NOS Nieuws - Algemeen

Het zaaltje van café De Zon in Wijk aan Zee vult zich met mensen die leven in de directe omgeving van Tata Steel IJmuiden. Omwonenden kunnen op een informatiebijeenkomst vragen stellen over de toekomstplannen voor de staalfabrieken. Tata wil in 2030 voor bijna de helft van de productie overschakelen op waterstof.

In het café spelen vertegenwoordigers van de staalmaker filmpjes af die laten zien hoe de onderneming groener en schoner wil worden. Zo zal de stank in de omgeving minder worden dankzij een nieuwe, schonere fabriek. Overkappingen moeten de fijnstof in de lucht tegenhouden. Het giftige laagje vuil dat te vinden is in de speeltuinen moet zo verdwijnen - of in ieder geval dunner worden.

De reacties in het zaaltje zijn gemengd. Een paar mensen zeggen tegen de NOS dat Tata toch zijn best doet. Anderen vinden de presentatie "veel promopraatjes en weinig informatief".

Groen staal

Het gaat om een miljardeninvestering die volgens het bedrijf niet zonder hulp van de overheid gedaan kan worden. Alles hangt daarom af van de zogenoemde maatwerkafspraak met de minister van Klimaat en Groene Groei.

De plannen hebben als doel vermindering van de CO2-uitstoot, in verband met klimaatverandering. De bewoners van Wijk aan Zee, Velsen, IJmuiden en Beverwijk willen vooral graag af van de directe overlast en de gezondheidsrisico's.

Tata pompt al ruim 300 miljoen euro in maatregelen die de klimaat- en milieuschade moeten beperken. Maar dat neemt niet alle overlast en gezondheidsrisico's weg. Het leidt tot acties van milieuorganisaties en vele rechtszaken. Het geduld met Tata raakt op en haast is geboden om de plannen voor verduurzaming om te zetten in actie.

Op de agenda van de informatiebijeenkomst staat het milieueffectrapport dat de staalproducent vorige week publiceerde. Tata wil één van de twee hoogovens sluiten en die vervangen door een fabriek die op groene waterstof kan draaien. Daarnaast komt er een elektrische smeltoven om meer schroot te kunnen recyclen.

Omdat groene waterstof op dit moment maar beperkt beschikbaar is en heel duur, zal de fabriek in het begin waarschijnlijk op aardgas draaien. Dat stoot weliswaar veel minder CO2 uit dan kolen, maar is nog altijd niet CO2-neutraal.

'We hebben het nog niet gezien'

Linda Valent van de Dorpsraad Wijk aan Zee is niet onder de indruk van de plannen. Het milieueffectrapport keurt ze af. "Alles wat belangrijk is voor de effecten op gezondheid en milieu moet in het rapport staan. En dat is nu niet zo."

Het sluiten van één hoogoven vindt ze een veel te kleine stap. "Het gaat maar om een stukje verminderde uitstoot. En dan moeten de plannen ook nog doorgaan, dat hebben we nog niet gezien."

De hele Europese staalindustrie zit momenteel in zwaar weer. China exporteert veel staal naar Europa waardoor het aanbod hoger is dan de vraag. Hierdoor krijgen Europese staalfabrikanten minder geld voor hun staal. Duizenden banen staan hierdoor op de tocht. Daarbovenop hebben de producenten nu ook te maken met de importheffingen in de Verenigde Staten.

Eigen staal eerst

Vanwege de geopolitieke wervelstorm waarin Europa en Nederland zich bevinden, hecht de overheid grote waarde aan het behoud van de staalindustrie. De landen in Europa willen hiervoor niet afhankelijk zijn van Rusland, China of de Verenigde Staten. Vandaar dat demissionair minister Hermans van Klimaat en Groene Groei 'serieuze' onderhandelingen voert met Tata Steel over steun voor de verduurzamingsplannen.

Toch is het nog altijd onduidelijk of de maatwerkafspraak met Tata er ook echt komt. De overheid wil garanties van het Indiase moederbedrijf van Tata Steel IJmuiden voor investeringen in de toekomst. Ook moet Tata op korte termijn de gezondheidsrisico's voor de omgeving beperken. En het bedrijf moet financieel gezond en concurrerend zijn in de nabije toekomst.

Het kan aantrekkelijk zijn om voorop te lopen in de productie van groen staal, maar als Tata over tien jaar alsnog failliet gaat, gaan ook de overheidsmiljarden in rook op.

Banen op het spel

Naast de gezondheid van omwonenden van Tata staan er ook tienduizenden banen op het spel in de regio IJmond. Direct werken er een kleine 9000 mensen bij Tata, indirect zijn dat er naar schatting nog eens 20.000.

Zowel in café De Zon in Wijk aan Zee als daarbuiten willen betrokkenen graag duidelijkheid. Minister Hermans onderhandelt ondanks de demissionaire status van het kabinet gewoon door. Of er voor de verkiezingen van eind oktober een definitief besluit komt over miljardensteun, is onduidelijk.

Chatbot Grok, ontwikkeld door een bedrijf van techmiljardair Elon Musk, heeft antisemitische berichten geplaatst op sociale media nadat de bot begin deze week een update had gekregen.

De chatbot is geïntegreerd in platform X, waar gebruikers de AI-chatbot vragen kunnen stellen. Het Amerikaanse bedrijf achter Grok, xAI, zegt maatregelen te nemen om haatzaaiende taal te verwijderen voordat Grok berichten plaatst op X.

Het bedrijf heeft gisteren allerlei berichten verwijderd van sociale media na klachten van gebruikers en de Anti-Defamation League (ADL), een Joodse organisatie. Zij wezen op berichten met antisemitische inhoud en lof voor Hitler.

"We zijn ons bewust van de recente berichten van Grok en werken er actief aan om de ongepaste berichten te verwijderen", schrijft het bedrijf achter de chatbot op X.

De beschuldigingen volgen op de aankondiging van Musk van afgelopen maandag dat de chatbot een update had gekregen. Een dag later schreef Grok dat "de recente aanpassingen van Elon de woke filters hebben verminderd".

Grok liet weten nu bepaalde patronen te kunnen benoemen. "Zoals radicaal-linkse mensen met Asjkenazische achternamen die anti-witte haat verspreiden." De chatbot verwijst hierbij naar een etnisch-religieuze groep binnen het jodendom.

Extremistische retoriek

Gisteren suggereerde de chatbot onder meer in een post dat Hitler het beste in staat zou zijn om "anti-witte haat" te bestrijden. Volgens Grok zou de leider van de nazi's "het patroon herkennen en resoluut aanpakken".

"Het lijkt erop dat de nieuwste versie van Grok nu terminologieën reproduceert die vaak worden gebruikt door antisemieten en extremisten om hun haatdragende ideologieën te spuien", scheef ADL. De organisatie is bang dat het antisemitisme op de platformen door de extremistische retoriek zal toenemen.

Turkije en Polen

De uitlatingen van de chatbot hebben ook de Turkse autoriteiten gegriefd. Een Turkse rechtbank oordeelde vandaag dat bepaalde inhoud van Grok geblokkeerd moet worden. Volgens de Turkse autoriteiten genereert de chatbot reacties waarin president Erdogan, Turkije-oprichter Atatürk en religieuze waarden worden beledigd.

De Turkse minister van Transport zegt dat hij Grok compleet in de ban zal doen als dat nodig is, meldt de Turkse nieuwszender NTV.

