NOS Nieuws - Algemeen

Bij rellen gisteravond in de Noord-Ierse stad Ballymena zijn vijf mensen aangehouden en zeventien politieagenten gewond geraakt. Het was de tweede avond op rij dat er rellen uitbraken in de stad op zo'n 40 kilometer van de hoofdstad Belfast.

Relschoppers vielen de politie aan met stenen, vuurwerk en vuurbommen, en staken auto's en huizen in brand. De politie was massaal aanwezig vanwege protesten de avond ervoor.

Maandag mondde een vreedzaam protest tegen twee jonge verdachten van een aanrandingszaak uit in rellen. De jongens (14) zouden afgelopen weekend in het centrum van de stad hebben geprobeerd om een tienermeisje aan te randen.

De politie reed gisteren in gepantserde busjes die waren uitgerust met waterkanonnen om de honderden relschoppers uiteen te drijven. Ook waren agenten uitgerust met wapens die rubberen kogels kunnen afvuren. Rond 01.00 uur 's nachts was het weer rustig in Ballymena.

Irish Times schrijft dat bewoners van Ballymena uit voorzorg borden aan hun huizen hebben opgehangen met daarop teksten als 'Brits huishouden'.

De Noord-Ierse politie noemt de rellen "racistisch gemotiveerde haataanvallen". De identiteit en de nationaliteit van de verdachten is niet bekendgemaakt, maar de BBC wist te vertellen dat de aanklachten tegen de jongens bij de rechtbank in het Roemeens werden vertaald.

De 14-jarige verdachten zitten in ieder geval tot 2 juli vast in een jeugdgevangenis.

Het aantal mensen dat op een medische keuring voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering (WIA) moet wachten, zal de komende jaren enorm toenemen. Nu staan er op de wachtlijst bij het UWV zo'n 29.000 mensen, maar de verwachting is dat het aantal in 2027 oploopt naar 100.000 en in 2030 zelfs naar 200.000.

"De fors oplopende wachtlijsten zijn zeer zorgelijk", zegt minister Van Hijum van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. "Ik maak mij grote zorgen over de huidige staat van ons stelsel. Een fundamentele herziening is meer dan ooit noodzakelijk."

Van Hijum heeft eerder verschillende maatregelen aangekondigd, zo krijgen 60-plussers tijdelijk een lichtere beoordeling. Zonder die maatregelen zou de wachtlijst nog langer worden dan nu de verwachting is.

Het UWV worstelt al jaren met de wachtlijst voor medische keuringen. Die schommelde de afgelopen jaren tussen de 10.000 en 30.000 mensen. Het UWV probeert iedereen binnen 6 maanden te beoordelen, maar dat wordt bij lange na niet altijd gehaald. Wachtenden krijgen in de tussentijd een voorschot uitgekeerd.

Afhankelijk van kleine groep zzp'ers

De oplopende wachtlijst komt vooral door een tekort aan verzekeringsartsen, die de keuringen uitvoeren. Nieuwe artsen zijn moeilijk te vinden door de vergrijzing.

Het UWV is voor de medische keuringen afhankelijk van een kleine groep verzekeringsartsen (72 fte) die als zzp'er werkt. Zij zijn verantwoordelijk voor 20 procent van de beoordelingen. Dat wordt nu een probleem, doordat de regels voor schijnzelfstandigheid strenger gehandhaafd worden.

Het UWV moet daardoor dit jaar nog stoppen met het inhuren van deze groep zzp'ers. De uitkeringsinstantie heeft de artsen gevraagd om in dienst te treden, maar tot nu toe zijn zij op geen enkel bod ingegaan. De verwachting is dat ze vertrekken en in dat geval kunnen er per jaar 20.000 beoordelingen minder worden gedaan.

En dan is het UWV ook nog eens veel tijd kwijt aan het herstellen van eerdere fouten. Zo is er een hersteloperatie bezig, omdat er een fors aantal fouten is gemaakt bij het verstrekken van eerdere arbeidsongeschiktheidsuitkeringen. Ook bij de Wajong is het misgegaan met beoordelingen.

Intussen groeit het aantal arbeidsongeschikten dat een keuring nodig heeft elk jaar. Dat komt doordat er meer mensen aan het werk gaan en dus ook ziek kunnen worden. Ook werken mensen langer door vanwege de hogere pensioenleeftijd, waardoor de kans op ziekte hoger is.

Het ministerie ziet de afgelopen jaren ook een "opvallende" toename van het aantal arbeidsongeschikten met psychische problemen. Waarom die toename er is, wil het ministerie nog uitzoeken.

Minister Van Hijum wil bij de medische beoordelingen voorrang geven aan de aanvragen voor de WIA en de Wajong, de regeling voor jonge arbeidsongeschikten. Daardoor zullen naar verwachting de wachttijden voor andere medische keuringen bij het UWV nog verder oplopen.

Dit jaar nog moet in Zwolle een jongerenhuis komen, gericht op dak- en thuisloze jongeren tussen de 18 en 27 jaar. Dat heeft het college besloten. Er zal in de opvang plek zijn voor zo'n vijftien mensen en het moet een stabiele woonplek worden met ruimte voor begeleiding.

Het aantal jongeren zonder vaste woonplek wordt steeds groter. In Zwolle gaat het volgens de gemeente om 100 tot 150 mensen. Vaak hebben zij geen stabiel thuis noch een netwerk dat hen ondersteunt. Lokale woonconcepten en opvangplekken in Zwolle hebben wachtlijsten van minstens een half jaar.

Tussen wal en schip

Dak- en thuislozen kunnen terecht bij bestaande (nacht)opvanglocaties zoals De Herberg of het Leger des Heils. Maar die plek is niet altijd veilig voor jongeren, zegt CDA-fractievoorzitter Laura van de Giessen. Ze is een van de initiatiefnemers van het plan voor een alternatief.

"De reguliere opvang is vanwege verslavingsproblematiek van sommige volwassenen niet altijd veilig voor jongeren", zegt ze. "Ik sprak met een meisje dat mij vertelde dat ze er niet heen durfde en daarom zelfs in de winter liever op straat verbleef. Dat breekt mijn hart."

