NOS Nieuws - Algemeen

Het Amerikaanse commerciële ruimtevaartbedrijf Blue Origin van Amazon-baas Jeff Bezos heeft een ruimteschip vol beroemdheden gelanceerd. De crew van zes, onder wie zangeres Katy Perry en presentatrice Gayle King, bestond geheel uit vrouwen.

De raket verliet rond 15.30 uur Nederlandse tijd de aarde. In een capsule werden de vrouwen net boven de 'Kármánlijn' gebracht. Dat is de denkbeeldige grens van de ruimte op zo'n 100 kilometer boven de aarde. Hier kan gewichtloosheid worden gevoeld en konden de vrouwen een paar minuten genieten van het uitzicht op de aarde.

Na de vlucht verliet een uitgelaten crew de capsule. Perry vertelde dat ze "toekomstige vrouwen een plek wil geven". King liep verbijsterd rond: "Ik kan het niet geloven, het lijkt alsof ik nog steeds zweef."

Ook Lauren Sánchez, de verloofde van Bezos, ging mee de ruimte in. Aisha Bowe, Kerianne Flynn, en Amanda Nguyen maakten de groep compleet. Het is de eerste vlucht met enkel vrouwen sinds 1963, toen Valentina Tereshkova uit de Sovjet-Unie de eerste vrouw in de ruimte werd tijdens een solo-missie.

Dr. Mindy Howard noemt de lancering van de zes vrouwen historisch voor de ruimteluchtvaartindustrie. Ze geeft training aan commerciële astronauten en hoopt de eerste Nederlandse vrouw in de ruimte te worden.

Howard: "Er is oorspronkelijk veel vrouwendiscriminatie geweest in de ruimtevaart. Vrouwen mochten vroeger bijvoorbeeld geen astronaut worden bij de NASA. Nu mag dat wel, organisaties veranderen. Vandaag de dag is 11 procent van de astronauten een vrouw."

Volgens haar is dat hoog tijd: "Een crew met alleen vrouwen moet de normaalste zaak van de wereld worden."

Toekomst commerciële vluchten

De afgelopen jaren zijn er steeds meer commerciële ruimtevaartbedrijven bijgekomen. Virgin Galactic maakte in 2023 de eerste commerciële ruimtevlucht en SpaceX maakte vorig jaar de eerste commerciële ruimtewandeling met burgers.

Howard verwacht dat die industrie snel verder zal groeien: "In de toekomst zal de ruimteluchtvaart groter en ook toegankelijker worden. Naast het transport van mensen zullen bedrijven bijvoorbeeld ook gaan investeren in het voorzien van voedsel en drinken in de ruimte. Zo zullen er steeds meer verschillende sectoren samenwerken in de commerciële luchtvaart."

De Franse president Emmanuel Macron zei in 2022 dat een nieuw tijdperk aanbrak: dat van een oorlogseconomie. De nationale productie van goederen in landen zou veel meer gericht moeten zijn op veiligheid en bescherming en minder op het maken van consumentenproducten, aldus Macron.

De president verhoogde het defensiebudget en wilde de Franse defensie-industrie een boost geven. "Overheden moeten meer gaan investeren en bedrijven moeten sneller gaan produceren."

Eén van de hoogste Franse defensieambtenaren, Emmanuel Chiva, zei tijdens een hoorzitting in de Franse Tweede Kamer: "Een oorlogseconomie betekent niet dat je in oorlog bent. Het betekent dat je je voorbereidt. Zodat je, als het écht crisis is, niet het onderspit delft."

Civiele bedrijven

Zo'n scenario kan betekenen dat civiele bedrijven worden ingezet voor militaire productie. "In de autosector heb je leveranciers en producenten die best een aantal (militaire, red) bestellingen voor hun rekening kunnen nemen", zei de Franse eurocommissaris Stéphane Séjourné onlangs tijdens een bezoek aan een Renault-fabriek. Op de lopende banden van Renault werden in 1915 kanonnen en machinegeweren gemaakt.

Zo ver is het nu nog niet, hoewel de opties worden bestudeerd. Maar de woorden van Macron hebben wel degelijk effect gehad. De Franse defensie-industrie loopt zich anno 2025 het vuur uit de sloffen. Bedrijven breiden uit, schroeven de productie op en zijn (soms) wanhopig op zoek naar extra personeel.

Tandje bijgezet

Frankrijk is na de Verenigde Staten de grootste exporteur van wapens ter wereld. In de Franse defensie-industrie zijn zo'n 2000 bedrijven actief die samen 30 miljard euro per jaar omzetten. En overal wordt een tandje bijgezet, vanwege de oorlog in Oekraïne en de internationale spanningen.

Kanonnen, raketten en gevechtsvliegtuigen: de grote Franse bedrijven produceren er nu gemiddeld vier keer zoveel als een paar jaar geleden.

De Naval Group, die fregatten en onderzeeërs maakt op de werf in Bretagne, heeft het complete productieproces omgegooid en uitgebreid om aan de vraag te kunnen voldoen. De productie van fregatten is er verdubbeld.

Eurenco, dat buskruit en munitie maakt, zag de omzet vorig jaar met 35 procent stijgen tot bijna 500 miljoen euro. Topman Thierry Francou gaat ervan uit dat die omzet in 2028 één miljard euro zal zijn.

De Franse overheid heeft keuzes gemaakt, zoals Macron in 2022 aankondigde. Het defensiebudget groeit. In 2021 werd er 39 miljard euro aan de strijdkrachten besteed. Dit jaar is dat 50 miljard, in 2030 moet het 68 miljard zijn. Het aantal reservisten wordt ook uitgebreid; van ongeveer 40.000 nu naar 80.000 in de nabije toekomst.

Nog geen oorlogseconomie

Bevindt Frankrijk zich daarmee in de door Macron aangekondigde oorlogseconomie? Nee, zeggen de specialisten. Frankrijk geeft maar iets meer dan de NAVO-norm, 2 procent van het nationaal product, aan defensie uit. In veel landen wordt ervoor gepleit veel méér uit te geven. De Amerikanen vinden dat de norm 5 procent moet zijn.

Bovendien heeft Frankrijk volop ambities, maar is de werkelijkheid soms weerbarstig. Want voor alle gewenste investeringen zijn geld en werknemers nodig. Frankrijk heeft al een groot begrotingstekort en extra geld voor defensie kan ten koste van andere uitgaven gaan.

De regering zoekt naar nieuwe wegen om meer te kunnen investeren, maar breed gedragen oplossingen zijn er nog niet, zei econoom Julien Malizard afgelopen maand. "President Macron wil de belastingen niet verhogen. En premier Bayrou wil niet snijden in sociale uitgaven."

Reservisten

Bovendien zijn alle producenten van raketten en onderzeeërs naarstig op zoek naar personeel om de vraag te kunnen bijbenen. De Franse overheid deed in december onderzoek bij defensiebedrijven en constateerde dat in de branche 10.000 banen waren waarvoor geen geschikte kandidaten gevonden konden worden.

Frankrijk wil daarvoor nu 'defensiereservisten' in gaan zetten. Dat zijn vrijwilligers en gepensioneerden die tijdelijk gedetacheerd kunnen worden bij producenten van wapens en militair materieel.

Het onderwaterleven bij de Weerdsluis in Utrecht trekt wereldwijd een miljoenenpubliek. Via de zogeheten visdeurbel kan men online vissen spotten en ze een handje helpen. Internationale media hebben er reportages over gemaakt. De Amerikaanse tv-show Last Week Tonight ging een stap verder.

