"Alleen als we de doelen niet halen, maken we alternatief beleid", schreven coalitiepartijen PVV, NSC, VVD en BBB vorig jaar over klimaat in hun hoofdlijnenakkoord. Ook committeerden ze zich aan bestaande afspraken. In aanloop naar Prinsjesdag maakt de NOS de balans op: wat is daarvan terechtgekomen?
Een jaar geleden concludeerde het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) dat het "hoogstonwaarschijnlijk" was dat de klimaatdoelen werden gehaald. In Nederland ligt dat doel vast in de Klimaatwet: in 2030, over ruim vier jaar dus, moeten we 55 procent minder uitstoten dan in 1990. 2030 is inmiddels over ruim vier jaar.
Welk klimaatbeleid is het afgelopen jaar mede door minister Hermans van Klimaat en Groene Groei geschrapt, afgezwakt of juist ingevoerd?
1. Geschrapt
Waar Hermans' voorganger Jetten (met de portefeuille Klimaat en Energie) werk wilde maken van het afbouwen van fossiele subsidies, waait er nu een andere wind. Zo is de Indirecte Kostencompensatie (IKC) heringevoerd, een subsidie voor bedrijven die grote hoeveelheden (dure) fossiel opgewekte energie gebruiken. Vanaf volgend jaar worden deze honderden miljoenen betaald uit het Klimaatfonds, een pot geld eigenlijk bedoeld om uitstoot naar beneden te brengen.
Een belasting op de productie van nieuw plastic (plastic wordt gemaakt van olie) werd onder druk van de industrie geschrapt. Op Prinsjesdag wordt waarschijnlijk bekend waar het demissionaire kabinet de al ingeboekte honderden miljoenen euro's vandaan gaat halen. Dat gebeurt mogelijk bij de burger, bevestigde het ministerie van Financiën eerder.
De CO2-belasting verdween deze zomer in de prullenbak. Deze gold al sinds 2021, maar de industrie werd vanwege coulance van de overheid tot nu ontzien: in plaats van tientallen miljoenen is er slechts 60.000 euro opgehaald. Nu gaat deze belasting helemaal van tafel. Op Prinsjesdag wordt ook bekend hoe dit begrotingsgat wordt opgevangen. Overigens is er voor bedrijven ook een Europese CO2-belasting.
Subsidies op elektrische auto's en warmtepompen werden in het hoofdlijnenakkoord al geschrapt. Het demissionaire kabinet blijft ook de accijnzenkorting op fossiele brandstof verlengen. Lagere (brandstof)prijzen betekenen meestal meer gebruik en dus meer uitstoot.
Wat betreft landbouw, een van de sectoren met de grootste uitstoot, is er eerder sprake van stilstand: er is geen noemenswaardig beleid geschrapt of ingevoerd.
2. Afgezwakt
Maatwerkafspraken, oftewel speciale afspraken tussen de overheid en de industrie over verduurzamen, waren een belangrijk onderdeel van het klimaatbeleid. De overheid beloofde subsidies aan de dertig grootste industrieën in Nederland in ruil voor vergaande klimaatmaatregelen. De industrie is namelijk een van de grootste uitstoters.
Afgelopen juni werd bekend dat de gesprekken met een groot aantal bedrijven zijn gestopt, onder meer met Shell (olie), BP (olie), Air Liquide (gas), Air Products (gas), ExxonMobil (olie), LyondellBasell (plastic) en Dow Chemical (chemie). Tot nu toe zijn alleen maatwerkafspraken gemaakt met zoutfabrikant Nobian. Het grote wachten is nu op de grootste uitstoter, Tata Steel. De bedrijven die gestopt zijn, zeggen zelf dat dit niet betekent dat ze geen klimaatmaatregelen zullen nemen.
Ook lijken de normen van het Klimaatfonds te zijn opgerekt. Uit deze enorme subsidiepot van 26 miljard euro - specifiek bedoeld om de klimaatdoelen te halen - wordt inmiddels dus ook fossiele subsidie IKC betaald. Ook wil het kabinet een half miljard uit deze pot gebruiken om de energiebelasting voor huishoudens iets te verlagen en liggen er plannen voor een ov-pas voor lage inkomens.
3. Ingevoerd
In 2027 worden belastingvoordelen ingevoerd voor elektrische auto's op de leasemarkt. Ook zal de motorrijtuigenbelasting worden aangepast. Doordat elektrische auto's door hun accu's zwaarder zijn dan benzineauto's, is die belasting nu nog hoger. Daarom wordt het criterium niet meer gewicht, maar voertuigoppervlakte. Aankoopsubsidies zijn inmiddels afgelopen. Er ligt wel een belofte voor extra laadpalen.
Ook stelde Hermans afgelopen april miljarden beschikbaar voor het uitbreiden van het stroomnet. Bedrijven en huishoudens die willen verduurzamen, lopen nu tegen allerlei netcongestieproblemen aan waardoor een aansluiting op het net niet altijd mogelijk is. Wil een bedrijf overstappen van fossiel naar elektriciteit, dan is dat noodzakelijk.
De glastuinbouw - een grootverbruiker van gas - heeft extra geld gekregen om te verduurzamen - al is over de uitwerking nog weinig bekend. Hetzelfde geldt voor groene waterstof en de ondergrondse opslag van CO2 - over de klimaatwinst van dat laatste zijn de meningen overigens verdeeld.
En als laatste een ingewikkelde: een belastingvoordeel op 'rode diesel' voor boeren was afgeschaft, zou weer worden ingevoerd, maar gaat nu toch weer niet door.
En nu?
Wat deze plussen en minnen betekenen voor het halen van het klimaatdoel, zal komende dinsdag bekend worden, als het PBL op Prinsjesdag zijn nieuwe berekeningen presenteert.