Turkije heeft de afgelopen jaren de wetgeving op het gebied van sociale media aangescherpt. Zo blokkeerde het land al eerder tijdelijk de toegang tot sociale media als YouTube, TikTok en Wikipedia. Eerder dit jaar werden 37 mensen opgepakt omdat ze "provocerende" berichten hadden gedeeld op sociale media volgens de autoriteiten.

'Hoger niveau van haatzaaien'

De Poolse minister van Digitaliseren zei vandaag in een Poolse radio-uitzending dat zijn land xAI gaat rapporteren bij de Europese Commissie vanwege beledigende opmerkingen over Poolse politici, waaronder premier Tusk.

"Ik heb de indruk dat we een hoger niveau van haatzaaien betreden, dat wordt aangedreven door algoritmes", zei hij. "Nu een oogje dichtknijpen of dit negeren is een fout die de mensheid in de toekomst duur kan komen te staan."

Samenzweringstheorie

Het is niet de eerste keer dat gebruikers wijzen op desinformatie en haatberichten van de chatbot, die in 2023 werd gelanceerd. In mei van dit jaar viel het gebruikers op dat Grok de rechtsextremistische samenzweringstheorie over "witte genocide" in Zuid-Afrika opbracht in allerlei discussies. Zuid-Afrikaan Musk, eigenaar van het bedrijf achter Grok, hangt die theorie ook aan.

De chatbot deed dit ook als deze theorie, die nooit door statistieken of onderzoek is bewezen, helemaal niet werd besproken tot Grok het noemde. Het bedrijf achter Grok weet dit aan een ongeautoriseerde wijziging in de reactiesoftware.

Verschillende vrouwelijke automobilisten in Breda hebben een foto van een mannelijk geslachtsdeel aangetroffen op hun voertuig. Meerdere mensen hebben aangifte gedaan. De politie onderzoekt de zaak, bevestigt een woordvoerder aan Omroep Brabant.

Een van de vrouwen trof de polaroid dinsdagavond aan op haar auto op de parkeerplaats van een sportschool. "De foto zat omgekeerd, waardoor ik in eerste instantie niets zag. Toen ik 'm omdraaide, zag ik een erectie", zegt de 33-jarige vrouw tegen de omroep.

In de sportschool hoorde ze van andere vrouwen dat op zo'n vier tot vijf auto's foto's waren achtergelaten. "Het waren allemaal verschillende polaroids. Die van mij was in kleur, de rest was zwartwit of sepia."

Slachtofferhulp

De vrouw heeft naar eigen zeggen slachtofferhulp aangeboden gekregen, maar heeft dat aanbod afgeslagen. "Ik snap heel goed dat het voor vrouwen een traumatische ervaring kan zijn, maar voor mij is het niet nodig."

De politie kan nog niet zeggen hoeveel mensen precies aangifte hebben gedaan. Voor zover bekend is nog niemand aangehouden.

Met verschillende grote natuurbranden in Zuid-Frankrijk is in het land discussie ontstaan over het beschikbare blusmaterieel. Frankrijk beschikt over 23 blusvliegtuigen en 37 blushelikopters, maar die toestellen zijn nauwelijks geschikt om de huidige natuurbranden effectief te lijf te gaan, staat in een recent rapport van het Franse parlement.

"Door klimaatverandering duren de branden tegenwoordig steeds langer. Ze zijn ook heftiger en verspreiden zich naar Noord-Frankrijk", aldus de parlementariërs. "Maar de luchtvloot is verouderd en daarom moeilijk in staat om land en mensen te beschermen."

Oftewel: de problemen nemen toe, maar de blustoestellen worden daar nauwelijks op aangepast. "Er wordt veel te weinig ondernomen en de tijd dringt", staat in het rapport. Dat verscheen eerder deze maand, maar werd tot nu toe nauwelijks opgemerkt. Vanwege de huidige branden krijgt het rapport nu wél veel aandacht.

Zout water

Het meest gebruikte toestel is de Canadair CL-415. Daarvan heeft Frankrijk er twaalf, maar ze zijn oud. De gemiddelde leeftijd van de blusvliegtuigen is 30 jaar. Ze staan steeds vaker aan de grond voor onderhoud en reparaties.

Het aantal vlieguren dat deze toestellen maakt is in drie jaar tijd 34 procent gedaald, becijferden de parlementsleden. Vorig jaar zomer waren er zelfs dagen dat niet een van de twaalf Canadairs branden kon blussen omdat ze allemaal met pech of gebreken aan de grond stonden.

Bovendien halen de toestellen hun water in Zuid-Frankrijk vaak op in zee terwijl ze zijn gebouwd voor zoet water. Daardoor roesten de Canadairs sneller dan bedoeld. Onderdelen van de vliegtuigen zijn moeilijk te vinden, staat in het rapport, en de toestellen worden sinds 2015 ook niet meer gemaakt, wat onzekerheid schept voor de toekomst.

Frankrijk zet ook acht Dash-vliegtuigen in, maar die zijn eigenlijk niet bedoeld voor het blussen van bosbranden. Daardoor verouderen ze sneller dan nodig. Ook zijn er nog drie Beechcraft-vliegtuigen, maar die zijn gemiddeld al 45 jaar oud. "Die moeten zo snel mogelijk vervangen worden", vinden de parlementariërs.

Niet snel ter plekke

De 37 blushelikopters die Frankrijk heeft zijn verspreid over het land gestationeerd. Maar er zijn gebieden die het zonder moeten doen, bijvoorbeeld in het noorden. Een blushelikopter kan daardoor niet snel ter plekke zijn als er brand uitbreekt.

"Door klimaatverandering is er steeds meer kans op bosbranden in Noord-Frankrijk", schrijven de parlementariërs. Hun advies is om de heli's beter te verdelen over het land, om zo de aanvliegtijden te verkorten.

Om alle problemen het hoofd te bieden schakelt de Franse overheid nu steeds vaker derden in. Personeel voor reparaties wordt extern ingehuurd. Blusvliegtuigen en blushelikopters worden van privébedrijven gehuurd. "De kosten daarvan bedragen sinds 2020 meer dan 106 miljoen euro."

De Franse regering beloofde vanochtend beterschap. "We gaan extra geld vrijmaken", zei regeringswoordvoerder Sophie Primas. "We hebben al twee nieuwe Canadairs besteld en ik vind dat we er nóg twee moeten bestellen", aldus minister Retailleau van Binnenlandse Zaken, die gisteren Marseille bezocht.

Brand Marseille

Aan de noordkant van de tweede stad van Frankrijk brak gisterochtend een flinke brand uit die de buitenwijken van Marseille bereikte. Zo'n honderd mensen raakten licht gewond en kregen vooral te maken met ademhalingsproblemen. Ongeveer zeventig huizen brandden geheel of gedeeltelijk uit.

De vlammen bereikten gisteren de buitenwijken van Marseille:

De brand was vanochtend nog niet onder controle, maar de verspreiding van het vuur zou tot staan zijn gebracht.

Iets zuidelijker, in de omgeving van Narbonne, woeden ook al een aantal dagen verschillende branden. De meeste daarvan zijn onder controle maar het vuur is nog niet gedoofd. In de regio is zo'n 2000 hectare in de as gelegd.

Provincies en gemeenten moeten voortaan kunnen afdwingen om bodemmonsters te nemen bij bedrijven als de grond mogelijk vervuild is met PFAS. Dat vinden Kamerleden van verschillende partijen en leden van Provinciale Staten. Ze willen dat het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat dit 'gat in de wet' dicht.