Presentator John Oliver bracht vanmorgen (Nederlandse tijd) een uitgebreid eerbetoon aan het Nederlandse visproject. Mark van Heukelum, de bedenker van visdeurbel.nl, vond het prachtig. "Als je mij vijf jaar geleden had gezegd dat een r&b-zanger op de Amerikaanse televisie een liefdeslied voor vissen zou zingen, dan had ik je voor gek verklaard", zegt hij lachend aan de telefoon.

Meer actie

De artiest in kwestie is Mario, bekend van de nummer 1-hit Let Me Love You uit 2004. Zijn rol in de aflevering was de snoeken, voorntjes, brasems en andere vissen bij de Weerdsluis wat meer in de paarstemming te brengen. Hoe geweldig Oliver het project ook vond, wat hem betreft was er op de onderwaterwebcam te weinig actie te zien.

"We hebben allemaal wel eens wat hulp nodig om in de juiste stemming te raken", zei de presentator. Seksueel getinte grappen over dieren zijn een running gag in de satirische serie. Zo kocht de presentator al eens een collectie schilderijen van vozende ratten. Oliver: "De vissen hebben een sexy r&b-nummer nodig." De video is niet gratis te bekijken; HBO is een betaald tv-kanaal.

Mario liet in zijn teksten doorschemeren dat hij "die Nederlandse vissen de liefde wil zien bedrijven". Daar is de visdeurbel niet direct voor bedoeld. Toeschouwers kunnen het melden als er vissen voor de webcam zwemmen door op een digitale 'deurbel' te drukken. Vervolgens krijgt de sluiswacht een seintje om de dieren erdoor te laten.

Oliver had zelf ook een website opgericht, showmeyournetherlands.com, waar de deurbel eveneens kan worden ingedrukt. "Je kunt alleen maar dromen van dit soort mooie aandacht", zegt ecoloog Van Heukelum. De uitzending kwam niet als verrassing: hij was van tevoren ingelicht door de programmamakers. "Ze wilden dingen factchecken en ik kreeg een hele lijst met vragen toegestuurd. Het huiswerk werd minutieus gedaan."

In een deuk

De Nederlander kreeg uiteindelijk een link toegestuurd om de video te bekijken. "Ik lag helemaal in een deuk. Het was bizar en vooral een heel positief verhaal." Het segment over de visdeurbel was ruim tien minuten lang en bedoeld als luchtige tegenhanger voor het hoofdverhaal over de importheffingen van de VS.

Van Heukelum werkt bij het project samen met de gemeente Utrecht en het lokale waterschap. Inmiddels bestaat de visdeurbel ruim vijf jaar. In die periode zijn talloze journalisten langs geweest. "Vorig jaar hadden we The Guardian en The New York Times, onlangs nog persbureau AP. Ik heb ook nog contact gehad met media in Australië en Nieuw Zeeland dit jaar."

Miljoenen paginabezoeken

Als gevolg van alle publiciteit groeit het aantal bezoekers van de website. Sinds 3 maart waren er 1,2 miljoen unieke bezoekers volgens Van Heukelum. Hij zegt dat de site in die periode zo'n 16 miljoen keer is bezocht. "Mensen komen vaak terug."

De onderwaterlivestream kan zo'n 2000 bezoekers tegelijk aan. Dat aantal wordt regelmatig overschreden en dan worden mensen doorverwezen naar de livestream op YouTube. Visliefhebbers kunnen daar wel dieren spotten, maar niet 'aanbellen' om de sluis te laten openen.

Hoe verklaart de oprichter de grote populariteit van de website? "Ik denk dat het helpt dat we een gekke naam hebben, visdeurbel. En mensen worden er blij van om vissen door een sluis te helpen. Je kunt zelf iets doen en lekker kijken. Het is een soort verslaving voor sommigen."

Het blijft botsen tussen het ministerie van Financiën en de stichting Gelijkwaardig Herstel die zich bezighoudt met de afwikkeling van de schade van slachtoffers van het toeslagenschandaal. De stichting, een initiatief van prinses Laurentien, is het niet eens met de aanstelling van oud-minister Sorgdrager als regeringscommissaris. Reden is dat zij in het verleden als lid van de Raad van State "een aantal beslissingen heeft genomen waar toeslagenouders partij bij zijn geweest", zo laat de stichting weten.

Sorgdrager heeft in reactie daarop laten weten dat ze zich terugtrekt als kandidaat voor de functie, meldt het ministerie van Financiën vanavond. "De stichting trekt op voorhand mijn onafhankelijke rol in twijfel en tast daarmee de legitimiteit van mijn advies aan", schrijft Sorgdrager in een brief aan verantwoordelijk staatssecretaris Palmen.

Vorige week liet Palmen weten dat er opnieuw een impasse was ontstaan tussen het ministerie en de stichting. Er is verschil van inzicht over de voorwaarden die nodig zijn voor een succesvolle uitvoering, opschaling en afwikkeling van het werk van de stichting, schreef ze aan de Kamer.

Steeds in nadeel van ouders

Om die impasse te doorbreken zou Sorgdrager worden aangesteld. De werkwijze van de stichting moet uitlegbaar zijn naar de ouders én de samenleving, vindt het kabinet. De oud-minister moest daar helderheid over scheppen.

Maar direct na de voordracht kreeg de stichting informatie over uitspraken die Sorgdrager deed in Raad van State-zaken in 2014. Die uitspraken waren steeds in het nadeel van de toeslagenouders, terwijl er toen al kritiek was op de alles-of-niets benadering van de Belastingdienst.

Daardoor is er "nogal een opgave" ontstaan om om ouders ervan te overtuigen dat Sorgdrager onafhankelijk haar werk zal doen, schrijft voorzitter Soemai van de stichting in brief aan Palmen, afgelopen vrijdag.

Ze stelt nog voor dat een vertegenwoordiging van de ouders, samen met de stichting, de staatssecretaris en Sorgdrager gaat onderzoeken of de bezwaren tegen de voordracht weggenomen kunnen worden. Maar de oud-minister ziet dat niet zitten. "Ik denk dat zulk een onderzoek een valse start betekent van mijn werkzaamheden." Ook vindt ze dat de stichting selectief citeert uit de vonnissen.

Staatssecretaris Palmen betreurt het besluit van Sorgdrager "en de omstandigheden die daartoe hebben geleid". Ze beraadt zich op de ontstane situatie.

Herstelroute kost veel geld

Er is al lang een gespannen relatie tussen de stichting en het ministerie. Veel gedupeerde ouders zijn blij met de aanpak van de stichting, maar de werkwijze van Gelijkwaardig Herstel kost de belastingbetaler wel veel meer geld dan de reguliere herstelroute van Financiën.

Er kwam kritiek, omdat de stichting ook schadevergoedingen zou toekennen voor gebeurtenissen in het leven van slachtoffers die niet direct met het toeslagenschandaal te maken hadden. Ook werd prinses Laurentien beschuldigd van grensoverschrijdend gedrag tegenover ambtenaren van het ministerie. De stichting beschuldigde ambtenaren van hetzelfde.

De echtgenote van prins Constantijn trok zich daarop terug uit de stichting, al zijn er ook berichten dat ze achter de schermen nog veel invloed heeft.