Een alternatief voor 18 tot 27-jarigen is dus nodig, vindt ook de rest van het college. Deze doelgroep valt vaak net buiten de boot bij regelingen. "Voor jongeren tot en met 18 jaar is er veel geregeld, er zijn altijd wel instanties die hulp bieden", zegt Van de Giessen. "Maar na hun achttiende vallen sommige jongeren tussen wal en schip."

Verlengde jeugdhulp

Het jongerenhuis komt er dit jaar nog en kost jaarlijks zo'n 750.000 euro. Er wordt op dit moment gezocht naar een geschikte locatie in de stad. Het jongerenhuis moet behalve een stabiele woonplek, ook professionele begeleiding bieden. "Je moet het eigenlijk zien als een soort verlengde jeugdhulp", aldus Van de Giessen.

Dit najaar moet de bouw van de opvang beginnen. "Vijftien opvangplekken is niet genoeg, maar in ieder geval een begin."

Rechercheurs in Oostenrijk hebben een pijpbom gevonden bij een doorzoeking in de woning van de schutter van de schietpartij gisteren. De bom werkte volgens de Oostenrijkse autoriteiten niet.

Ook is een afscheidsbrief gevonden in "zowel fysieke als digitale vorm", heeft de Oostenrijkse politie bevestigd na berichtgeving in Oostenrijkse media. Daarin neemt hij afscheid van zijn ouders.

Oud-leerling

Een 21-jarige man opende gisteren het vuur op een middelbare school in de stad Graz. Daarbij werden tien mensen gedood en raakten elf mensen gewond. Negen van hen liggen op de intensive care.

De dodelijke slachtoffers waren kinderen tussen de 15 en 17 jaar oud en een docent van de school die bijna met pensioen ging. De schutter beroofde zichzelf na de schietpartij van het leven, melden Oostenrijkse media.

De vermoedelijke dader was een oud-leerling van het gymnasium die zijn school niet heeft afgemaakt, meldt de Oostenrijkse minister van Binnenlandse Zaken. Hij was niet bekend bij de autoriteiten.

Afscheidsvideo

Oostenrijkse media melden dat de man voor het bloedbad een afscheidsvideo naar zijn moeder had gestuurd waarna zij alarm sloeg. In de video vertelt hij over de schietpartij en verklaarde de schutter dat hij "uit vrije wil" handelde.

Waarom de man de school aanviel en of hij willekeurig op mensen schoot is niet bekend. Daarover staat niets in de afscheidsbrief. Berichten in de media dat de schutter op school werd gepest en dat dat de aanleiding zou zijn, zijn door de politie niet bevestigd.

De politie meldde eerder dat schutter twee wapens had gebruikt, een jachtgeweer en een pistool. Voor beide wapens had hij een vergunning.

Minuut stilte

De Oostenrijkse regering kondigde gisteren drie dagen van nationale rouw af. Voor de slachtoffers is vandaag in heel Oostenrijk om 10.00 uur een minuut stilte gehouden. Zo werd in de hoofdstad Wenen het openbaar vervoer stilgelegd, waarbij 900 voertuigen een minuut lang stil stonden. Evenementen in het land zijn afgelast.

Kerken luidden bij de herdenking de klokken. De Oostenrijkse publieke omroep ORF onderbrak de tv- en radioprogramma's voor de herdenking. Op openbare gebouwen hangen vlaggen halfstok.

Het aantal gevallen van kinderarbeid is wereldwijd opnieuw gedaald, blijkt uit een nieuw rapport van Unicef en de Internationale Arbeidsorganisatie, ILO. De cijfers laten een totale afname van ruim 20 miljoen kinderen in kinderarbeid zien sinds 2020.

Dat komt vooral door de ontwikkelingen in Azië en de Pacifische regio. Daar was het afgelopen jaar de grootste daling te zien: van 49 naar 28 miljoen kinderen. Maar in Sub-Sahara Afrika is het cijfer in absolute aantallen juist toegenomen.

"De daling die we nu zien, is geen toeval", zegt Wouter Booij van Unicef Nederland. "We weten dat de oplossing ligt in uitgebreide sociale bescherming, gratis en kwalitatief goed onderwijs, betere bescherming van kinderen in wetgeving en betere toegang tot fatsoenlijk werk voor volwassenen."

Economie

Toch hebben jaarlijks nog 138 miljoen kinderen met kinderarbeid te maken. Volgens het rapport komt kinderarbeid het vaakst voor in de landbouw: 61 procent van alle getroffen kinderen werkt op boerderijen of op het land, vaak onder gevaarlijke en zware omstandigheden. Daarna volgen huishoudelijke en informele diensten (27 procent) en industriële sectoren zoals mijnbouw en fabriekswerk (13 procent).

In Sub-Sahara Afrika is de situatie het ernstigst. Daar werken 87 miljoen kinderen, bijna tweederde van het wereldwijde totaal. Volgens Unicef komt kinderarbeid het vaakst voor in afgelegen rurale gebieden in Sub-Sahara Afrika waar de economische positie van kinderen erg zwak is.

"Je ziet met name in meer rurale gebieden dat de voorzieningen en de economische positie van gezinnen heel zwak is, waardoor een kind al snel aan het werk wordt gezet. Daar zien we nog steeds dat het echt een overlevingsstrategie van gezinnen is."

Hoe de economie wereldwijd werkt, speelt mee in dit probleem. "We zien dat kinderarbeid nog te vaak stilzwijgend wordt getolereerd in toeleveringsketens om producten goedkoop te houden", zegt Booij. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij het winnen van kobalt en andere metalen die in telefoons worden gebruikt.

Scholing

De VN-kinderrechtenorganisatie zegt verder dat zolang er geen perspectief is voor ouders om een betere economische positie te krijgen, gezinnen zich gedwongen zullen voelen om hun kinderen te laten werken. Onder meer scholing zou dat kunnen veranderen.

