers en moderne mensen herhaaldelijk samen nakomelingen gekregen. "Maar van die oudere vermengingen is in ons DNA niets meer terug te vinden. Al ons neanderthaler-DNA stamt uit die laatste periode van vermenging, vlak voor de neanderthaler uitstierf."

Hij benadrukt dat door genetisch onderzoek 'neanderthaler' en 'moderne mens' eigenlijk verouderde termen zijn geworden. "Vroeger dachten onderzoekers dat soorten star en onveranderlijk waren. Sinds Darwin weten we dat soorten continu veranderen en de genetica laat dit nu ook heel mooi zien voor het verre verleden. Je kunt bijna niet meer spreken van 'de neanderthaler', je hebt allerlei verschillende mixen, variërend in tijd en ruimte."

Daar komt bij dat een groot deel van onze genetische kennis over de neanderthalers is gebaseerd op resten in een klein gebied in de noordelijke delen van Europa, uit de laatste fase van hun bestaan. "Rond de Middellandse Zee zullen de neanderthalers weer andere eigenschappen hebben gehad."

Overlevingsvoordeel

Uit het onderzoek in Science blijkt dat sommige delen van ons genoom (de verzameling van alle genen van de chromosomen van een organisme) relatief veel neanderthaler-DNA hebben, terwijl het in andere delen nauwelijks of helemaal niet aanwezig is. Dat is waarschijnlijk een indicatie voor welke eigenschappen een voordeel hadden voor de moderne mens, en welke niet.

"De neanderthalers woonden al een paar honderdduizend jaar in Europa", legt Roebroeks uit. "Ze waren goed aangepast aan de leefomgeving, aan temperatuur en ziekteverwekkers. Die eigenschappen zal de moderne mens hebben overgenomen, terwijl andere eigenschappen juist een kleinere kans op overleven gaven."

Een flink deel van de veelvoorkomende genen heeft inderdaad te maken met het immuunsysteem, het huidpigment en de stofwisseling. Eén specifiek gen dat de moderne mens van de neanderthaler heeft overgenomen zou bijvoorbeeld extra bescherming geven tegen het coronavirus.

"Het is fantastisch dat we terug in de tijd kunnen kijken en zien hoe de eigenschappen die we hebben overgenomen van onze evolutionaire neven en nichten in de loop van de tijd zijn veranderd", zegt Priya Moorjani, een van de onderzoekers. "Daardoor kunnen we de dynamiek van de vermenging van de neanderthalers en de moderne mens beter begrijpen."