In het Hongaarse parlement is vandaag een grondwetswijziging goedgekeurd die de rechten van minderheden in het land verder uitholt. Mensen uit de lhbtqia+-gemeenschap mogen door dit amendement geen openbare evenementen meer organiseren. Ook staat er in de grondwetswijziging dat mensen alleen man of vrouw kunnen zijn. Dat betekent dat transpersonen en non-binaire mensen in het land officieel niet mogen bestaan.

De wijziging is onderdeel van de "grote paasschoonmaak", zoals de rechts-populistische premier Orbán dat noemt. Voorafgaand aan de stemming waren er bij het parlementsgebouw demonstraties waarbij leden van de oppositie en demonstranten het gebouw blokkeerden. Zij werden door de politie verwijderd. De oppositieleden gebruikten tijdens de stemming toeters om deze te verstoren. 140 parlementsleden stemden voor de grondwetswijziging, 21 tegen.

In maart werd al versneld een wet aangenomen die de jaarlijkse Pride-mars in Boedapest verbiedt. De Pride-organisatie zei toen van plan te zijn om de mars toch door te laten gaan. Burgers die een verboden evenement bezoeken kunnen boetes van rond de 500 euro krijgen.

'Ontmanteling van de democratie'

Het is niet voor het eerst dat Orbán anti-lhbti-wetten doorvoert. Het is sinds 2021 al verboden om homoseksualiteit en sekseverandering te 'promoten'. Zo mogen in boeken, reclame, films en andere media geen niet-heteroseksuele inhoud worden getoond.

Daarnaast staat in de grondwetswijziging dat het staatsburgerschap van mensen met een dubbele nationaliteit voor tien jaar kan worden ingetrokken. Dat betekent dat ze het land kunnen worden uitgezet.

Een oppositielid van de Momentum-partij zei voor de stemming dat de regering de laatste 15 jaar "de democratie en de wet heeft ontmanteld. De laatste maanden zien we een versnelling van dat proces." Volgens hem heeft dat alles te maken met de verkiezingen van 2026. Hij stelt dat Orbán in de peilingen achterloopt op de oppositie en dat de huidige regering er "alles aan zal doen om aan de macht te blijven".

Op Curaçao is maandag een man opgepakt die ervan wordt verdacht dat hij een leidinggevende rol had bij een criminele organisatie die onder meer achter de moord op misdaadverslaggever Peter R. de Vries zit.

Het gaat om de 39-jarige Raily B., die sinds 2014 gevangen zit op Curaçao. Dat bevestigen meerdere bronnen tegenover de NOS. Hij werd tot 20 jaar cel veroordeeld voor zijn rol bij de schietpartij in 2014 op Curaçaose luchthaven Hato.

Daarbij kwamen twee mannen om het leven en raakten zeven omstanders gewond, toen ze bij de uitgang van de aankomsthal werden doorzeefd met kogels uit automatische wapens. Het was een afrekening door een rivaliserende drugsbende. B. bestuurde de vluchtauto van de twee schutters. Ze waren allen lid van de beruchte No Limit Soldiers-bende.

In de zaak-De Vries kon B., die de Nederlandse nationaliteit heeft en op Curaçao is geboren, vermoedelijk per telefoon vanuit zijn cel de uitvoerders van de moord aansturen.

Hij wordt vannacht met een privévliegtuig naar Nederland overgebracht.

Peter R. de Vries werd op 6 juli 2021 in het centrum van Amsterdam neergeschoten, kort na een bezoek aan de tv-studio van RTL Boulevard. Negen dagen later overleed hij aan zijn verwondingen.

Vorig jaar juni werden de twee uitvoerders van de moord, schutter Delano G. en chauffeur Kamil E., veroordeeld tot 28 jaar cel. Organisator Krystian M. kreeg 26 jaar en één maand.

Een vierde verdachte kreeg 14 jaar, omdat hij de wapens had geleverd. Twee mannen die op de uitkijk stonden, kregen beiden 10 jaar. De twee filmden De Vries toen hij zwaargewond op straat lag. Drie andere verdachten werden vrijgesproken.

In alle negen zaken is hoger beroep ingesteld.

Het OM schrijft dat na de veroordelingen het onderzoek naar de opdrachtgevers van de moord op Peter R. de Vries is voortgezet. "In dit onderzoek naar het hogere echelon, geleid door het Landelijk Parket, is de man op Curaçao in beeld gekomen als verdachte", aldus het OM.

De otter heeft zich over heel Limburg verspreid. Eerder werd de beschermde diersoort al gezien in het noorden van de provincie. Nu zijn otters ook waargenomen in de zuidelijkste regio's, Maastricht en het Heuvelland.

Dat blijkt uit onderzoek van het waterschap. Onderzoekers vonden otter-dna in huidcellen, urine en ontlasting in en rond het water in die gebieden.

De otter verdween in 1985 uit Nederland, door onder meer vervuiling, jacht en versnippering van het landschap. In 2002 werd de otter opnieuw uitgezet in Noord-Nederland, waarna het dier langzaam zijn leefgebied uitbreidde in zuidelijke richting.

Strengere milieuregels

Dat het dier ook Limburg had bereikt werd in 2018 duidelijk toen bij Nederweert een otter werd doodgereden. In 2021 waren er volgens het waterschap ook aanwijzingen dat otters Roermond hadden bereikt. Nu zitten ze dus ook in de zuidelijkste punt van de provincie.

Volgens het Waterschap Limburg laat de terugkeer van de otter zien dat het goed gaat met de waterkwaliteit. "Door strengere milieuregels en waterzuivering is de waterkwaliteit verbeterd. Ook zijn er maatregelen getroffen om verkeersslachtoffers onder otters te verminderen, bijvoorbeeld met de aanleg van faunapassages", legt ecoloog Tamira Hofmans uit aan L1.

"Verder zijn otters tegenwoordig strikt beschermd en zorgden natuurorganisaties en overheden voor herstel van oevers, moerassen en andere waterrijke gebieden. De ultieme habitat voor deze soort."

De actie van Israëlische militairen die oproepen om de oorlog in Gaza te beëindigen kwam afgelopen dagen in een stroomversnelling. 1600 voormalige parachutisten en infanteristen en 1500 landmachtmilitairen vragen de Israëlische regering een akkoord te sluiten over vrijlating van de gijzelaars en de oorlog te beëindigen.

Soortgelijke oproepen zijn ondertekend door 250 voormalige Mossad-leden, waaronder afdelingshoofden en adjunct-afdelingshoofden, ongeveer 1.500 reservisten en gepensioneerden van het tankkorps, 170 afgestudeerden van het Talpiot-trainingsprogramma, 250 oud-leden van elite-eenheid 8200, oud-studenten van het Nationaal Defensiecollege en 1000 reservisten van de luchtmacht.

Het heeft geleid tot woede bij premier Netanyahu, die zegt dat ze hiermee de vijanden van Israël "aanmoedigen". Ook het Israëlische leger wijst de acties af: "Politiek bestaat niet in de IDF en de IDF staat buiten het politieke debat", zegt het leger in een statement.

70 procent van Israël wil einde oorlog

"Het gaat ook niet over politiek", zegt Neri Yarkoni, piloot en reservist en ondertekenaar van de eerste brief. "Ik was het tijdens mijn 35 jaar als gevechtspiloot vaak niet eens met de Israëlische politiek, maar ik heb nooit een bevel geweigerd."

Volgens Yarkoni gaat het om de vraag wat de prioriteit moet hebben: "Zeventig procent van de Israëlische bevolking wil een einde van de oorlog om de gijzelaars vrij te krijgen. We zijn niet per se tegen de oorlog, maar we vinden dat de gijzelaars de eerste prioriteit moeten zijn."

