Voor veel Nederlanders zijn het communisme en het socialisme iets uit het verleden. Toch zien wetenschappers dat de interesse van jongeren in deze ideologische stromingen toeneemt. "Dat er sprake is van groei, kun je ontegenzeggelijk stellen", zegt politicoloog Merijn Oudenampsen van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Hij houdt zich bezig met de opkomst van ideologieën en politieke ideeën.
Internationaal onderzoek uit 2024 laat in heel Europa een groei aan interesse zien, met name bij de babyboomgeneratie en vervolgens ook onder millennials, vooral in Zuid-Europa. Volgens Oudenampsen is de toegenomen interesse niet gek. "Er is onder jongeren polarisatie gaande. Dat zie je aan de linkerkant van het politieke spectrum, maar ook aan de rechterkant."
Hoewel er dus een kleine toename op links te zien is, zijn veel meer Nederlandse jongeren rechts-georiënteerd. Dat bleek ook uit het stemgedrag bij de laatste verkiezingen, toen 35 procent van de jonge mannen op een radicaal-rechtse partij stemde.
"Dat beide kanten groeien, versterkt elkaar. De huidige ontwikkeling van het kapitalisme, met groeiende ongelijkheid en de toenemende macht van miljardairs en techbedrijven, maakt een radicalere politiek ook logischer", zegt Oudenampsen.
Jongerenbewegingen
De Communistische Jongerenbeweging (CJB) en socialistische jongerenvereniging ROOD zeggen ook dat het aantal sympathisanten stijgt. "Ik kan me nog herinneren dat we protesten organiseerden waar we met twintig man stonden, nu vormen we blokken met honderden demonstranten", zegt CJB-bestuurslid Hidde Talsma.
Ook ROOD ziet dat de opkomst bij demonstraties toeneemt. "Op de anti-NAVO-demonstratie, die we tijdens de top mede-organiseerden, kwamen meer dan 5000 mensen af", zegt voorzitter Crystal van Kalmthout. ROOD was vroeger de jongerenbeweging van de SP, maar werd in 2021 afgestoten vanwege de communistische koers van de jongeren.
Socialisme en communisme?
Socialisme en communisme zijn stromingen die de productiemiddelen, zoals bedrijven en grond, in gemeenschapsbezit willen brengen. In en na de Eerste Wereldoorlog ontstond een duidelijke tegenstelling tussen de meer gematigde sociaaldemocratie, die de parlementaire democratie aanvaardde en via geleidelijke hervormingen de scherpe kanten van het kapitalisme probeerde af te halen, en het radicale communisme dat het privébezit wilde afschaffen en streefde naar een dictatuur van de arbeidersklasse, in de praktijk een dictatuur van de communistische partij.
Op de website zegt ROOD te strijden voor de emancipatie van de mensheid. "Dat betekent een einde aan de klassenmaatschappij en een einde aan alle andere vormen van onderdrukking", zo valt er te lezen.
ROOD-voorzitter Van Kalmthout: "Jongeren zien dat het systeem niet meer werkt. Voorbeelden daarvan zijn de huizenprijzen, de opwarmende aarde en de genocide in Gaza. Daar heeft de gevestigde politiek geen antwoord op."
Communistische memes
Politicoloog Oudenampsen ziet de groei ook op sociale media. "Daar zijn allerlei kleine gemeenschappen waar bijvoorbeeld communistische memes gedeeld worden." Het blijft ook niet tot sociale media beperkt. "Er worden momenteel talloze boeken over dit onderwerp gepubliceerd."
Volgens André Gerrits, emeritus hoogleraar Russische geschiedenis aan de Universiteit Leiden, zijn de twee stromingen inmiddels dichter bij elkaar gekomen. "Origineel viel alles onder de noemer socialisme, maar rond de Eerste Wereldoorlog viel dat uit elkaar", zegt Gerrits. "De communisten wilden revolutie, terwijl de socialisten en sociaaldemocraten verandering wilden via de parlementaire weg."
Beide Nederlandse jeugdverenigingen willen nu verandering teweeg brengen op een vredige manier. ROOD wil dat doen via het democratische bestel en, net als de CJB, ook door buiten het parlement actief te zijn en "jongeren te organiseren waar ze wonen, werken en naar school gaan".
Drukke zomerkampen
Beide jongerenorganisaties zien het toegenomen enthousiasme terug in hun ledentallen. "Vroeger steeg dat bij ons vaak met vijftig per jaar, maar vorig jaar verdubbelde ons ledental", aldus Van Kalmthout. "Een jaar geleden waren het er nog minder dan driehonderd en nu iets meer dan zeshonderd."
Het CJB houdt het ledenaantal niet centraal bij, maar ook Talsma ziet groei. "Op ons zomerkamp komen bijna tweehonderd mensen af. Dat waren er vijf jaar geleden nog maar twintig." Beide organisaties openden het afgelopen jaar bovendien allerlei nieuwe regionale afdelingen.
Het communisme maakte in de Sovjet-Unie vele miljoenen slachtoffers, voornamelijk onder dictator Jozef Stalin. Het bekendste symbool van de ideologie zijn de hamer en sikkel. De CJB gebruikt dat symbool ook. "Jongeren voelen de historische belasting minder, het is voor hen vooral een symbool van hun radicale politieke opvatting", zegt Gerrits.