Tien jaar geleden stelde de VN het doel om eind 2025 kinderarbeid helemaal uit te bannen. Dat is bij lange na niet gehaald. Om dat doel alsnog te realiseren, zou het tempo om kinderarbeid te stoppen elf keer zo hoog moeten liggen, aldus Unicef.

In Nederland is er volgens de organisatie geen sprake van kinderarbeid. Kinderen mogen werken vanaf 13e, maar nadrukkelijk als bijbaan en niet ten koste van school en hun gezondheid.

Het persoonsgebonden budget (pgb) is te complex en zadelt sommige zorgbehoevenden op met te veel administratieve lasten. Dit brengt mensen die zorg nodig hebben in de knel en daarom is vereenvoudiging van het stelsel nodig. Dat schrijft de Sociale Verzekeringsbank (SVB) in een brief aan de Tweede Kamer.

Mensen die door ouderdom, handicap of ziekte specifieke zorg nodig hebben, kunnen daarvoor een persoonsgebonden budget krijgen. Daaruit kunnen zij zorg inkopen. De SVB betaalt de zorgverleners van mensen die een pgb krijgen van de gemeente of een zorgkantoor.

De SVB vindt het met name kwalijk dat sommige mensen met een persoonsgebonden budget worden beschouwd als de werkgever van degene die hen zorg verleent. "Stel de zorgverlener wordt ziek, raakt zwanger of het botert niet. Dan zijn deze mensen werkgever en hebben ze te maken met alle rechten en plichten die bij werkgeverschap komen kijken", zegt Diana Starmans, voorzitter van de SVB.

Meer werkgevers door nieuwe wet

Nu worden zo'n 2000 pgb-houders beschouwd als werkgever, het SVB verwacht dat dat volgend jaar stijgt naar 13.000. Dat is vanwege een uitspraak van de hoogste bestuursrechter in socialezekerheidszaken en ambtenarenzaken, de Centrale Raad van Beroep (CRvB) in maart 2023. In totaal krijgen in Nederland meer dan 130.000 mensen een pgb.

De CRvB oordeelde toen dat de regeling tot indirecte discriminatie op grond van geslacht leidt. Per 1 januari 2026 gaat daarom een nieuwe wet in werking, 'Aanpassing Regeling dienstverlening aan huis'. Deze wet zorgt ervoor dat zorgverleners die werken met een pgb die minder dan 4 dagen per week werken dezelfde rechten krijgen als reguliere werknemers.

'Versoepel regels'

De keerzijde van deze wet, zo vindt SVB, is dus dat meer pgb-houders worden beschouwd als werkgever en zij een arbeidsovereenkomst moeten sluiten met hun zorgverlener. Hier komen dus ook werkgeverstaken en allerlei plichten en verantwoordelijkheden bij kijken, zoals het bijhouden van de salarisadministratie tot het ondersteunen bij verzuimbegeleiding in geval van een (langdurig) zieke zorgverlener.

"Dat zijn mensen die zelf zorg nodig, dan wil je niet bezig zijn met zulke aspecten van werkgeverschap", aldus Diana Starmans van de SVB. Ze pleit ervoor dat de politiek de regels versoepelt. "De zorgverleners zijn vaak mensen uit iemands informele netwerk. Je kunt je afvragen waarom de betaling via een arbeidsovereenkomst moet gaan. Een ander soort vergoeding met minder regel kan een oplossing zijn."

Patiëntenorganisatie: volg Vlaams voorbeeld

De organisatie die zich inzet voor mensen met een pgb, Per Saldo, is het eens met de kritiek van de SVB. Directeur Aline Molenaar vindt dat we een voorbeeld kunnen nemen aan Vlaanderen. "Mensen die weinig uren hulp nodig hebben krijgen daar een bedrag op hun rekening gestort en daarmee kunnen ze zelf zorg regelen. Dat zouden wij een mooie werkwijze vinden, je regelt het onderling en daarmee is het klaar."

Verder waarschuwt ze nog dat budgethouders die straks werkgever worden ook meer geld kwijt zullen zijn en daarvoor gecompenseerd moeten worden. "Nu betalen die nog geen werkgeverspremies en straks namelijk wel, dat is ook wel een knelpunt."

Voorgenomen bezuinigingen leiden tot grote zorgen onder gehandicapten, hun ouders en mensen die werkzaam zijn in de sector. Morgen zou de Tweede Kamer spreken over de plannen, maar nu staatssecretaris Vicky Maeijer (PVV) met haar partijgenoten is opgestapt, is het commissiedebat verplaatst.

Volgend jaar gaat er 157 miljoen euro van de budgetten af, een bedrag dat in de jaren daarna oploopt tot 265 miljoen in 2029. De sector hoopt dat de bezuinigingen controversieel worden verklaard en dat een nieuw kabinet zich er opnieuw over moet buigen.

Hoofdpijn

Volgens Directeur Theo van Uum van de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) zijn de bezuinigingen onvoldoende onderbouwd en onrealistisch. "Dit gaat merkbare gevolgen hebben voor een grote groep kwetsbare mensen, dat baart ons grote zorgen."

Naast de bezuinigingen maakt de VGN zich ook zorgen dat urgente problemen als bereikbaarheid van openbare gebouwen, het tekort aan aangepaste woningen en het gebrek aan passend onderwijs niet worden aangepakt.

Esther Bouma, moeder van de bijna 21-jarige Jemima heeft er hoofdpijn van. Haar dochter is op het niveau van een kind van anderhalf en heeft 24 uur per dag zorg nodig: "Als we naar buiten gaan, moeten we soms zelfs met z'n tweeën voor haar zorgen, omdat ze hard kan rennen en snel wegloopt."

Bouma huurt mensen in om voor haar dochter te zorgen en krijgt zelf ook betaald voor de uren waarin ze niet als medisch pedicure kan werken. Ze moet niet denken aan bezuinigingen op de sector.