Nimrod Sheffer, voormalig piloot en ook ondertekenaar van de eerste brief, sluit zich daarbij aan. "Tijdens de laatste wapenstilstand werd voor ons duidelijk dat een deal de enige manier is om de gijzelaars vrij te krijgen. Na al deze maanden besloten we dat het tijd was om de publieke opinie te mobiliseren. We zijn bereid deze prijs te betalen: het einde van de oorlog in ruil voor de gijzelaars."

'Het leger is deel van mijn identiteit'

Enkele tientallen actieve reservisten die vorige week de eerste brief hadden ondertekend, trokken hun handtekening in nadat ze door hun meerderen onder druk waren gezet. "Bij de eerste brief waren we met alleen de luchtmacht en was het spannend wat de reacties zouden zijn, daarom trokken sommigen zich terug. Een dag of twee later werd duidelijk hoe breed gedragen het was", zegt Yarkoni.

Van de 1000 reservisten die de eerste brief ondertekenden, was zo'n 60 nog in dienst. Zij zijn door het Israëlische leger ontslagen. "Dat was een fout van het leger", zegt Sheffer. "Die reactie heeft er juist voor gezorgd dat wij meer steun kregen."

De reservisten benadrukken dat de brieven géén oproep zijn tot dienstweigering. Volgens voormalig Israëlisch parlementslid en auteur Einat Wilf is dat de enige manier om verandering teweeg te brengen. "Iedereen in Israël wil de gijzelaars vrij krijgen, maar er ontstaat pas echte druk als Israëliërs niet meer willen vechten en niet meer in de oorlog geloven."

En dat gaat volgens voormalig piloot Sheffer niet snel gebeuren. "Dienen in het leger is niet alleen verplicht, het is onderdeel van de Israëlische identiteit. Iedereen gaat het leger in. Ik was 26 jaar piloot, het is deel van mijn identiteit. Het is voor Israëliërs heel persoonlijk en daarom erg moeilijk dienst te weigeren."

Politieke gevolgen

Het is voor het eerst dat reservisten en andere Israëlische militairen op deze schaal in actie komen tegen de oorlog in Gaza. "Er is verandering gaande", zegt analist Mekelberg. "Zes maanden geleden hadden deze brieven niet gekund."

Dat heeft volgens Mekelberg alles te maken met het sterke gevoel dat Israëliërs ervaren dat ze hun land moeten dienen. "Maar dat botst nu met het gevoel dat de gijzelaars vrij moeten komen. We zijn nu op een keerpunt aangekomen."

Toch verwacht hij niet meteen een politieke verandering. "Ultrarechts heeft de macht over Netanyahu en zij geven niet om de gijzelaars. Ze willen door met de oorlog en uiteindelijk nederzettingen bouwen in Gaza."

Ook Wilf verwacht weinig verandering. "Zolang militairen blijven opdagen, maken die brieven geen verschil."

Na een week van ruzie met de Chinezen heeft Donald Trump zijn pijlen gericht op Taiwan. De Amerikaanse afhankelijkheid van de Taiwanese chipindustrie is de Amerikaanse president al jaren een doorn in het oog. Hij wil de "gestolen" chipindustrie terughalen naar de Verenigde Staten, met grote spanningen in het Taiwanese parlement tot gevolg.

Want voor Taiwan staat er veel meer op het spel dan alleen economische belangen. De chipindustrie is niet alleen de ruggengraat van de Taiwanese economie, maar fungeert ook als een cruciale buffer tegen Chinese agressie.

Trump kondigde afgelopen weekend aan dat de importheffingen niet voor chips golden. De opluchting voor chipmakers wereldwijd was maar van korte duur: een paar uur na de uitspraak van Trump verklaarde hij binnenkort met speciale chip-maatregelen te komen.

Taiwans chipindustrie

De chipindustrie is goed voor zo'n 14 procent van het bruto binnenlands product van Taiwan en bedraagt een geschatte 40 procent van de totale exportwaarde van het eiland. Dit heeft Taiwan grotendeels te danken aan zijn op een na grootste bedrijf, Taiwan Semiconductor Manufacturing Co. (TSMC). Deze geavanceerde chipproducent maakt zo'n 60 procent van de op maat gemaakte chips ter wereld en is hofleverancier van Amerika's grootste techbedrijven als Apple, Nvidia en Intel.

Vorige week dreigde Trump een heffing van 100 procent in te voeren tegen TSMC als ze niet meer zouden investeren in de Amerikaanse chipindustrie. En dat terwijl het bedrijf het afgelopen jaar al flinke toezeggingen heeft gedaan.

Vorig jaar stemde TSMC ermee in om zijn geplande investering uit te breiden naar 65 miljard dollar. Vorige maand kondigde TSMC aan nog eens 100 miljard dollar te investeren in de Amerikaanse chipindustrie. In de aankomende jaren moeten er vijf extra fabrieken gebouwd worden die 40.000 banen in de chipindustrie opleveren.

Met de geplande TSMC-fabrieken in de VS wordt het in de toekomst mogelijk om geavanceerde chips te kopen die volledig op Amerikaans grondgebied zijn gemaakt. Via deze productieverplaatsing vermindert de VS de eigen economische afhankelijkheid van Taiwan. TSMC bouwt niet alleen in de VS, ook in Japan en Taiwan is het bedrijf de capaciteit aan het uitbouwen.

Taiwans chipschild

Niet alleen de VS is afhankelijk van Taiwanese chips: ook Europa en China hebben grote belangen in de Taiwanese chipindustrie. Zo is ASML de grootste leverancier van TSMC en China de grootste afnemer van TSMC's chips. In 2023 kocht China meer dan de helft van alle chips die TSMC dat jaar maakte, tot ongenoegen van de VS.

Maar de Chinese afhankelijkheid van Taiwanese chips dient ook als afschrikmiddel tegen een mogelijke Chinese invasie. China, dat Taiwan als een afvallige provincie ziet, heeft herhaaldelijk gezegd Taiwan, als het niet vreedzaam kan, met militair geweld in te nemen. Maar een ontwrichting van de activiteiten van TSMC door een invasie van China zal grote gevolgen hebben voor de Chinese economie.

Spanning in Taiwanees parlement

Het besluit van TSMC om grote investeringen te doen in Amerika leidt ook tot kritiek in het Taiwanese parlement, ziet ook postdoctoraal onderzoeker bij de Universiteit Gent, Sense Hofstede. Taiwanese oppositiepartijen vallen de investeringen van TSMC in Amerika geregeld aan. "Ze beschuldigen de Taiwanese president ervan toe te geven aan Amerikaanse chantage en wijzen op het risico dat kennis weglekt", legt Hofstede uit.

De Taiwanese minister van Economische Zaken stelt dat Taiwan exportbeperkingen heeft op de meest geavanceerde technologie. Hoewel de Amerikaanse fabrieken van TSMC wel de geavanceerde chips moeten gaan produceren, blijft de meest geavanceerde productie in Taiwan zelf, zegt Hofstede.

Ondertussen probeert de Taiwanese president Lai de angel uit de recente Taiwanees-Amerikaanse spanningen te halen. In reactie op de dreigingen van Trump om de industrie met 100 procent te belasten, sprak Lai de wens uit om een "win-winscenario te creëren, niet alleen om voordeel voor de VS te garanderen, maar ook om ervoor te zorgen dat de Taiwanese industrieën ruimte hebben om te groeien".