Uit onderzoek van de NOS en de regionale omroepen blijkt dat tientallen bedrijven in Zeeland, Gelderland en Overijssel geen toestemming geven voor het nemen van bodemmonsters bij verdachte PFAS-locaties. De provincies zeggen dat ze dat ook niet kunnen afdwingen.

Samen met gemeenten zijn provincies bezig met een grootschalige inventarisatie om zicht te krijgen waar PFAS in de grond zit. Tot nu toe zijn al duizenden verdachte locaties naar voren gekomen, zoals vuilstortplaatsen, locaties waar verf-, textiel- of chemische industrie zit of heeft gezeten en brandweerkazernes waar met PFAS-houdend blusschuim is geoefend.

'Snelle actie'

Op risicovolle plekken, bijvoorbeeld waar het grondwater in verbinding staat met drinkwaterbronnen willen provincies en gemeenten bodemmonsters nemen, maar dat lukt dus lang niet altijd omdat veel bedrijven dit weigeren.

Kamerleden van GroenLinks-PvdA, NSC, D66 en de Partij voor de Dieren vinden dit onacceptabel. Onlangs constateerde het RIVM nog dat bijna alle Nederlanders teveel PFAS in hun lijf hebben. De SGP heeft naar aanleiding van het bericht Kamervragen gesteld.

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat zegt in een reactie 'waar nodig te kijken naar aanvullende juridische mogelijkheden, mocht blijken dat hierin niet slagvaardig genoeg opgetreden kan worden'.

Volgens de Kamerleden is nu al duidelijk dat het ministerie snel actie moet ondernemen. "Het kan niet zo zijn dat een weigering van bedrijven om mogelijke PFAS-bronnen te onderzoeken, kan leiden tot verdere verontreiniging in bijvoorbeeld water", zegt GroenLinks-PvdA-Kamerlid Geert Gabriels. "Het algemeen belang van gezondheid voor mens en dier staat voorop. Dit gat in de regelgeving moet snel worden gedicht."

"Het ministerie moet die maas in de wet dichten", zegt Natascha Wingelaar van NSC. "Volksgezondheid en het milieu staan hier voorop. Het is belangrijk om PFAS-bronnen op te sporen."

'Geen escapes'

Volgens oud-hoogleraar Milieurecht aan de Rijksuniversiteit Groningen Gerrit van der Veen speelde dit probleem ook in het verleden bij bodemvervuiling door bedrijven. "Daarom is er toen een specifieke regeling gemaakt dat bepaalde bedrijven zelf bodemonderzoek moesten doen."

Inmiddels is die regeling niet meer van toepassing. "De wet gaat niet uit van onbeperkt onderzoek doen naar verontreinigingen", zegt Van der Veen, die door vakgenoten wordt gezien als autoriteit op dit gebied.

"De overheid mag onderzoek komen doen als het bedrijf de verontreiniging zelf heeft veroorzaakt. In andere gevallen zal je het moeten hebben van de vriendelijkheid van het bedrijf zelf."

"Het is gewoon belachelijk", reageert SP-Statenlid van de provincie Gelderland Carla Claassen. "Dat je dit als terreineigenaar of bedrijf kan weigeren. We hebben het hier wel over het milieu en over volksgezondheid."

Ook volgens Charlotte de Roo, Statenlid van GroenLinks in Gelderland, kan dit niet. "Er zouden geen escape routes moeten zijn. Je moet gewoon binnen kunnen komen als je het vermoeden hebt dat daar PFAS in de grond zit."

Het kabinet trekt 270 miljoen euro uit om scheepsbouwer Damen Naval uit de acute financiële problemen te houden. Dat zeggen verschillende bronnen tegen de NOS.

Er is een kink in de kabel gekomen bij de productie van zes Duitse fregatten. De bouw daarvan is vertraagd, onder meer vanwege een softwareprobleem. De Duitse marine heeft tussentijdse deadlines gesteld en nu die niet worden gehaald, wordt er voorlopig niet betaald. Omdat het om een grote order van zo'n 7 miljard euro gaat, zijn de gevolgen direct merkbaar bij Damen.

Vertrouwelijk geïnformeerd

Het kabinet heeft er een direct belang bij dat Damen Naval niet verder in de problemen komt, omdat Defensie zelf een aantal orders voor schepen heeft lopen bij het bedrijf. Daarnaast wordt de defensie-industrie zeker op dit moment gezien als een belangrijke bedrijfstak.

Het kabinet trekt daarom de portemonnee. Het is niet bekend of het gaat om een lening of garantiestelling aan Damen. De Eerste en Tweede Kamer zijn vertrouwelijk geïnformeerd, omdat het parlement goedkeuring moet geven aan de miljoenen kostende aanpassing van de begroting.

De vertrouwelijkheid is ook een gevolg van de commerciële belangen en de veiligheidsbelangen die er spelen. De betrokken ministeries van Economische Zaken en Defensie doen er daarom het zwijgen toe, evenals Damen zelf.

De Eerste Kamer heeft gisteren gesproken over de steun aan Damen. De Tweede Kamer komt morgen terug van reces (dat vorige week begon) om het erover te hebben. Dat betekent overigens niet dat alle 150 Kamerleden er moeten zijn, de helft plus één (76 dus) is voldoende.

OM vervolgt

Het bijspringen bij Damen door de overheid komt op een opvallend moment, omdat niet lang geleden bekend is geworden dat het Openbaar Ministerie Damen gaat vervolgen. Het bedrijf wordt ten eerste verdacht van omkoping, valsheid in geschrifte en witwassen en ten tweede van het overtreden van de sancties tegen Rusland.

Damen Shipyards

Familiebedrijf Damen Shipyards uit Gorinchem is het grootste scheepsbouwbedrijf van Nederland. Damen bouwt onder meer vissersschepen en duw- en sleepboten, maar ook schepen voor Defensie. Het bedrijf heeft 35 werven in twintig landen, waar 12.000 mensen werken. Damen Naval is onderdeel van Damen Shipyards.

Voor Nederland en vijf andere NAVO-landen maakt het bedrijf marineschepen. Zo maakt Damen vier fregatten voor de Nederlandse en Belgische marine, en dus nog eens zes voor Duitsland. Verder is Damen bezig met de vervanging van de huidige Nederlandse marinevloot.

Naast de bouw ervan ontwerpt Damen ook schepen en levert het onderdelen.

De Spaanse premier Pedro Sánchez heeft een pakket maatregelen aangekondigd tegen corruptie. Daartoe heeft hij besloten nadat zijn positie onder druk was komen te staan door een corruptieonderzoek naar leden van zijn sociaaldemocratische partij PSOE.

In het parlement benadrukte Sánchez dat hij zelf "schone handen" heeft en geen reden ziet om af te treden.

Sanchez noemde als maatregelen onder meer het gebruik van kunstmatige intelligentie om contracten te controleren. Ook moeten corrupte bedrijven en politieke partijen strenger bestraft worden met hogere boetes. Daarnaast moeten klokkenluiders volgens Sánchez beter worden beschermd. Ook zegt hij hervormingen door te voeren binnen zijn partij PSOE.

Steekpenningen

De Spaanse rechter verdenkt de voormalig nummer drie van de partij, Santos Cerdán, van het aannemen en verdelen van steekpenningen in ruil voor overheidsopdrachten. Cerdán zit in voorlopige hechtenis, maar ontkent dat hij schuldig is.

Sánchez liet weten dat hij heeft overwogen om op te stappen als premier, maar daar snel van terugkwam omdat hij "een schone politicus is, die niet opgeeft".