Zorgen over lange termijn

Hoogleraar Economie van de Volksgezondheid Jochen Mierau van de Rijksuniversiteit Groningen begrijpt de zorgen van ouders en VGN. "Er zijn personeelstekorten en oplopende wachtlijsten. Nu er geen minister en staatssecretaris meer zijn, staan de plannen voor de zorg op losse schroeven."

De gezondheidseconoom denkt niet dat er op korte termijn wat verandert: "Voordat er een kabinet zit dat zich kan bezighouden met lastige vraagstukken, ben je zo anderhalf jaar verder. Problemen worden daardoor op de lange baan geschoven en daardoor krijg je oplopende kosten en langere wachtlijsten."

Dat gevaar ziet Esther Bouma, de moeder van Jemima, ook: "Onze dochter staat al jaren op een wachtlijst voor een zorginstelling. Als er minder geld komt, worden die plekken mogelijk nog schaarser en moeten we alleen maar langer wachten."

De VGN beaamt die zorg: "Het personeelstekort in onze sector gaat richting de 10.000 mensen. Er kan geen anderhalf jaar gewacht worden voor dat probleem wordt aangepakt."

Bij Russische droneaanvallen op de Oekraïense stad Charkiv zijn twee doden en 54 gewonden gevallen, meldt de burgemeester op Telegram. Onder de gewonden zijn zeven kinderen.

De aanvallen waren afgelopen nacht. Volgens het Oekraïense leger viel Rusland Oekraïne aan met 85 drones, waarvan er 40 zijn neergehaald door het luchtverdedigingssysteem.

Zeventien drones raakten twee woonwijken in Charkiv. Er brak brand uit en sommige gebouwen werden verwoest:

"Appartementen staan in brand, daken zijn verwoest, auto's zijn verbrand, ramen zijn gebroken", zegt de burgemeester.

Een 2-jarig meisje en een jongen van 15 jaar moesten naar het ziekenhuis vanwege hun verwondingen, meldt de gouverneur van de regio Charkiv.

Zwaarste aanvallen

Hulpdiensten in de stad werkten de hele nacht door om branden te blussen en mensen uit hun woningen te redden.

De recente aanval op Charkiv volgt een dag na een van de zwaarste aanvallen op Oekraïne deze week. In de nacht van maandag op dinsdag voerde Rusland met 315 drones en zeven raketten grootschalige aanvallen uit op het land. De hoofdstad Kyiv was vooral het doelwit met tien droneaanvallen.

Bij die aanvallen kwamen twee mensen om het leven en raakten dertien anderen gewond.

Een basejumper is in Oss verstrikt geraakt in een antennemast op zo'n vijftig meter hoogte. Inmiddels is hij bevrijd, maar bij de terugkomst op de grond werd hij wel meegenomen door de politie omdat hij verboden terrein had betreden.

Een basejumper is een parachutist die vanuit een hoog punt springt in plaats van uit een vliegtuig. Vanochtend rond 07.00 uur zagen bouwvakkers dat hij vastzat in de mast van een telecomprovider aan de Aengelbertlaan. Waardoor dat kon gebeuren, is niet duidelijk. Het is ook niet duidelijk hoelang de man daar toen al zat.

Bekijk hieronder hoe de brandweer de basejumper probeert te redden:

Het gebied rond de mast werd afgezet en de antennemast zelf is uitgezet. De brandweer kwam ter plaatse met een hoogwerker om de parachutist veilig op de grond te zetten. Dat lukte niet omdat de hoogwerker niet hoog genoeg kon komen.

Vervolgens kwam een speciaal hoogtereddingsteam van de Veiligheidsregio Brabant-Noord naar de mast. Uiteindelijk lukte het na een urenlange reddingsactie om de man rond 10.30 uur veilig op de grond te zetten. Drie hulpverleners waren de mast ingeklommen om er touwen in te hangen. Vervolgens kon de basejumper zich via de touwen in zijn eigen harnas naar beneden laten zakken.

Er was ondertussen een ambulance naar Oss gekomen om de man na te kijken, maar hij bleek niet gewond. Wel zei hij dat het niet de bedoeling was om in de mast terecht te komen, schrijft Omroep Brabant. De politie heeft hem desondanks meegenomen voor verhoor, laat een woordvoerder weten. "Meneer bevond zich op privéterrein en dat mag niet zonder toestemming van de eigenaar."

Bovendien moest de antennemast noodgedwongen worden uitgezet, wat volgens de politiewoordvoerder voor "verschillende verstoringen" heeft gezorgd. Wat die verstoringen precies zijn, is onduidelijk. Er is contact opgenomen met de eigenaar van de zendmast en de schade wordt geïnventariseerd.

Steeds meer boeren in Friesland willen wolfwerende maatregelen nemen om hun vee te beschermen. Daarom heeft de provincie het subsidiebudget daarvoor met een half miljoen euro verhoogd tot 1,2 miljoen euro.

Friesland geeft sinds april 2022 dergelijke subsidies. Het gaat bijvoorbeeld om wolfwerende omheiningen en elektrische schrikdraden. Voor dat soort spullen kunnen veehouders maximaal 30.000 euro krijgen. In Friesland hebben 90 mensen daar al gebruik van gemaakt, en er lopen nog zo'n 25 aanvragen.

Gedeputeerde Matthijs de Vries verwacht in de toekomst nog meer aanvragen. "We willen niet afwachten", zegt hij tegen Omrop Fryslân. "Daarom stellen we nu extra budget beschikbaar, zo kunnen wij onze boeren stimuleren om hun vee te beschermen."

Populatie groeit

Naar schatting leven er op dit moment zestien wolven in Friesland. De populatie zal de komende tijd groeien, zegt De Vries. "Het is nu voorjaar, de tijd van jonge welpjes."

De subsidieregeling staat open voor veehouders in gemeenten waar de wolf leeft. Het gaat om Ooststellingwerf, Weststellingwerf, Opsterland, Heerenveen en Smallingerland. Dierhouders van hoefdierachtigen, met uitzondering van damherten, kunnen de subsidie aanvragen.

Op dit moment draait de provincie alleen op voor de kosten. De Vries verwacht dat het Rijk vanaf 2026 ook zal bijdragen.