Vandaag herhaalde Lai in een bericht op het socialmediaplatform X "de banden met de VS te willen aanhalen door investeringen te stimuleren en handelsrelaties in evenwicht te brengen".

Google gaat elf Nederlandse nieuwsorganisaties betalen voor het weergeven van enkele regels uit nieuwsberichten. Het gaat om korte samenvattingen, de zogenoemde snippets en extended news previews van nieuwsartikelen die te zien zijn in de zoekresultaten van Google. Het is onduidelijk hoeveel Google de nieuwsorganisaties betaalt.

Google geeft hiermee gehoor aan een Europese richtlijn over auteursrecht, die in 2021 inging. Eerder sloot het techbedrijf al overeenkomsten met ruim 4000 nieuwsorganisaties in twintig EU-landen.

Bij deze nieuwe deal zijn onder meer aangesloten: DPG Media, Mediahuis Nederland, de NPO, RTL, FD Mediagroep en De Groene Amsterdammer. Onder DPG Media vallen onder andere titels als het AD, de Volkskrant en NU.nl, onder Mediahuis Nederland vallen onder meer De Telegraaf en een aantal regiotitels, en bij FD Mediagroep horen onder meer Het Financieele Dagblad en BNR Nieuwsradio.

Bij de onderhandelingen werden de nieuwsorganisaties vertegenwoordigd door Stichting Organisatie voor Persuitgeversrecht (OPR). De gesprekken met Google duurden ruim een jaar.

Betaalmuur

Vorige maand ging Google in Nederland al een samenwerking aan waardoor artikelen die normaal achter een betaalmuur staan ook beschikbaar zijn via het platform Nieuws Showcase. Google betaalt nieuwsorganisaties hiervoor. De nieuwe overeenkomst staat hier los van, zegt OPR-directeur Pim Schouten.

De politie doet onderzoek naar een ernstige mishandeling in Rotterdam afgelopen zaterdagavond. Daarbij raakte een gezin uit Rotterdam zwaargewond, meldt de politie.

Het gezin fietste rond 23.00 uur naar huis toen ze op de Beukelsdijk werden afgesneden door "een jongen van ongeveer 12 à 13 jaar oud op een fatbike" die zijn mobiel in zijn hand had, schrijft de politie. Toen de vader de jongen daarop aansprak, liep de situatie uit de hand.

De jongen zou de vader, en zijn zoon en dochter ernstig hebben mishandeld. Daarbij werd hij geholpen door een groepje van drie of vier mannen van verschillende leeftijden, zegt een politiewoordvoerder. Of het toevallige omstanders of bekenden van de jongen op de fatbike waren, is nog onduidelijk.

Ziekenhuis

De slachtoffers werden met verwondingen naar het ziekenhuis gebracht. Het is onduidelijk om wat voor verwondingen het gaat. Geen van de slachtoffers ligt nog in het ziekenhuis.

De politie is op zoek naar getuigen of mensen die informatie hebben over de jongen op de fatbike.

Van de populatie damherten in de Hoeksche Waard mogen er veertig blijven leven. Dat heeft de rechter vandaag bepaald in de zaak die dierenrechtenorganisaties Animal Rights en Fauna4Life hadden aangespannen tegen de provincie Zuid-Holland. De provincie maakte eerder bekend dat alle dieren zouden worden afgeschoten, omdat ze overlast veroorzaken.

In totaal leven er zo'n honderd damherten in de Hoeksche Waard, meldt regionale omroep Rijnmond. Volgens de provincie richten de dieren veel natuurschade aan en vormen ze een gevaar voor de verkeersveiligheid. Ook zouden de dieren zich in rap tempo voortplanten, wat het risico op inteelt vergroot.

Eind vorig jaar verleende de Omgevingsdienst Haaglanden namens de provincie Zuid-Holland een vergunning om alle damherten in het gebied af te schieten. De roedel moest zo binnen vijf jaar verdwijnen. Bewoners en natuurliefhebbers startten uit protest een petitie, die ruim 3000 keer werd ondertekend.

'Teleurstellend'

Nu heeft de rechter in een voorlopige voorziening - een voorlopige beslissing in een lopende zaak - besloten dat veertig damherten mogen blijven leven. Als de populatie zich uitbreidt, mogen de nieuwe herten weer worden "weggenomen", aldus de uitspraak. Daarmee moet het aantal herten in het gebied beperkt blijven.

Animal Rights zegt de uitspraak "teleurstellend en verbijsterend" te vinden. "De intrinsieke waarde van een levend, voelend wezen als een damhert kan blijkbaar nonchalant weggestreept worden tegen de financiële belangen van een handjevol boeren. Het getal van veertig damherten die mogen blijven leven, lijkt volledig uit de lucht geplukt."

De groep damherten is waarschijnlijk rond het jaar 2000 ontsnapt bij een onbekende eigenaar en leeft sindsdien in een natuurgebied rond Strijen en Numansdorp.

Nog eens 13 vrouwen met een Ballerine-spiraal hebben bij het RIVM gemeld zwanger te zijn. Vorige maand bleek uit onderzoek van tv-programma Radar dat minstens 115 vrouwen zwanger waren geraakt, hoewel ze een spiraal van dat merk gebruikten.

Dat is een ongebruikelijk hoog aantal: het huisartsengenootschap zei toen tegen Radar dat normaal gesproken op 1000 geplaatste spiralen 5 zwangerschappen te verwachten zijn. In totaal zijn er sinds de introductie in 2019 in Nederland 8000 Ballerine-spiralen verspreid. Dat zou betekenen dat 40 zwangerschappen te verwachten waren, maar dat zijn er nu met 128 dus een stuk meer.

In totaal kreeg het Meldpunt en Expertisecentrum Bijwerkingen Implantaten (MEBI) van het RIVM 94 nieuwe meldingen, waarvan er 88 over een koperspiraal gingen. 47 keer werd een zwangerschap gemeld. Bij 13 daarvan ging het om een spiraal van het merk Ballerine.

Uitgebreidere analyse

Het Ballerine-spiraal wordt al een paar jaar niet meer geplaatst. In 2021 berichtte Radar ook al over het Ballerine-koperspiraal. Toen spraken verloskundigen van een opvallend aantal zwangerschappen en gevallen waarbij het spiraal naar beneden was gezakt.

Het MEBI zegt de meldingen uitgebreid te gaan analyseren en daarna met meer details te komen.

Het had nooit mogen gebeuren, vindt de Amerikaanse markttoezichthouder: de overnames van Instagram en WhatsApp door Facebook. Vandaag begint in de Verenigde Staten een rechtszaak tegen Meta, zoals het bedrijf achter de drie apps heet. Facebook heeft volgens de aanklacht zijn machtspositie misbruikt door de concurrentie op een bijzondere manier tegen te houden: door ze te kopen.

"Je kunt beter kopen dan de strijd aangaan", schreef Facebook-oprichter Mark Zuckerberg ooit in een e-mail. In deze zaak moet de rechter beslissen of Facebook met die strategie de wet heeft overtreden. Voor Zuckerberg staat er veel op het spel: de rechter kan beslissen dat Facebook afscheid moet nemen van Instagram en WhatsApp.

Facebook kocht de populaire apps meer dan tien jaar geleden. In 2012 betaalde het bedrijf 715 miljoen dollar voor Instagram. Twee jaar later kocht het WhatsApp voor maar liefst bijna 22 miljard dollar. De overnames werden destijds goedgekeurd door de Federal Trade Commission (FTC), de Amerikaanse markttoezichthouder.