Op een partijcongres afgelopen weekend liet hij weten dat enkele bondgenoten van de verdachte Cerdán uit de partijtop zijn gezet. Ook meldde hij toen al dat er hervormingen binnen de partij aan zaten te komen.

Steun van coalitie

De conservatieve oppositieleider Alberto Núñez Feijóo riep Sánchez op om verantwoordelijkheid te nemen en nieuwe verkiezingen aan te kondigen, maar de linkse partijen waarop het kabinet steunt, zeggen geen plannen te hebben om een motie van wantrouwen tegen hem in te dienen.

Rusland is verantwoordelijk voor het neerschieten van vlucht MH17 boven Oekraïne in 2014. Dat heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg bepaald. Het is voor het eerst dat een internationale rechtbank heeft geoordeeld over de rol van Rusland bij de ramp.

Het hof was unaniem in zijn uitspraak in de zaak, die door Nederland is aangespannen. Ook onderstreepte de rechter dat Rusland het leed van MH17-nabestaanden heeft verergerd, onder meer door het verspreiden van desinformatie, het bemoeilijken van het onderzoek naar de ramp en het beperken van de toegang tot de rampplek.

Het duurde vele maanden voordat de lichamen van alle slachtoffers waren gerepatrieerd. De rechter sprak van een "onmenselijke behandeling" van de nabestaanden door de opstelling van Rusland en het ontkennen van iedere betrokkenheid.

Nabestaanden zijn aanwezig bij de uitspraak:

Demissionair premier Schoof noemt de uitspraak van het hof op X "een belangrijke stap richting gerechtigheid". Demissionair minister van Buitenlandse Zaken Veldkamp spreekt eveneens van een belangrijk moment. "Dit onderstreept hoe de vork in de steel zit", zegt Veldkamp tegen de NOS.

Volgens hem is dat vooral voor de nabestaanden belangrijk. Veldkamp: "Het is niet zo dat Poetin morgen zal toegeven wat hier allemaal misdaan is, maar het is wel belangrijk dat internationaal en unaniem nu Europese rechters vaststellen: Rusland is verantwoordelijk. En dit boek is nog niet gesloten."

Zaak in Nederland

De rechtbank in Den Haag stelde de Russische betrokkenheid ook al vast, net als het internationale rechercheteam dat de MH17-ramp onderzocht.

Europees Hof

Bij de Raad van Europa, met zijn Europees Hof voor de Rechten van de Mens, zijn 46 landen aangesloten. Het staat los van de Europese Unie.

Bij het hof kunnen zowel burgers als staten terecht voor schendingen van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Dat is door alle aangesloten landen ondertekend.

Tot 2022 was ook Rusland aangesloten bij de Raad van Europa, maar na de inval in Oekraïne werd het land eruit gezet.

Nu Rusland ook door het mensenrechtenhof schuldig is bevonden, kan dat het land een schadevergoeding opleggen. De kans dat Rusland die betaalt, is nihil. Het land ontkent stelselmatig iedere betrokkenheid bij het neerhalen van MH17.

Van grote waarde

Het neemt volgens experts niet weg dat de waarde van de uitspraak groot is. Het draagt volgens hen bij aan de geschiedschrijving en het tegengaan van desinformatie. Bij de uitspraak vandaag was ook een delegatie van nabestaanden aanwezig.

Vlucht MH17, die op 17 juli 2014 in Amsterdam opsteeg, werd boven Oekraïne neergeschoten met een Russische Buk-luchtdoelraket. Het wapen was vanuit Rusland naar het oosten van Oekraïne gebracht, om daar lokale strijdgroepen te ondersteunen. Die gebruikten het om op een vliegtuig te schieten.

Bij de aanslag op het toestel van Malaysia Airlines kwamen alle 298 inzittenden om het leven, onder wie 196 Nederlandse passagiers. Twee Russen en een Oekraïner die de raketinstallatie regelden, zijn in Nederland bij verstek tot levenslang veroordeeld.

Een videoterugblik op de gebeurtenissen rond MH17, vanaf het neerhalen van het toestel op 17 juli 2014:

Los van de strafzaak diende Nederland in 2020 een klacht in bij het mensenrechtenhof in Straatsburg. Ook nabestaanden startten hier procedures.

Zowel nabestaanden als het kabinet wilden erkenning dat Rusland verantwoordelijkheid draagt voor de aanslag, juist omdat het land iedere betrokkenheid steeds ontkent, weigerde mee te werken aan het onderzoek en desinformatie verspreidde over de oorzaak.

Die houding heeft voor extra leed gezorgd bij nabestaanden, betoogde Nederland. Het mensenrechtenhof sloot zich daar vandaag dus bij aan. Verder zei de rechter dat het voor de zaak niet relevant is wie precies de Buk-raket heeft afgevuurd, een pro-Russische separatist of een Russische militair, "want Rusland was verantwoordelijk voor het materieel".

Ook heeft Rusland bewust een risico genomen door een Buk-installatie te plaatsen in een gebied waarboven passagiersvliegtuigen vlogen.

Drie Oekraïense aanklachten

Naast de MH17-zaak deed het hof ook uitspraak over drie Oekraïense aanklachten aan het adres van Rusland over mensenrechtenschendingen. Die gebundelde zaken gingen over het Russische optreden in Oost-Oekraïne sinds 2014 en ook over de oorlog die begon met de invasie in 2022.

Ook in die zaken oordeelde het hof unaniem dat Rusland schuldig is aan mensenrechtenschendingen. De rechter zei dat Rusland in Oekraïne onder meer verantwoordelijk was voor het indoctrineren van de bevolking, onderdrukking en het op systematisch ontvoeren van kinderen, om vervolgens adoptie van diezelfde kinderen in Rusland te faciliteren.

Het is voor het eerst dat een internationale rechter Rusland schuldig acht aan mensenrechtenschendingen sinds de invasie in Oekraïne in 2022.

De wolf die probleemgedrag vertoont op de Utrechtse Heuvelrug mag worden afgemaakt. De provincie Utrecht heeft daar formeel toestemming voor gegeven.

De Faunabeheereenheid Utrecht vroeg een vergunning aan om het dier af te schieten. Specialisten krijgen daar nu de opdracht toe. Zij hebben daarvoor bijna een half jaar de tijd, want de ontheffing geldt tot 1 januari.

In mei werd een wandelende vrouw overdag door een wolf gebeten op landgoed Den Treek. Uit DNA-onderzoek bleek dat wolf GW3237m, achter de aanval zat. Dezelfde wolf kwam al vaker dicht bij mensen en toont belangstelling voor honden. Vorig jaar liep hij ook een kind omver bij Austerlitz.

Enkele onafhankelijke wolvendeskundigen zeggen volgens de provincie dat het dier een direct gevaar voor mensen vormt. Gedeputeerde Mirjam Sterk laat aan RTV Utrecht weten dat het besluit niet licht is genomen, omdat de provincie juist als taak heeft om wolven te beschermen.

Bezwaar bij de rechter

In 2024 vroeg de provincie Utrecht al eens toestemming om de wolf af te schrikken met een paintballgeweer. Dat verzoek strandde bij de rechter.

Vanaf vrijdag krijgen bezwaarmakers vier dagen de tijd om een rechtszaak te starten tegen de vergunning. Faunabescherming en Animal Rights zeiden in mei al dat ze afschot wilden aanvechten.