"Onze boerderij op Schiermonnikoog is het laatste huis in Nederland dat is bevrijd. Voor ons duurde de oorlog veel langer." De 88-jarige Theun Talsma was nog maar een jongen van 9 toen de Canadezen op 11 juni 1945 eindelijk aankwamen op het Waddeneiland Schiermonnikoog, vandaag tachtig jaar geleden. Bijna zes weken na de capitulatie van nazi-Duitsland werden daar de laatste Duitse soldaten verdreven uit Nederland.

De geallieerden hadden de Waddeneilanden links laten liggen tijdens de bevrijding van Nederland. "Ze moesten nog heel West-Nederland ontwapenen. Steden als Amsterdam, Rotterdam en Den Haag zaten nog vol met Duitsers."

Gewapende patrouilles

"Die moesten ontwapend worden", zegt militair deskundige Joël Stoppels. "Logistiek gezien was het dan ook niet gelijk mogelijk om de vijf eilanden te bevrijden én de Duitsers te ontwapenen. Ze dachten dat de mensen daar wel konden wachten."

En dat wachten duurde lang voor de eilanders. Texel is op 20 mei 1945 als eerste van de eilanden aan de beurt. En Schiermonnikoog pas als laatste, op 11 juni 1945. "Dat was een vreemde situatie. De Duitsers waren nog de baas. Ze patrouilleerden gewapend over de eilanden. Terwijl de eilanders aan de overkant van de Waddenzee de Nederlandse vlag zagen wapperen op kerken", zegt Stoppels.

Het gezin van Theun Thalsma viert de bevrijding niet in hun eigen boerderij. Ze wonen de laatste maanden van de oorlog in een huisje in het dorp. Want al is de oorlog op het eiland mild verlopen, aan het eind wordt het toch nog grimmig.

Een groep beruchte nazi's vlucht vanuit Groningen naar Schiermonnikoog. De geallieerden zitten hen op de hielen en ze hopen via het eiland nog naar Duitsland te kunnen. Hun vlucht loopt vast in de boerderij van de familie Talsma, waar ze worden ondergebracht.

"Wij moesten weg. We wilden niet, maar we hadden geen keus. Mijn vader ging tweemaal per dag terug naar de boerderij om de koeien te melken. En dan zag hij die beulen lopen door zijn huis en over het erf. Vreselijk was dat", zegt Talsma.

Geen krijgsgevangenen

De mannen en vrouwen, Nederlandse en Duitse SS'ers, zijn in het noorden berucht. Ze martelden verzetsstrijders, schoten mensen dood en pakten Joden op. Tot eind mei blijven ze op het eiland. Ze vertrekken als ze horen dat ze als krijgsgevangenen zullen worden behandeld. Maar dat gebeurt niet. Ze krijgen lange gevangenisstraffen.

De mensen op Schiermonnikoog halen opgelucht adem als de SS'ers weg zijn. Maar ook dan is de oorlog nog niet voorbij. In de bunkers verspreid over het eiland zitten nog honderden Duitse soldaten.

Die vertrekken pas na de komst van de Canadezen. Theun Thalsma is blij als hij met zijn familie weer terug kan naar hun boerderij. Hij blijft er wonen, tot op de dag van vandaag. Hij herinnert zich hoe mooi het was dat hij als jonge jongen ineens weer overal kon spelen.

"Een groot deel van het eiland was tijdens de oorlog Sperrgebiet, verboden terrein. En nu konden we de duinen weer in en naar het strand. Daar mochten we eerst niet komen. In mijn jonge jaren zat het eiland altijd vol met Duitse soldaten. Nu bleven de bunkers leeg achter."

Goedemorgen! De chauffeur van het vrachtwagendrama in Nieuw-Beijerland hoort de strafeis in de zaak. En Schiermonnikoog is als laatste Waddeneiland vandaag precies 80 jaar geleden bevrijd.

Eerst het weer: In het noordoosten eerst nog bewolking. Vanmiddag de meeste zon in het westen en zuiden, in de rest van het land ook stapelwolken. Het wordt 18 tot 22 graden.

Ga je vandaag op pad? Hier vind je het overzicht van wegwerkzaamheden en hier lees je over de situatie op het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

In delen van het centrum van Los Angeles is een avondklok ingesteld. Het is al dagen onrustig in de stad vanwege protesten tegen het arresteren en uitzetten van immigranten. De spanningen liepen verder op na de inzet van de Nationale Garde. Afgelopen dag werden 197 mensen opgepakt.

Volgens de burgemeester van Los Angeles is de avondklok nodig om een einde te maken aan het vandalisme en de plunderingen in de stad. De politiechef van LA spreekt van een noodzakelijke maatregel om levens en eigendommen te beschermen.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Met een evenaring van het doelpuntenrecord van Oranje door Memphis Depay, een goal voor aanvoerder Virgil van Dijk in 'zijn' Groningen, in de vijftigste interland van bondscoach Ronald Koeman was Nederland-Malta geen niemendalletje, maar een wedstrijd vol verhalen.

Fijne dag!

De uitstoot van broeikasgassen was in de eerste drie maanden van dit jaar 7 procent hoger dan in dezelfde periode vorig jaar. De toename komt voornamelijk voor rekening van de energiesector, die 40 procent meer broeikasgassen uitstootte. In bijvoorbeeld de industrie en de landbouw bleef de uitstoot ongeveer gelijk, blijkt uit voorlopige cijfers van het CBS en het RIVM.

De hogere uitstoot in de energiesector werd veroorzaakt doordat er meer elektriciteit werd geproduceerd en geëxporteerd dan geïmporteerd. "Het waaide minder, dus er moest meer stroom opgewekt worden met fossiele brandstoffen", legt CBS-hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen uit. "En dat gebeurde met name met steenkool. En dat is natuurlijk niet goed nieuws, want steenkool verbranden wekt veel meer CO2 op dan gas verbranden."

Daarnaast was het in het eerste kwartaal iets kouder dan een jaar eerder. Hierdoor was er meer aardgas nodig om woningen en gebouwen te verwarmen.