Inmiddels kijkt diezelfde FTC er anders tegenaan. Dat de toezichthouder nu probeert de overnames ongedaan te maken, is volgens Meta "absurd". Ook zegt het bedrijf dat het genoeg concurrentie heeft op het gebied van sociale media, onder meer van TikTok, YouTube en Snapchat.

Concurrentie opkopen of laten groeien?

Meer dan tien jaar geleden waren Instagram en WhatsApp nog relatief kleine apps. De FTC zag de overnames toen niet als een probleem. Maar in e-mails die sindsdien aan het licht zijn gekomen, blijkt volgens de toezichthouder dat Facebook mogelijke concurrentie als een bedreiging zag die het bedrijf kon uitschakelen door ze over te nemen.

Zo schreef Zuckerberg op de dag dat Facebook bekendmaakte Instagram over te nemen aan een collega: "Ik herinner me een bericht over hoe Instagram voor ons een bedreiging was en niet Google+. Je had gelijk. Het ding met start-ups is echter dat je ze vaak kunt overnemen."

Meta zal er juist op wijzen dat Instagram en WhatsApp dankzij investeringen betere apps zijn geworden. Het bedrijf zegt dat Instagram voor de overname "een kleine app met een onzekere toekomst" was en dat WhatsApp onder Facebook is overgegaan "van zijn oorspronkelijke abonnementsmodel naar een gratis dienst met nieuwe functies", zoals videobellen.

Het is aan de rechter om de moeilijke beslissing te nemen of Meta inderdaad zijn machtspositie heeft misbruikt door dreigende concurrentie de kop in te drukken door ze op te kopen. Dat is niet makkelijk: het is de vraag hoe het bedrijf eruit had gezien als Instagram en WhatsApp niet waren overgenomen. Hadden de apps zo groot kunnen worden dat Facebooks voortbestaan in gevaar was gekomen?

Zuckerberg op bezoek bij Trump

Hoewel het proces vandaag echt begint, gaat de aanloop ver terug. Ruim vier jaar geleden kondigde de FTC de zaak al aan. In 2021 veegde de rechter de aanklachten nog van tafel, omdat de FTC onvoldoende duidelijk maakte dat Facebook een machtspositie had. Een aantal maanden later wist de toezichthouder de rechter alsnog te overtuigen, waardoor de zaak toch kon doorgaan.

In aanloop naar het proces heeft Zuckerberg bij president Trump nog geprobeerd om aan te sturen op een schikking, schrijft The Wall Street Journal. De FTC is officieel een onafhankelijke toezichthouder, maar de president kan wel proberen om invloed uit te oefenen op de organisatie. Het is niet duidelijk of dat is gebeurd.

De Republikeinse voorzitter van de FTC staat bekend als een criticus van grote techbedrijven. "We hebben een aantal van de beste advocaten van de FTC erop gezet en zijn er klaar voor", zei hij in maart nog tegen persbureau Bloomberg.

De rechtszaak gaat vermoedelijk een paar weken duren. Naar verwachting zal Zuckerberg persoonlijk moeten getuigen, onder meer om vragen te beantwoorden over de interne mails die de FTC in de rechtszaak naar boven haalt.

Als de rechter oordeelt dat Meta inderdaad zijn machtspositie heeft misbruikt, betekent dat niet direct dat het bedrijf Instagram en WhatsApp daadwerkelijk moet verkopen. De FTC zal in een tweede zaak moeten bewijzen dat de verkoop de marktbalans inderdaad kan herstellen.

De Amsterdamse politie heeft tussen de tien en vijftien personen aangehouden bij de pro-Palestijnse demonstraties bij de Universiteit van Amsterdam (UvA) vandaag. Volgens de universiteit hebben de demonstranten een puinhoop achtergelaten in het Maagdenhuis, het bestuurscentrum van de UvA. Op de Radboud Universiteit in Nijmegen is een pro-Palestijnse demonstratie nog altijd gaande.

In Amsterdam was het aan het begin van de avond weer rustig rond de universiteitsgebouwen. Ook op het Rokin, waar een deel van demonstranten na afloop naartoe ging, zijn geen demonstranten meer.

Vanochtend werd het Maagdenhuis bezet door de actiegroep Amsterdam Student Encampment. De groep eist dat de universiteit alle banden met Israëlische universiteiten verbreekt. Ongeveer honderd betogers hesen de Palestijnse vlag op de universiteit en hingen spandoeken uit de ramen. Ook staken ze fakkels af in de kleuren van de Palestijnse vlag.

Het protest in beeld:

Ook op de Radboud Universiteit eisen pro-Palestijnse demonstranten dat de universiteit alle banden met Israëlische universiteiten verbreekt. Zij bezetten sinds vanmiddag een loopbrug tussen twee universiteitsgebouwen.

De universiteit gaf de demonstranten tot 19.00 uur de tijd om de loopbrug te verlaten. Uren later is dat nog niet gebeurd. De betogers willen de hele nacht blijven. De universiteit meldt dat er aangifte wordt gedaan.

Ontruiming Maagdenhuis

De bezetting van het Maagdenhuis in Amsterdam werd vanmiddag beëindigd na ingrijpen van de politie. Toen duidelijk werd dat de demonstranten niet vrijwillig het pand zouden verlaten, ging de mobiele eenheid via de kelderingang van het gebouw naar binnen. Onder luid gejuich van betogers voor het gebouw werden de actievoerders een voor een afgevoerd richting de arrestantenbus.

Nadat die bezetting was beëindigd, ging een deel van de demonstranten die zich buiten het Maagdenhuis hadden verzameld een ander pand van de UvA binnen. Daar werden ze door de politie naar buiten gedreven.

Bij de demonstratie kwam het op meerdere plekken tot confrontaties tussen de betogers en de politie. De politie zette daarbij ook wapenstokken in. De meeste aanhoudingen aangehouden actievoerders waren onderdeel van de groep die het Maagdenhuis had bezet.

Schade

De UvA verwacht dat de bezetting van het Maagdenhuis een "enorm schadebedrag" zal opleveren. Volgens een woordvoerder van de universiteit is een deel van de kantine van het UvA-gebouw geplunderd en zijn veel muren beklad. "Ze zijn een paar uur binnen geweest, en als je dan ziet wat er is aangericht. Ik schrik hier toch wel heel erg van."

Een woordvoerder van de Amsterdamse Driehoek (burgemeester, politie en Openbaar Ministerie) laat weten dat kantoren van het Maagdenhuis zijn opengebroken, camera's onklaar zijn gemaakt en nooddeuren gebarricadeerd. "Ook heeft een agent een nog onbekende bijtende substantie in het gezicht gekregen, wat heeft geleid tot licht letsel", aldus de woordvoerder.

De actiegroep Amsterdam Encampment, die achter de bezetting zit, laat weten dat zij in het pand "geen onnodige schade" heeft aangericht, zoals aan het archief of persoonlijke eigendommen. Volgens de actiegroep hebben de demonstranten met de graffiti op de muren alleen maar iets toegevoegd "aan de rijke geschiedenis van het gebouw". De claim over de schade noemen zij ongegrond.

Op beelden is te zien dat de actievoerders in het gebouw leuzen op de muur hebben gespoten:

De bezetting was gericht tegen het bestuur van de universiteit, schreven de actievoerders in een persbericht. "Deze actie is gericht tegen het CvB dat wederom weigert naar de eigen studenten en medewerkers te luisteren en ondemocratische en niet-transparante beslissingen neemt."