Gedeputeerde Sterk hoopt dat de Utrechtse voorzieningenrechter dan haast maakt met een oordeel. Als de bezwaren worden verworpen, is de vergunning nog steeds niet onherroepelijk, maar dan kan de Faunabeheereenheid al wel op zoek naar de wolf om hem te doden. "Er dreigt wezenlijk gevaar voor mensen die op de Utrechtse Heuvelrug lopen", aldus Sterk.

Andere wolven zenderen

Wolf GW3237m hoort bij een roedel die vorig jaar, en mogelijk ook dit jaar, nakomelingen heeft voortgebracht. Volgens deskundigen is het na afschot belangrijk om goed in de gaten te houden wat het effect is op de overige wolven.

De provincie werkt intussen aan een vergunning om de hele roedel van de Utrechtse Heuvelrug voor onderzoek te zenderen. De bedoeling is dat hun gedrag dan beter te volgen en te verklaren is. Volgens Sterk is het streven om de roedel voor het eind van het gezenderd te hebben.

In 1947 werden ze nog ruw van elkaar gescheiden, maar nu willen ze laten zien dat ze meer bij elkaar horen dan ooit: de steden Gorizia in Italië en Nova Gorica net over de grens in Slovenië. Ze zijn dit jaar samen de Culturele Hoofdstad van Europa.

Dat betekent het hele jaar exposities, optredens en concerten in de hoop om cultuurliefhebbers uit heel Europa te trekken. Elk jaar valt twee steden de eer te beurt; met het Duitse Chemnitz zijn het er dit jaar in principe drie.

Gorizia en Nova Gorica zijn de eerste 'grenzeloze' culturele hoofdstad. Wie wil begrijpen waarom dat zo bijzonder is, moet even de geschiedenis in. De middeleeuwse stad Gorizia, nu in het noordoosten van Italië, op anderhalf uur rijden van Venetië, ligt in een roerig gebied dat door de eeuwen heen voortdurend van overheerser wisselde.

De stad viel onder meer onder de Habsburgers, Napoleon en Oostenrijk-Hongarije. De regio had gruwelijk te lijden in de Eerste Wereldoorlog, toen meer dan een miljoen doden werden geteld. In de Tweede Wereldoorlog werd vrijwel de gehele joodse bevolking van Gorizia gedeporteerd.

Contrasten

Daarna maakte zowel Italië als het nieuwe Joegoslavië aanspraak op de stad. Het Verdrag van Parijs regelde uiteindelijk in 1947 dat de stad binnen Italië kwam te liggen, tot grote teleurstelling van de Joegoslavische leider Tito. Die besloot daarop zijn eigen Gorizia te bouwen, op de plek waar enkele dorpen pal op de grens tegen de Italiaanse stad aan lagen: Nova Gorica oftewel Nieuw Gorizia.

Het contrast met de andere kant kon haast niet groter. Gorizia is een typisch Italiaans stadje: kronkelige straten met kinderkopjes, een oud centrum met een plein, pastelkleurige huizen, palazzi en een protserige kerk.

Nova Gorica is vlak en parkachtig, met brede en rechte straten, appartementen in modernistische blokkendozen en veel groen, geheel volgens het socialistische ideaal van Joegoslavië in de tweede helft van de vorige eeuw.

Berlijnse Muur

"Het is niet zo dat de grens hermetisch afgesloten was", vertelt David Kozuh, curator in een museum in Nova Gorica. Hij staat op het Europaplein, precies op de grens tussen de twee steden. "Je kon de grens over, via grensposten, daarvoor waren speciale passen."

Het Europaplein bestond toen niet. In plaats daarvan stond er een muur met daarop een hek om de steden te scheiden. "Niet zoals de Berlijnse Muur, de sfeer was gemoedelijk. Er werd enorm veel gesmokkeld."

Smokkelwaar werd meegenomen in jassen en fietsen is te zien op foto's in de twee smokkelmusea, op steenworp afstand van elkaar aan beide kanten van een oude grenspost. Chocola en koffie waren gewild in Joegoslavië, Italianen namen vooral vlees mee terug.

Grens ineens terug

In 1991 werd Slovenië als eerste republiek onafhankelijk van Joegoslavië. Dertien jaar later trad het land toe tot de EU, maar pas in 2007 viel de muur tussen Gorizia en Nova Gorica. Toen trad Slovenië toe tot het Schengengebied en werden alle grensrestricties opgeheven. Voor altijd, zo was het gevoel.

Toen kwam in 2020 corona: Italië ging als eerste land op slot, net als het hek tussen Gorizia en Gorica. "En het was hoger dan ooit", vertelt Kozuh. Families werden gescheiden, op het Europaplein gaven ze spullen en levensmiddelen aan elkaar. "Dat was echt een eyeopener: grenzen kunnen zomaar terugkomen, zelfs als je ze niet verwacht."

Reden voor het comité, waarin Kozuh namens Nova Gorica zat, om nog meer aan te dringen op het binnenhalen van het felbegeerde predicaat Culturele Hoofdstad van Europa.

Subsidie en fietsroutes

De titel vervult de zustersteden met trots en is opmerkelijk in een tijd waarin grenzen eerder worden versterkt dan afgebroken. Maar behalve eer en een hoop bezoekers (naar schatting enkele miljoenen, tegenover 250.000 in een normaal jaar) levert de status van Culturele Hoofdstad ook miljoenen euro's subsidie op om de infrastructuur te verbeteren.

Zo is het depot van het oude treinstation omgetoverd tot tentoonstellingsruimte, zijn diverse grensoverschrijdende fietsroutes aangelegd en rijdt elk halfuur een bus langs de highlights van de steden.

En het is tijd om ook de schoonheid van de nieuwe stad te zien, vindt Kozuh. "Nova Gorica is groen en koel. Er staan veel beeldhouwwerken in de openbare ruimte, de stad is een soort openluchtgalerie. Veel mensen vinden socialistische architectuur niet mooi, maar hier kun je echt voelen hoe bijzonder het voor de bewoners was om destijds pioniers te zijn van iets nieuws en moderns."

Oekraïne meldt dat Rusland afgelopen nacht weer een grootschalige droneaanval heeft uitgevoerd. Volgens de Oekraïense luchtmacht ging het om 728 drones en 13 raketten.

Het luchtverdedigingssysteem heeft 725 projectielen onderschept, meldt de Oekraïense luchtmacht op Telegram. President Zelensky zegt op X dat het om de grootste luchtaanval op één dag ging.

De aanvallen waren volgens hem vooral gericht op Loetsk, in het noordwesten van het land. Daar zijn vliegvelden die door de Oekraïense luchtmacht worden gebruikt. De burgemeester van Loetsk zegt op Telegram dat de aanvallen brand hebben veroorzaakt bij twee panden. Er zouden geen mensen zijn omgekomen.

Andere doelwitten

Ook tien andere regio's, waaronder Kyiv, Charkiv en Dnipro, waren doelwit van de Russische aanvallen, meldt Zelensky. In Kyiv is iemand gewond geraakt en in Cherson raakten twee mensen gewond.

Zelensky zegt dat de aanvallen laten zien dat Rusland geen wapenstilstand wil. Ook roept hij op om sancties op te leggen op Russische olie die "de oorlogsmachine van Moskou al ruim drie jaar financiert".

Gisteren maakte de Amerikaanse president Trump bekend dat de Verenigde Staten meer wapens gaan leveren aan Oekraïne. De VS levert vooral defensieve wapens aan Oekraïne om zich beter te kunnen verdedigen tegen de Russische aanvallen.