Transport en mobiliteit

Daartegenover nam de uitstoot in de mobiliteitssector juist met 5 procent af. Dat heeft vooral te maken met het feit dat veel meer automobilisten gingen tanken in Luxemburg en Duitsland, omdat de diesel daar goedkoper is. De uitstoot die daarmee gepaard gaat, wordt administratief verwerkt in het desbetreffende land, waardoor het in Nederland afneemt. Ook worden zakelijke leaseauto's vaker vervangen door elektrische en plug-in hybride alternatieven.

Wanneer alleen naar CO2 wordt gekeken, een van de belangrijkste broeikasgassen, nam de uitstoot in de transportsector juist toe. Dat was vooral het gevolg van hogere emissies in de lucht- en zeevaart.

Nederland is opnieuw gedaald op de KidsRights Index, de internationale ranglijst over kinderrechten. De ranglijst is een initiatief van de gelijknamige internationale kinderrechtenorganisatie, die hiervoor wereldwijd onderzoek doet, samen met de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Nederland heeft een lagere score dan vorig jaar. Ons land heeft de basale kinderrechten niet genoeg op orde, stelt voorzitter Marc Dullaert, en is niet voorbereid op de digitale toekomst.

Volgens die index zijn er verschillende zorgelijke ontwikkelingen in Nederland, zoals de lage vaccinatiegraad en materiaal op internet van seksueel misbruik van kinderen. Wat betreft de vaccinatiegraad ligt die in Nederland onder de drempel van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO.

Geen effectieve vaccinatiecampagne

De belangrijkste reden daarvoor is dat steeds meer ouders besluiten om hun kinderen niet te laten vaccineren, zegt Dullaert. En de Nederlandse overheid blijkt niet in staat om een effectieve campagne te voeren zodat ouders hun kinderen wel laten vaccineren.

Daarnaast is er naar de mening van Dullaert te weinig prioriteit voor de rechten van kinderen in beleid en besluitvorming over asiel en migratie, kinderarmoede en de kwaliteit van jeugdzorg.

Nederland valt dit jaar buiten de top 20: van plaats 19 vorig jaar naar plaats 21 dit jaar. Landen als Qatar en Litouwen scoren beter dan Nederland, vooral als het gaat om de domeinen leven en gezondheid. De score van Nederland blijft gelijk in de domeinen bescherming, het creëren van een gunstig klimaat voor kinderrechten en onderwijs.

"Binnen die lijst worden rijke landen met rijke landen vergeleken, want die hebben simpelweg meer budget te besteden", zegt Dullaert in het NOS Radio 1 Journaal . "Het kan zijn dat minder rijke landen relatief meer geld, meer politieke bereidheid of politieke wil hebben om kinderrechten voorop te zetten. Die eindigen dan hoger op de index."

Aanpak sociale media

De opstellers van het rapport vragen ook aandacht voor de geestelijke gezondheid van kinderen en jongeren. Die heeft wereldwijd "een kritiek niveau" bereikt. Daarnaast komt "het verontrustende verband" tussen dat mentale welzijn en "problematisch gebruik van sociale media" aan bod. De aanpak van dit vraagstuk is in geen enkel land op orde, ziet de KidsRights Index.

Volgens voorzitter Dullaert reageert ook Nederland inadequaat. De aanpak staat nog in de kinderschoenen, stelt het rapport, waardoor ons land de mentale gezondheid van jongeren bij gebruik van digitale media nog niet goed kan beschermen.

"We komen eigenlijk niet verder dan databescherming. Denk aan de AVG of het voorkomen van financiële misleiding via sociale media. Maar we hebben bijvoorbeeld geen zorgplicht. We zeggen niet tegen grote bedrijven: je mag geen inhoud maken die kinderen schaadt of, sterker nog, je hebt een zorgplicht om kinderen te beschermen. Dus socialemediaplatforms kunnen produceren wat ze willen. En er zit heel veel schadelijk materiaal tussen voor kinderen en daar doen we niks tegen."

Hoe zien niet-verslavende sociale media eruit? Verslaggever Youssef Abjij zocht het vorig jaar uit:

De discussie eerder dit jaar rond de Netflix-serie Adolescence benadrukt de wereldwijde bezorgdheid over de bescherming van kinderen voor digitale media, vindt Dullaert.

Dullaert vindt onder meer dat er te weinig onderzoek naar wordt gedaan. "Vraag vooral aan jongeren zelf wat hun problemen zijn met digitale media."

Problemen in de jeugdzorg

In 2023 kelderde Nederland van plek 4 naar plek 20. Vorig jaar steeg ons land een plekje naar de negentiende plaats, maar nog altijd lager dan andere westerse landen als België en Duitsland. KidsRights wees vorig jaar onder andere op problemen in de Nederlandse jeugdzorg en jeugdbescherming, kinderarmoede en een gebrek aan opvang voor kinderen in asielzoekerscentra.

"Neem bijvoorbeeld jeugdzorg. Daar wordt Nederland nu al meer dan tien jaar op aangesproken. Op de lange wachtlijsten en de weinige professionals die er zijn. In tegenstelling tot onze zuiderburen in België, die deze kritiek wel serieus hebben genomen, zijn wij niet in staat om dat adequaat op te pakken."

Ook op het gebied van asiel en migratie doet Nederland volgens Dullaert te weinig. "Afgelopen oktober was er veel nieuws over de erbarmelijke omstandigheden waarin kinderen in Nederland in de noodopvang zitten. Vervolgens wordt er niets gedaan om die kinderen in de noodopvang in een betere situatie te brengen. Nou, dat zorgt er allemaal voor dat je daalt op de ranglijst en een slecht rapportcijfer krijgt."

In de Oostenrijkse stad Graz hebben honderden mensen de slachtoffers van een schietpartij op een school herdacht. Gisteren schoot een 21-jarige man tien mensen dood en beroofde daarna zichzelf van het leven.