Israëlische samenwerking

De UvA zette onlangs de samenwerking met de Hebrew University in Jeruzalem stop na een advies van een ethische commissie van de universiteit. Met andere Israëlische universiteiten werkt de universiteit nog wel samen. En ook met de Hebrew University wil de UvA de banden weer herstellen.

De universiteit zegt het recht op demonstreren te respecteren en faciliteren, maar dat het bezetten van gebouwen niet is toegestaan. "In het Maagdenhuis zaten mensen te werken die halsoverkop hun spullen moesten pakken en direct moesten vertrekken", laat bestuursvoorzitter Edith Hooge weten. Volgens Hooge voelde dat "bedreigend en intimiderend" voor de medewerkers. Voor de medewerkers die daar behoefte aan hebben is er nazorg geregeld.

Inhoudelijk zal de UvA niet ingaan op de eisen van de betogers, zegt Hooge. "Je mag hier demonstreren, maar dit is een heel andere situatie. Dit is een groep die hier anoniem, gemaskerd binnenkomt, gaat zitten en de boel barricadeert. Daar gaan wij nu niet mee in gesprek."

De verdachte die vrijdag door de politie is aangehouden voor de explosie en brand in Heerhugowaard, is een 19-jarige man uit Opmeer. Hij blijft nog zeker twee weken vastzitten.

Kort na de explosie werden ook vier minderjarigen uit Dijk en Waard opgepakt. Zij zijn allemaal weer op vrije voeten, maar blijven verdachten.

"Het onderzoek tot nu toe wijst uit dat zij een minder grote rol in het geheel lijken te hebben gespeeld dan de 19-jarige verdachte die op dit moment nog vastzit", aldus een woordvoerder van het Openbaar Ministerie tegen NH.

De meerderjarige verdachte zit op dit moment nog in beperkingen. Dat betekent dat hij alleen contact mag hebben met zijn advocaat.

Dieren dood door brand

Donderdagavond rond 20.00 uur vond een explosie plaats in Heerhugowaard. Daarna volgde een verwoestende brand. Meer dan zestig woningen zijn ontruimd en vijf mensen raakten lichtgewond.

Eerder vandaag werd bekend dat er zes dieren dood zijn gegaan bij de explosie en brand. Het gaat om vijf parkieten en één kat. Daarnaast is er nog een poes vermist.

Eén spin, die in een hok werd gehouden, is gered, meldde de Dierenbescherming.

"Het is eigenlijk voor iedereen een beetje hetzelfde", zegt een werknemer die al twintig jaar bij Tata Steel werkt. "Je leeft heel erg in onzekerheid. Werk je hier over een jaar nog wel? Straks word je misschien zomaar aan de kant gezet, terwijl je je hele leven hier met plezier naartoe bent gegaan."

Op een vakbondsbijeenkomst van FNV bij Tata Steel zijn werknemers bezorgd over hun banen. Vorige week zei Tata 1600 van de 9200 banen te schrappen met een reorganisatie. Dat is dus ruim 1 op de 6 banen.

Hypotheek betalen

"Dit is gewoon mijn levensonderhoud", zegt een ander. "Ik moet de hypotheek betalen, dus er staat gewoon heel veel op het spel. En dat geldt voor al die mensen die hier staan."

Sommigen kunnen er ook wel begrip voor opbrengen dat Tata Steel moet reorganiseren. "Dat argument, daar kan ik me wel in vinden. Alleen had Tata Steel eigenlijk al jaren eerder stappen moeten ondernemen om deze gigantische reorganisatie te voorkomen. Er zijn veel managementlagen. Als je daar al eerder in was gaan snijden, waren nu minder banen verloren gegaan."

Tata: pijnlijk verhaal, maar echt nodig

De topman van Tata Steel Nederland, Hans van den Berg, kwam ook naar de vakbondsbijeenkomst om de menigte toe te spreken. "Dit is een pijnlijk verhaal. Deze reorganisatie gaat alle afdelingen en lagen van onze organisatie raken. Maar wel is het zo dat die zich vooral richt op management, leidinggevenden en ondersteunende afdelingen. Die overigens ook in de fabrieken zitten."

Hij benadrukte opnieuw dat de reorganisatie volgens het bedrijf echt nodig is. "Het gaat niet goed, we maken verlies. We zitten achteraan in het Europese treintje en dat kan niet hier in IJmuiden. Wij moeten bovenaan staan, in de locomotief zitten van de ontwikkelingen en van de winstgevendheid. Die winstgevendheid hebben we nodig voor de toekomst."

Tata Steel is al een hele tijd in onderhandeling met de Rijksoverheid over miljarden aan steun in ruil voor verduurzaming van de staalproductie. Volgens Van den Berg is een akkoord daarover in zicht. "De handtekeningen staan er nog niet. We zijn wel dichtbij, maar om die handtekeningen te krijgen zullen we ook winstgevend moeten zijn."

De overheid wil met meerdere grote bedrijven die veel energie verbruiken zulke zogeheten maatwerkafspraken maken over het extra snel verminderen van de CO2-uitstoot.

Nationalisatie?

In heel Europa hebben staalbedrijven het moeilijk, onder meer door de grote concurrentie van staal uit China en hoge energiekosten vergeleken met andere continenten. In het Verenigd Koninkrijk zette de overheid afgelopen weekend de eerste stap richting de nationalisatie van staalproducent British Steel. De Chinese eigenaar, Jingye Group, dreigde de productie te stoppen omdat het bedrijf al langere tijd verlies maakt.

Volgens Van den Berg is van een mogelijke nationalisatie van Tata Steel geen sprake. "Dat is helemaal niet aan de orde", zegt hij tegen de NOS. "British Steel maakt een heel ander soort producten. Wij maken hier topkwaliteit producten. En we hebben een uitstekende gelegenheid om een groene transitie te maken en ons weer helemaal boven in het Europese lijstje te krijgen."

Ook vindt hij IJmuiden een goede plek voor een fabriek - die naast CO2 ook veel stoffen uitstoot die schadelijk zijn voor de gezondheid. "Wij zitten hier op een geweldige locatie en natuurlijk hebben we veel bewoners in de buurt. Daar moeten we op een goede manier mee omgaan. Er zit ook veel in ons investeringsplan voor de toekomst om die uitstoot te verminderen."

Stakingsdreiging

Vakbond FNV eist ondertussen dat Tata Steel terug naar de tekentafel gaat en met een nieuw reorganisatieplan komt. "In plaats van een banenreductiedoel moet er een gedragen plan komen over afdelingen waar het wat minder kan maar juist ook afdelingen waar mensen bij moeten komen", zegt Cihan Lacin van FNV Tata Steel.

"Dat er wat moet gebeuren, is duidelijk. Alleen op deze manier heb je eigenlijk meer risico's richting een gezond staalbedrijf in de toekomst", aldus Lacin. Als het bedrijf niet ingaat op de eis wil de vakbond actie gaan voeren en mogelijk ook staken.

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat gaat onderzoek doen naar een innameplicht voor verkopers van statiegeldblikjes en -flesjes. Ook komt er mogelijk verplicht statiegeld op sapflessen. Op die manier moet de inzameling verbeteren. Een verhoging van het statiegeld komt er niet. Dat volgt uit de evaluatie van de statiegeldregeling.

Eerder bleek uit een rondgang van de NOS dat verkopers zoals bioscopen, kiosken en pretparken negatief staan tegenover een innameplicht. De meeste verkopers van flesjes en blikjes vinden dat er meer innamepunten moeten komen, maar hebben allemaal een eigen reden waarom dat niet bij hen kan.