Dit zijn bluswerkzaamheden bij Loetsk:

Een schip dat deze week werd aangevallen op de Rode Zee door Jemenitische Houthi's is gezonken. Persbureau Reuters meldt dat zeker vijf bemanningsleden in het water liggen met reddingsvesten. Er is een reddingsoperatie aan de gang.

Het schip Eternity C, Grieks eigendom dat vaart onder Liberiaanse vlag, werd maandagavond beschoten door drones en gewapende mannen in kleine boten. Beveiligers aan boord openden het vuur op de aanvallers. Vier bemanningsleden kwamen om. Er waren in totaal 22 bemanningsleden aan boord; 21 Filipijnen en een Rus.

De overgebleven bemanning zat sindsdien vast aan boord van het schip, dat stuurloos ronddreef op de Rode Zee. Reddingsboten aan boord werden bij de aanval vernietigd, waardoor de bemanning het schip niet veilig kon verlaten. Vanochtend zonk het schip.

Een bedrijf dat betrokken is bij de reddingsoperatie meldt dat geprobeerd wordt de drenkelingen te redden: "Het gaat om een reddingsmissie om de bemanning in veiligheid te brengen. Sommigen zijn gewond en hebben hulp nodig en de lichamen van de omgekomen zeelieden moeten worden geborgen."

Ingewijden melden dat Griekse regeringsfunctionarissen diplomatiek overleg zijn gestart met Saudi-Arabië om te helpen bij het bergen van het schip.

Tweede aanval op rij

De aanval op de Eternity C was de tweede op rij van de Houthi's, na maanden van relatieve rust. Zondag vielen ze al het vrachtschip Magic Seas aan, eveneens een Liberiaans vrachtschip.

Op deze door Houthi's gemaakte en vrijgegeven dronebeelden zinkt de Magic Seas:

De aanvallen volgen op Israëlische luchtaanvallen op Houthi-doelen en komen op een gevoelig moment, nu er gesprekken gaande zijn over een wapenstilstand tussen Israël en Hamas. De Houthi's zeggen dat hun aanvallen bedoeld zijn om Israël onder druk te zetten om zijn offensief in Gaza te stoppen.

In India zijn zeker negen mensen om het leven gekomen toen een brug in de westelijke deelstaat Gujarat gedeeltelijk instortte. Op beelden van Indiase media is te zien hoe het midden van de brug is weggeslagen, met voertuigen nog op het asfalt.

Volgens tv-zender NDTV stortte het brugdeel in tijdens de ochtendspits. Er reden op dat moment zeker vier voertuigen overheen, waarvan er meerdere in de rivier onder de brug terechtkwamen. Het lukte omstanders en hulpdiensten om drie mensen uit hun voertuig te bevrijden.

Dit zijn beelden van de nasleep:

De autoriteiten zeggen tegen lokale media dat er in het water nog volop wordt gezocht naar eventuele slachtoffers. Het is niet duidelijk hoe de brug uit 1985 deels kon instorten. Wel zijn er vaker problemen met de infrastructuur in India, onder meer door slecht onderhoud. Zo stortte in 2022 in Gujarat ook al eens een brug in, waarbij 141 doden vielen.

Compensatie

De Indiase premier Modi zegt in een eerste reactie op X "diep bedroefd" te zijn dat er mensen zijn omgekomen. Hij zegde nabestaanden van slachtoffers en gewonden meteen een geldbedrag toe ter compensatie. Nabestaanden krijgen een bedrag van omgerekend 2000 euro. Gewonden kunnen een bedrag van zo'n 500 euro tegemoet zien en vergoeding van de ziekenhuisrekeningen.

Nederlandse beursgenoteerde bedrijven herzien hun diversiteitsbeleid. Dat blijkt uit onderzoek van Eumedion, waarover Het Financieele Dagblad schrijft. De aanpassingen hebben te maken met de Amerikaanse president Donald Trump die bedrijven dwingt om te stoppen met beleid dat inclusie en diversiteit bevordert.

Eumedion rapporteert over goed bestuur en duurzaamheidsbeleid bij Nederlandse bedrijven. Ook ziet de organisatie erop toe dat bedrijven transparant zijn over hun beleid richting hun aandeelhouders. Grote bedrijven zoals ASML, Arcadis en Philips pasten hun beleid al aan.

Kort nadat Donald Trump voor de tweede keer president was geworden, tekende hij een decreet gericht tegen diversiteits-, gelijkheids- en inclusiebeleid (DEI). Bedrijven die opdrachten doen voor de Amerikaanse overheid mogen daardoor niet langer actief diversiteit bevorderen. Regels over een minimum aantal vrouwen binnen de organisatie of het diverser maken van het medewerkersbestand door te selecteren op herkomst mag daardoor niet meer.

Kansengelijkheid?

Daar waar veel bedrijven DEI-beleid voeren om kansengelijkheid te bevorderen en achterstanden weg te werken, vindt de Amerikaanse president juist dat het discriminerend is. Medewerkers zouden op basis van hun kwaliteiten gekozen moeten worden en dat principe wordt aangetast door actief DEI-beleid, zegt Trump.

Eumedion kijkt jaarlijks naar wat er wordt gezegd bij de jaarvergaderingen van Nederlandse beursgenoteerde bedrijven. De thema's diversiteit en inclusie kwamen meermaals voorbij in de agenda's, vergaderstukken en jaarverslagen. Met name bedrijven die ook veel opdracht hebben in de VS pasten hun beleid aan.

"Ondernemingen die veel activiteiten hebben in Amerika blijken met enige angst te hebben gekeken naar het decreet van Trump," zegt Rients Abma van Eumedion. "Als je de Amerikaanse overheid als klant hebt, dan zul je het beleid moeten aanpassen. Dat zorgt voor een spagaat." Volgens Eumedion schrijven deze bedrijven hun diversiteitsbeleid nu anders op.

ASML

Grote bedrijven zoals ASML, Arcadis en Philips pasten hun beleid al daadwerkelijk aan, zegt Eumedion. Chipmachinefabrikant ASML werkt veel in de VS en herschreef zijn beleid voor het land. In andere landen blijft het ongewijzigd, benadrukt ASML, maar specifieke doelen voor diversiteit en inclusie op de werkvloer gelden niet meer voor Amerikaanse medewerkers.

"Dat kan niet anders, want dat zijn nu de Amerikaanse regels," zegt een woordvoerder van de chipmachinefabrikant uit Veldhoven. Wel wil het bedrijf benadrukken dat er nog veel wel kan in de VS. "Je mag geen percentage meer plakken op je doelstelling, maar we blijven op zoek naar diversiteit, want dat hebben we nodig."

Arcadis

Ingenieursbureau Arcadis, met grote opdrachten in de VS, paste het beloningsbeleid met betrekking tot diversiteit voor het volledige bedrijf aan. Tot voor kort lag er een bonus in het verschiet als voldoende diversiteit werd behaald, maar die is inmiddels vervangen door een bonus voor financieel resultaat. Arcadis trekt het bonusbeleid in alle landen gelijk omdat het bedrijf naar eigen zeggen zoveel internationaal samenwerkt.

Het bedrijf laat weten: "Aanvankelijk stond in het jaarverslag van 2024 dat diversiteit ook in 2025 een kortetermijndoelstelling zou zijn, maar dit is later door de Raad van Bestuur aangepast gezien de impact van de Amerikaanse Executive Orders en in lijn met hun bevoegdheden." Wel zegt Arcadis dat de doelstelling om 40 procent vrouwen in dienst te hebben in 2026 overeind blijft, met uitzondering van de VS.