Op de Hauptplatz in Graz kwamen mensen samen om kaarsjes aan te steken. De Oostenrijkse omroep ÖRF spreekt van een "zee van licht":

In de Dom van Graz was gisteravond ook een herdenkingsdienst. Daarbij waren bondskanselier Stocker en ministers uit zijn kabinet aanwezig. De dienst werd door "talloze" agenten beveiligd, schrijft de krant Kronen Zeitung.

De plaatsvervangend bisschop sprak van een ondraaglijke daad: "Velen van ons zijn geschokt. Laten we het ondraaglijke samen dragen." Ook in een kleinere kerk in de buurt van de school was een herdenkingsdienst. Die dienst werd ook bewaakt door agenten.

Rond 10.00 uur gisterochtend richtte de schutter, een oud-leerling, in 17 minuten tijd een bloedbad aan. In totaal vielen er 11 doden, onder wie de schutter zelf. Elf mensen raakten gewond, van wie er enkele in levensgevaar zijn.

In Oostenrijk zijn drie dagen van nationale rouw afgekondigd. Vandaag wordt om 10.00 uur een minuut stilte gehouden.

In delen van het centrum van Los Angeles is een avondklok ingesteld. In de stad wordt al dagen geprotesteerd tegen het immigratiebeleid van president Trump. Daarbij braken rellen uit, waarbij ook plunderingen en vernielingen plaatsvonden. De avondklok is om 20.00 uur lokale tijd ingegaan en duurt tot 06.00 uur.

Mensen die niks in het gebied te zoeken hebben, mogen dan niet op straat zijn. Het verboden gebied in het centrum van LA behelst ongeveer 2,5 vierkante kilometer. Volgens burgemeester Karen Bass van Los Angeles is een avondklok nodig om een eind te maken aan het vandalisme en de plunderingen. Ze verwacht dat de maatregel na vandaag met een paar dagen wordt verlengd.

CNN meldt dat sinds het ingaan van de avondklok 10 tot 20 mensen zijn opgepakt. Een verslaggever meldt dat demonstranten het gebied hebben verlaten.

Vannacht zijn er 700 mariniers aangekomen om zich aan te sluiten bij de Nationale Garde die al in LA is. De mariniers hebben vooral de taak om federale gebouwen en eigendommen in de stad te beveiligen, zegt het leger.

Met een tekstbericht op hun telefoon zijn de bewoners op de hoogte gebracht:

De politiechef van Los Angeles zegt dat de avondklok niet geldt voor inwoners van het gebied, daklozen, hulpdiensten en media die toestemming hebben. "De avondklok is een noodzakelijke maatregel om levens en eigendommen te beschermen."

197 arrestaties

De onrust in LA brak uit nadat immigratiedienst ICE veertig mensen had opgepakt, na een reeks onaangekondigde invallen in de stad. Demonstranten eisen dat zij worden vrijgelaten. De dagen daarna werden de protesten groter en groter en de spanningen liepen op toen president Trump de Nationale Garde naar de stad stuurde.

In totaal zijn er meer dan 4100 reservisten naar LA gestuurd, tot onvrede van gouverneur Newsom van Californië. Hij klaagde namens de staat Trump aan, omdat hij in zijn ogen juist olie op het vuur gooit door de Nationale Garde te sturen.

De afgelopen dag werden er 197 mensen opgepakt, 67 van hen omdat ze een snelweg blokkeerden.

Vorige maand was wereldwijd de op een na warmste mei ooit gemeten en het was in het noordwesten van Europa ook uitzonderlijk droog. Alleen vorig jaar was het in mei warmer, meldt de Europese klimaatdienst Copernicus.

Het was afgelopen maand wereldwijd gemiddeld 15,79 graden Celsius. Dat is 1,4 graad boven de temperatuur in het pre-industriële tijdperk, toen de mens begon met het op grote schaal verbranden van fossiele brandstoffen en dus veel meer broeikasgassen ging uitstoten.

Daarmee was mei een van de eerste maanden in tijden waarin de opwarming niet door de 1,5 graad ging. Dat gebeurde in de 22 maanden voor mei in totaal 21 keer. Dat wil niet zeggen dat Copernicus de opwarmende trend hiermee ziet keren. Verdere opwarming kan alleen voorkomen worden met vergaande maatregelen tegen de uitstoot van broeikasgassen.

Directeur Carlo Buontempo spreekt van een "ongeëvenaarde reeks maanden" die meer dan 1,5 graad boven het pre-industriële tijdperk lagen. "Dit brengt misschien een korte adempauze voor de planeet, maar we verwachten dat die drempel van 1,5 graad in de nabije toekomst weer wordt overschreden vanwege de aanhoudende opwarming van het klimaatsysteem."

Vooral warm in West-Europa

In Europa lag de gemiddelde temperatuur op 12,98 graden. Waar het in West-Europa bovengemiddeld warm was, lagen de temperaturen onder het gemiddelde in bijvoorbeeld Oost-Europa.

Buiten Europa lagen de temperaturen vooral boven het gemiddelde in delen van Antarctica, West-Azië en een groot deel van het Midden-Oosten. Kouder dan gemiddeld was het in mei bijvoorbeeld in Alaska, delen van India en zuidelijk Afrika.

Uitzonderlijk droog

Zeker ook op zee heeft Copernicus uitzonderlijke temperaturen gemeten. De Noord-Atlantische Oceaan kreeg afgelopen maand bijvoorbeeld te maken met een zogenoemde mariene hittegolf, een fenomeen dat door klimaatverandering vaker voorkomt. Het precieze effect daarvan op het leven in zee wordt nog nader onderzocht, maar het is duidelijk dat die hoge temperaturen op zijn minst zeer verstorend zijn.

Verder meldt de Europese klimaatdienst dat het in grote delen van Noord- en Centraal-Europa uitzonderlijk droog was. Die conclusie zal weinig Nederlanders verrassen, aangezien het de afgelopen weken veel is gegaan over de aanhoudende droogte. In grote delen van Noordwest-Europa was het sinds 1976 niet zo droog als afgelopen maand.