De huidige inzamelingsdoelstelling voor plastic flesjes en blikjes wordt nog altijd niet gehaald door de producenten en importeurs. Zij zijn via hun uitvoeringsorganisatie Verpact verantwoordelijk voor de inzameling en de recycling. Die verwacht pas in 2026 het inzameldoel te kunnen halen.

'Inzameling kan en moet beter'

Wettelijk is vastgesteld dat 90 procent van de flessen en blikjes met statiegeld wordt ingeleverd, maar verwacht wordt dat het dit jaar op 78 procent uitkomt wat betreft flessen en 82 procent als het gaat om blikjes.

Volgens staatssecretaris Jansen (Openbaar Vervoer en Milieu) is de invoering van statiegeld een succes, omdat het aantal blikjes en flesjes dat in het zwerfafval belandt, met 70 procent is gedaald. Wel is "duidelijk dat het nog beter kan én moet" en dat de "regels nageleefd moeten worden".

Producentenorganisatie Verpact moet daarom "maximale inzet plegen" om het wettelijke doel te halen. Eerder legde de Inspectie voor Leefomgeving en Transport als eis neer dat er voor 1 januari 2027 minstens 5400 extra inzamelpunten bij komen. Op dit moment zijn er ruim 5000 inleverpunten.

Europese innameplicht

Uit de evaluatie blijkt dat een verplichte inzameling van statiegeldblikjes en -flesjes door verkopers zou helpen om het inzameldoel te behalen. Nu gaat de inzameling en het terugbetalen van statiegeld vooral via supermarkten.

Het ministerie gaat in overleg met retailers bekijken hoe dit zou kunnen zonder dat ze er al te veel last van hebben. Zo wordt dit mogelijk afhankelijk van de grootte van de winkel. Volgens Verpact zou een innameplicht "enorm helpen" om meer verpakkingen in te zamelen.

Sowieso hangt hun vanuit de Europese PPWR-verpakkingsverordening een innameplicht boven het hoofd. Wanneer EU-landen in 2029 er niet in slagen om 90 procent van de plastic flesjes en blikjes in te zamelen, dan worden verkooppunten via deze verordening verplicht om ze in te nemen.

Geen zuivel

Een andere mogelijke maatregel is dat er verplicht statiegeld komt op plastic sapflessen. Tot nu toe zijn deze, samen met onder meer plastic zuivel- en wijnflessen, uitgezonderd van statiegeld. Een aantal sapfabrikanten heeft al vrijwillig statiegeld ingevoerd. Voor zuivel zal dat niet gebeuren vanwege "praktische bezwaren", aldus de staatssecretaris.

In 2023 gaf Verpact na vragen van de NOS nog aan dat plastic flesjes met zuiveldranken "heel makkelijk aan het bestaande statiegeldsysteem toegevoegd kunnen worden". Blikjes met zuivel vallen nu overigens wel onder het statiegeldsysteem.

Wie van plan is het Nationaal Onderwijsmuseum in Dordrecht te bezoeken, moet snel zijn. Het museum kondigt aan de activiteiten af te bouwen om zich vervolgens voor te bereiden op sluiting.

Naar eigen zeggen verkeert het museum in zwaar weer doordat "essentiële subsidies wegvallen". Zowel de gemeente Dordrecht als het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap draait de subsidiekraan dicht als onderdeel van bezuinigingen. Van de gemeente kreeg het museum jaarlijks 380.000 euro. Het ministerie droeg ruim 590.000 euro bij aan de begroting.

Het museum zat tot 2012 in Rotterdam en verhuisde daarna naar het monumentale pand 'De Holland' in Dordrecht. Er komen jaarlijks zo'n 30.000 bezoekers, onder wie meer dan 7000 scholieren.

'Onherstelbaar verlies'

In het museum liggen ruim 325.000 voorwerpen die met onderwijs te maken hebben, zoals meubilair en boeken. Maar er zijn ook collecties van spiekbriefjes en leermiddelen te zien. Het betekent volgens het museum "niet alleen dat een uniek museum verdwijnt, maar ook dat een kenniscentrum voor onderwijsprofessionals en beleidsmakers weggaat".

De voorzitter van de raad van toezicht Peter Vrancken noemt het "een onherstelbaar verlies voor ons onderwijserfgoed". Volgens hem dreigt "een schat aan kennis en geschiedenis te verdwijnen, en dat raakt ons diep".

De subsidiestop is nog niet door de Tweede Kamer en de Dordtse gemeenteraad, maar volgens het museum is er geen reden om aan te nemen dat de bezuinigingen niet doorgaan.

Het ministerie laat in een reactie aan de NOS weten dat "we scherpe keuzes moet maken in wat we wel en niet meer kunnen doen". Volgens een woordvoerder moet het departement het met minder mensen doen en ligt de focus op de zorg voor goed onderwijs en de aanpak van het lerarentekort. "Daarom stoppen we met onze werkzaamheden voor het Onderwijsmuseum en beëindigen we daarnaast de subsidie."

Het museum blijft voorlopig nog open. Wanneer het museum definitief dichtgaat en wat er dan met de collectie gebeurt, is niet bekendgemaakt.

Wordt het oorlog of een deal in Iran? Dat is de vraag die de Amerikaanse president Trump afgelopen maand herhaaldelijk stelde. Ondertussen voerde hij de Amerikaanse militaire aanwezigheid in de regio op. Dit weekend begonnen de onderhandelingen.

Trump stuurt aan op een deal over het Iraanse atoomprogramma, omdat het land nu bijna in staat zou zijn om zelf kernwapens te produceren. Volgens experts is dit een direct gevolg van de terugtrekking van Trump in 2016 uit de atoomdeal die zijn voorganger Obama met Iran had gesloten.

In deze podcast vertelt Iran-deskundige en geopolitiek analist Damon Golriz over de ingewikkelde relatie tussen Trump en de opperste leider van Iran: ayatollah Khamenei - die vlak voor de verkiezingen opdracht zou hebben gegeven om Trump te vermoorden. Toch zijn de twee nu tot elkaar veroordeeld, en lijkt het niet onwaarschijnlijk dat ze er - via onderhandelaars - met elkaar uit gaan komen.

Reageren? Mail dedag@nos.nl

Presentatie en montage: Elisabeth Steinz Redactie: IJsbrand Terpstra

Deze aflevering van De Dag kun je hier beluisteren. Bevalt het? Vergeet je dan niet te abonneren!

Onze podcasts:

De Dag: elke werkdag 20 minuten verdieping bij één onderwerp uit het nieuws.

Lang verhaal kort: elke werkdag rond vijven één onderwerp, in 5 minuten. NOS op 3 vertelt je wat je moet weten over een actueel onderwerp om het nieuws erover beter te kunnen volgen.

Met het Oog op Morgen: elke dag een overzicht van het nieuws, een blik in de ochtendkranten en het betere journalistieke interview.

Het Beste uit het Oog: iedere zaterdag selecteert de redactie van Met het Oog op Morgen de mooiste gesprekken van de afgelopen week.

De Stemming van Vullings en Van der Wulp: elke vrijdag een nieuwe aflevering waarin de politieke week wordt doorgenomen. Gemaakt door NOS en EenVandaag.

Jeugdjournaal-podcast: Iedere week vindt het Jeugdjournaal antwoorden op vragen van kinderen bij het nieuws.