Philips

Philips, dat veel medische apparaten maakt in de VS en aan de VS levert, erkent dat het bedrijf in een spagaat zit. Topman Roy Jakobs zegt dat de morele standaard niet is veranderd, maar dat het bedrijf wel rekening moet houden met de wetten in het land waarmee wordt samengewerkt. "Die twee zal je moeten verenigen," zegt Jakobs. "Het betekent dat je in Nederland zo'n quotum moet hebben en dat je dat in de VS niet kunt."

Het aantal leerlingen dat naar het Joods voortgezet onderwijs gaat, stijgt. Dat heeft volgens het Centraal Joods Overleg, het officiële gesprekorgaan van Joodse organisaties met de overheid, te maken met groeiend antisemitisme.

Afgelopen weekend bracht Het Parool dat Joodse leerlingen op Amsterdamse universiteiten zich onveilig voelen en hun identiteit verbergen.

Ook op middelbare scholen voelen Joodse leerlingen zich niet meer veilig, zegt Chanan Hertzberger van het Centraal Joods Overleg (CJO). "De leerlingen voelen zich vooral sociaal onveilig, omdat ze worden aangesproken op de situatie in Israël. Tegenwoordig is zionisme een vloekwoord. Dat heeft ook zijn weerslag op de klassen en de schoolpleinen op de middelbare scholen."

Frame zionisme

Vorig jaar groeide het aantal aanmeldingen op de twee Joodse middelbare scholen in Amsterdam met tientallen tegelijk. Voor komend schooljaar is dat opnieuw het geval. Exacte aantallen worden met het oog op de veiligheid niet bekendgemaakt, zegt Hertzberger.

"Dat is een significant aantal op 25.000 Joden in Amsterdam", zegt hij. "We zijn op zich blij dat meer leerlingen naar een Joodse school willen, maar de reden is zorgwekkend."

Volgens Hertzberger is na 7 oktober 2023, de dag van de terreuraanval van Hamas op Israël, het antisemitisme toegenomen. "Maar het laatste half jaar is het frame dat het zionisme heel slecht is steeds meer usance en nu ook op de middelbare scholen. Zionisme is niet meer het streven naar een onafhankelijke Joodse staat. Tegenwoordig word je gelijk gezien als kindermoordenaar of genocidepleger."

Moderne onderduik

Sommige scholen doen hun best om kinderen een veilig gevoel te geven, andere lijken onverschilliger, zegt Hertzberger. "Scholen zeggen 'het is heel vervelend voor de kinderen' en 'we proberen er wat aan te doen' maar echt optreden doen ze niet. Dat morele leiderschap ontbreekt, ook binnen de overheid en de steden. Dat mensen echt voor de Joodse gemeenschap gaan staan, mis ik heel vaak."

Amsterdam is de enige stad in Nederland met Joodse middelbare scholen. Voor een kind dat bijvoorbeeld in Groningen woont, is dat een groot probleem, zegt Hertzberger. "Dan is er geen alternatief."

Volgens Hertzberger heeft dat duidelijke gevolgen. "Dan zie je dat kinderen online niks delen over familie of vakanties in Israël of over joodse feestdagen. Ik noem dat het moderne onderduiken, namelijk je hele Joodse identiteit zoveel mogelijk van je af stoppen, want dan word je een beetje met rust gelaten."

Tientallen VOC-topstukken die tien jaar geleden uit het Nationaal Archief werden gestolen, zijn teruggebracht door kunstdetective Arthur Brand. De stukken werden in 2015 door een oud-werknemer uit het archief meegenomen en als onderpand gebruikt om een lening af te sluiten bij een bekende. Een familielid van de leningverstrekker vond de stukken in een kartonnen doos op zolder en schakelde Brand in.

De doos bleek een schat aan historische documenten te bevatten. Onder de gevonden stukken is een verslag uit 1603 van de oprichting van de VOC, waarbij het beroemde logo voor het eerst officieel werd vastgelegd. Ook bevat het een geschreven verslag van admiraal Michiel de Ruyter van een zeeslag.

"Ik schrok me dood toen ik foto's van de stukken kreeg opgestuurd", vertelt Brand in het NOS Radio 1 Journaal na berichtgeving in De Telegraaf. "Dit zijn echt topstukken, dit is UNESCO werelderfgoed."

Bestookt met kanonskogels

In één van de topstukken, een logboek, beschrijft Michiel de Ruyter onder andere de Slag om Sint-Vincent in 1641, met gedetailleerde aantekeningen over de gevechten. Zo beschrijft hij hoe ze werden bestookt met kanonskogels. Aan zijn rommelige schrift is te zien dat hij vanwege het gevecht tijdens het schrijven met zijn pen uitschoot.

"Je leest erin hoe ze een piratenschip enteren, maar dat de piraten zo dronken zijn dat ze elkaar beschieten", aldus Brand. "Het was De Ruyters eerste marine-ervaring; hij zou later uitgroeien tot een van de belangrijkste admiraals uit onze geschiedenis."

Andere teruggevonden documenten omvatten geheime notulen van de Staten-Generaal en brieven van Willem I uit de 19e eeuw.

Het Nationaal Archief laat weten heel blij te zijn dat de stukken weer terug zijn. "We wisten dat een aantal van deze stukken ontbraken, maar niet hoe ze kwijt zijn geraakt", vertelt woordvoerder Evy Elschot. "Het Nationaal Archief heeft 145 kilometer aan documenten. Als stukken dan niet op hun plek staan, weet je niet direct of dat komt door uitlening, digitalisering of iets anders."

Arthur Brand bracht de stukken samen met de politie terug: "Dan kom ik in één keer binnenlopen met de politie met een kartonnen doos van de Action. Je kunt je de reactie voorstellen."

In fantastische staat

De doos werd gevonden door een man die de zolder van een ziek familielid leegmaakte. Na de ontdekking schakelde hij een oud-leraar in, die adviseerde om de kunstdetective te waarschuwen.

Al snel bleek dat de documenten waren gestolen door een voormalige medewerker van het archief, bevestigt ook de woordvoerder van het archief. De dader is overleden; hij kwam zijn onderpand nooit terughalen. Door zijn overlijden is er ook geen vervolging meer mogelijk.

De stukken verkeren nog in een fantastische staat, vertelt Brand. "Ik heb ze allemaal stuk voor stuk nachtenlang gelezen. Je gaat de wereld over in de 17e eeuw. Het is een fantastische vondst."

In de regio Rotterdam zijn gisteravond en vannacht zeker vier explosieven afgegaan op verschillende plekken. Er waren explosies bij woningen in Capelle aan den IJssel en Rotterdam en bij winkels in Rotterdam en Schiedam. In de nacht van maandag op dinsdag waren er ook drie explosies in korte tijd.

De explosie in een cosmeticawinkel in Schiedam veroorzaakte veel schade. De ontploffing rond 03.30 uur was tot in Rotterdam te horen, schrijft omroep Rijnmond. De ruiten van de winkel zijn eruit geblazen en ook aan de gevel van het pand is schade. Ook de ruiten van bovengelegen woningen zijn gesprongen.

Eerder in de nacht, rond 02.45 uur, ging een explosief af bij een waterpijpwinkel in Rotterdam-West. Ook hier sprongen de ruiten en is er schade aan de voordeur en de gevel.

Woningen

Gisteravond was er een ontploffing bij een portiekwoning in Capelle aan den IJssel. Niemand raakte gewond. De explosie veroorzaakte schade aan brievenbussen en de portiek.

In de Rotterdamse wijk Ommoord ontplofte rond 01.00 uur zwaar vuurwerk in een voortuin van een huis. Over de schade is niets bekend.