China en de Verenigde Staten zeggen dat ze handelsafspraken overeen zijn gekomen. Onderhandelaars van beide landen zaten de afgelopen twee dagen met elkaar om tafel in Londen.

De Chinese viceminister van Handel Li zegt dat China en de VS de afspraken nu voorleggen aan hun leiders, de presidenten Xi en Trump. De Amerikaanse handelsminister Lutnick zegt dat er een akkoord is over een "handelsraamwerk en implementatieplan".

De bedoeling is volgens Lutnick dat daarmee de beperkingen op de Chinese export van zeldzame aardmetalen kan worden opgeheven. Andersom worden ook een aantal Amerikaanse exportbeperkingen opgeheven, welke dat zijn is niet bekend.

Li spreekt de hoop uit dat de uitkomsten van de besprekingen in Londen het vertrouwen tussen beide landen kan versterken.

Handelsoorlog

De Amerikaanse president Trump ontketende dit jaar een handelsoorlog door bijna alle landen in de wereld importheffingen op te leggen. De hoogste heffingen waren voor China; op alle spullen die vanuit China geïmporteerd werden, moest 145 procent heffing betaald worden. Andersom legde China een heffing van 125 procent op voor Amerikaanse goederen.

Vorige maand bereikten beide landen al een akkoord over een pauze in de handelsoorlog. Amerika verlaagde toen de heffingen naar 30 procent, China naar 10 procent. De pauze werd afgesproken voor negentig dagen.

De voormalige Braziliaanse president Bolsonaro ontkent dat hij betrokken is bij de couppoging na zijn verkiezingsnederlaag in 2022. Het was voor het eerst dat hij van zich liet horen in de rechtbank in het proces tegen hem.

Bolsonaro wordt ervan beschuldigd met anderen te hebben samengezworen om de winst van zijn linkse rivaal Lula ongedaan te maken. Duizenden aanhangers bestormden op 8 januari 2023 het Braziliaanse parlement, het presidentieel paleis en het hooggerechtshof. Zeker 1500 mensen werden gearresteerd.

Bolsonaro ontkent dat hij achter de coup zat: "Er is nooit sprake geweest van een staatsgreep, ook niet in mijn regering. Een coup is iets afschuwelijks." Ook stelde Bolsonaro dat er "geen solide basis" was om überhaupt een staatsgreep te plegen, als hij dat had gewild.

Het Braziliaanse Openbaar Ministerie verdenkt hem er ook van dat hij op de hoogte was van plannen om Lula, zijn vicepresident en een hoge rechter te vermoorden. Ook die beschuldiging sprak Bolsonaro tegen.

Mogelijk 40 jaar cel

De oud-president en zeven medestanders die vandaag terechtstaan riskeren gevangenisstraffen tot veertig jaar. Een uitspraak in de zaak wordt nog dit jaar verwacht.

Bolsonaro werd eerder al veroordeeld voor machtsmisbruik en mag daarom tot 2030 niet meedoen aan verkiezingen.

Verschillende vluchtelingenorganisaties zijn het niet eens met het besluit van demissionair minister Van Weel (VVD) over Syrië. In een brief aan de Tweede Kamer schrijft Van Weel dat Syrië voor veel meer Syriërs veilig verklaard kan worden om naartoe terug te keren. Het is er nu minder gevaarlijk, aldus de minister.

Wat VluchtelingenWerk Nederland betreft, is de conclusie van het demissionaire kabinet-Schoof dat er besloten kan worden over lopende en nieuwe asielaanvragen van Syriërs voorbarig.

"Uit het ambtsbericht blijkt dat de veiligheidssituatie in het land volatiel en instabiel is. De onzekerheid is nog te groot", zegt VluchtelingenWerk Nederland. "Er is nog steeds sprake van verschillende, actieve gewapende conflicten in het land: geweldsniveaus fluctueren en het beeld kan per gebied en per week verschillen."

'Niet overal veilig'

Ook de Nederlandse tak van UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, "vindt dat nu niet is voldaan aan de vereisten voor het beëindigen van de vluchtelingenstatus voor vluchtelingen uit Syrië".

Ook doet UNHCR Nederland een oproep aan alle landen "om burgers die Syrië ontvluchten toegang te verlenen tot hun grondgebied, het recht om asiel aan te vragen te garanderen en te allen tijde het principe van non-refoulement te respecteren". Dat principe houdt in dat het verboden is om mensen terug te sturen naar een land waar zij vervolgd worden of waar hun leven of hun veiligheid in gevaar is.

Het Syrische Comité, een kleine stichting die zich inzet voor onafhankelijkheid en democratie in Syrië, is het deels met Van Weel eens. "Het klopt dat het minder gevaarlijk is", zegt bestuurslid Zaher Toma, "maar dat betekent niet dat het overal in Syrië veilig is natuurlijk. Het regime is niet zoals vroeger, maar het blijft gevaarlijk. Zeker als je een andere mening hebt dan het regime, dat een jihadistische achtergrond heeft."

17.000 aanvragen

Alle Syriërs die zich vanaf nu melden, krijgen met het nieuwe beleid te maken. Ook de lopende aanvragen die door de situatie in Syrië tijdelijk bevroren zijn, vallen hieronder. In totaal gaat het om zo'n 17.000 aanvragen.

Alleen Syriërs die kunnen aantonen dat zij daadwerkelijk risico lopen bij terugkeer kunnen in aanmerking komen voor een asielprocedure. Van Weel noemt daarbij de lhbti-gemeenschap, maar benadrukt ook dat de IND uiteindelijk een individueel oordeel geeft.

"De IND zou de tijd moeten kunnen nemen totdat tot een zorgvuldige beoordeling kan worden overgegaan", zegt VluchtelingenWerk Nederland. "Alleen zo kan worden voorkomen dat Syriërs gedwongen moeten terugkeren naar een situatie waar het voor hen onveilig is."

Wel kan er volgens VluchtelingenWerk besloten worden over "de zaken van personen die in het huidige Syrië evident gevaar lopen, zoals lhbtiq+-ers, afvalligen, bekeerlingen en alawieten".