In Oosterbeek (Gelderland) is gisteravond een arrestant overleden in een politiebusje. De man was kort daarvoor aangehouden. De Rijksrecherche doet onderzoek.

De politie was opgeroepen voor een incident op straat in de gemeente Renkum, bij Arnhem. De precieze aanleiding is onbekend, maar volgens Omroep Gelderland vond er een controle van een scooter plaats die uit de hand liep. De man moest in bedwang worden gehouden en de politie zou daarbij hulp hebben gekregen van twee burgers, schrijft de omroep.

Hij raakte buiten bewustzijn terwijl hij naar het politiebureau werd vervoerd. Medische hulp mocht niet meer baten, schrijft de politie. Over de identiteit van de man is niets bekendgemaakt.

Bij de Canarische Eilanden zijn een Nederlander en een Fransman aangehouden met minstens 25 kilo cocaïne aan boord van hun zeilboot. Een patrouilleboot van de Spaanse douane onderschepte het vaartuig ruim 90 kilometer uit de kust bij het eiland Tenerife. Toen de mannen doorhadden dat ze waren ontdekt, staken ze hun boot in brand.

De Spaanse politie maakte deze beelden:

Op beelden die de politie heeft vrijgegeven is te zien dat de zeilboot nog intact was op het moment dat de autoriteiten het schip in het vizier kregen. Kort na de onderschepping ontstonden er rookwolken, waarna de boot volledig in vlammen opging. De twee opvarenden sprongen daarop in het water. Te zien is hoe één van hen uit zee wordt gehaald.

De boot zonk en een groot deel van de cocaïne ging door de brand verloren, maar agenten wisten toch nog 25 kilo cocaïne uit het water te halen. Vermoed wordt dat er in totaal honderden kilo's coke aan boord waren.

Een van de verdachten raakte zwaargewond. Het is niet bekend om wie van de twee het gaat.

Tientallen bedrijven waar provincies gevaarlijke PFAS-vervuiling vermoeden, weigeren mee te werken aan onderzoek op hun terrein. Provincies kunnen dit niet afdwingen en zeggen machteloos te staan, blijkt uit onderzoek van de NOS en regionale omroepen.

Experts spreken van een maas in de wet. "De overheid zou dit moeten kunnen afdwingen bij risicovolle locaties, waar PFAS bijvoorbeeld via het grondwater terecht kan komen in drinkwaterbronnen en oppervlaktewater", zegt milieuchemicus en PFAS-expert Chiel Jonker van de Universiteit Utrecht.

Uit onderzoek van het RIVM bleek vorige week dat bijna alle Nederlanders te veel PFAS in hun bloed hebben.

Verdachte locaties

Er is nog geen totaaloverzicht van waar in Nederland PFAS-vervuiling is. Provincies en gemeenten brengen dit voor het eerst in kaart. Ze krijgen daarvoor geld van het Rijk. Daarbij beginnen ze met historisch onderzoek, in archieven, om te kijken welke PFAS-gerelateerde activiteiten op welke locatie hebben plaatsgevonden.

Bij deze onderzoeken zijn al duizenden verdachte locaties naar voren gekomen. Vaak gaat het om vuilstortplaatsen of locaties waar verf-, textiel- of chemische industrie zit of heeft gezeten. Ook zijn er brandweerkazernes waar met PFAS-houdend blusschuim is geoefend.

Wat is PFAS?

PFAS is een groep chemische stoffen die schadelijk kunnen zijn en niet of nauwelijks afbreken, waardoor ze steeds meer in het milieu voorkomen. Ze kunnen schadelijk zijn voor het immuunsysteem, de vruchtbaarheid, het ongeboren kind en organen als de lever en de schildklier. Ook kunnen ze kanker veroorzaken.

Alleen op plekken waar het risico op schade voor gezondheid en milieu groot is, willen onderzoekers bodemmonsters nemen om te kijken waar de grond eventueel gesaneerd moet worden.

Verschillende provincies zijn al in het stadium dat ze monsters willen nemen, maar worden geconfronteerd met bedrijven die weigeren daarvoor toegang te verlenen tot hun terrein. In Zeeland gaat het om bijna de helft van de vijftig benaderde bedrijven, in Overijssel om negen van de veertien en in Gelderland om ruim twintig van de 220 aangeschreven bedrijven en particulieren.

"Ik snap die bedrijven wel", zegt PFAS-expert Jonker. "Mocht de grond vervuild blijken te zijn en gesaneerd moeten worden, dan betekent dat een hoop gedoe, ook al ben je zelf niet de veroorzaker." Dat neemt niet weg dat hij vindt dat het afgedwongen moet kunnen worden bij plekken die echt risicovol zijn voor het milieu of de volksgezondheid.

Machteloos

Provincies staan machteloos. "Het is juridisch onmogelijk", zegt de Zeeuwse gedeputeerde Dick van der Velde. "Als je het wilt afdwingen en ze verzetten zich, dan stranden we toch. Dus het heeft geen zin om dat te proberen."

Oud-hoogleraar milieurecht Gerrit van der Veen, van de Rijksuniversiteit Groningen, onderschrijft de juridische moeilijkheden. Hij wordt door vakgenoten gezien als de autoriteit op dit gebied. Provincies kunnen volgens de huidige wet lang niet altijd afdwingen om monsters te nemen, zegt hij. "De toezichthouder heeft pas mogelijkheden als een bedrijf wist of had moeten weten dat het een vervuiling veroorzaakte."

In dat laatste zit de crux volgens Van der Veen, die als advocaat zowel overheden als bedrijven bijstaat. Want het gaat vooral om vervuiling die in het verleden is ontstaan toen nog veel minder bekend was over PFAS en de gevaren ervan. "Bovendien is de huidige gebruiker mogelijk niet de veroorzaker. Ook dan is monstername niet afdwingbaar."

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat zegt wel degelijk mogelijkheden te zien om bodemmonsters af te dwingen, maar houdt ook een slag om de arm: "Mocht blijken dat hierin niet slagvaardig genoeg opgetreden kan worden, dan zal waar nodig gekeken worden naar aanvullende juridische mogelijkheden."

Volgens jurist Van der Veen is er een wetswijziging nodig als provincies en gemeenten altijd een bodemmonster willen kunnen afnemen bij bedrijven. "Er is nu sprake van een lacune in de wet."

Volkstuintjes

De verwachting is dat ook andere provincies te maken krijgen met verzet. Daardoor komt er op veel plekken geen zicht op PFAS-vervuiling in de grond, met de bijbehorende gevaren voor de volksgezondheid en het milieu.

Juist bij PFAS is het van belang om zo snel mogelijk te weten waar de bron zit, zegt expert Jonker. "Vroeger ging het bij bodemvervuiling vaak om olie of metalen. Dat blijft grotendeels op zijn plek zitten. Dat is heel anders bij PFAS. Die stoffen zijn mobiel; via grond- en oppervlaktewater kunnen ze zich heel goed verspreiden."

Dat kan grote gevolgen hebben. "Als het grondwater onder een vervuilde bodem verbonden is met een drinkwaterbron, dan zouden mensen hierdoor met PFAS verontreinigd drinkwater binnen kunnen krijgen", schetst de PFAS-expert. "En als het uitspoelt naar het oppervlaktewater, zoals sloten, kan het in de voedselketen komen." Want akkerbouwers besproeien hun gewassen met dat water, net als eigenaren van volkstuintjes, vee drinkt eruit en we vissen en recreëren erin.