Met een nieuw landbouwakkoord krijgt Denemarken als eerste land ter wereld een CO2-belasting voor boeren. Met het akkoord pakken de Denen ook het mestoverschot en bijbehorende stikstofprobleem aan. Tractoren op snelwegen bleven uit. "We staan niet te juichen, maar we zijn allemaal gebaat bij duidelijkheid over de toekomst", zegt een boer.
Op het eiland Mors in Noord-Jutland lopen ze voor op het landelijke landbouwakkoord. Het eiland bestaat voor 80 procent uit landbouwgrond en een werkgroep van gemeente, natuurbescherming en boeren werkt al een paar jaar samen aan het omzetten van landbouwgrond in natuurgebied.
Het eiland wordt omgeven door het Limfjord, dat zoals de meeste Deense kust- en binnenwateren een hoog stikstofgehalte heeft, met als gevolg zuurstofgebrek en grote sterfte van planten en vissen.
Varkens- en pluimveehouder Jesper Clausen verwacht binnenkort uitsluitsel over de precieze waarden van het stikstofgehalte in zijn grond. Op basis daarvan zal hij een stuk land dat aan het Limfjord ligt aan de overheid verkopen. "Op vrijwillige basis, en dat is belangrijk. Je wilt niet dat anderen jouw land afpakken", aldus Clausen.
Stukje land verkopen
De Denen nemen grote stappen: de CO2-taks voor de landbouw wordt in twee fases ingevoerd. Vanaf 2030 is dat 16 euro per ton CO2-equivalent, per 2035 is dat 40 euro. Boeren die investeren in klimaatoplossingen kunnen deels worden vrijgesteld van de belasting.
De tweede poot van het akkoord is voor de regering het konijn uit de hoge hoed: een verregaande omvorming van het Deense landschap, dat nu voor twee derde deel uit landbouwgrond bestaat. Een gebied zo groot als de provincie Noord-Holland wordt van landbouwgrond in bos en natte veengebieden omgezet.
Via een opkoopprogramma, waar 6 miljard euro voor is vrijgemaakt, kunnen boeren een stukje land met hoog stikstofgehalte aan de staat verkopen.
Leren van fouten
Het is tekenend voor de Deense stijl, die omschreven kan worden als "veel uitproberen en leren van fouten". Een stijl waarbij fouten ook vrij snel worden vergeven. Zoals in de coronatijd, toen de vrees ontstond dat nertsen bijdroegen aan de verspreiding van het virus.
De Deense regering besloot razendsnel om alle 15 miljoen nertsen af te maken. Achteraf bleek dat veel te drastisch, maar dezelfde regering zit er nog steeds.
Vlak bij de boerderij van Clausen laat bioloog Jacob Bruun van de gemeente Mors een stuk veengrond met aangelegd meertje zien, dat acht jaar geleden nog landbouwgrond was. "Dit is één van de greppelsystemen die we hebben aangelegd", legt Bruun uit. Stikstof in de landbouwgrond wordt naar het water van de greppels geleid. Vervolgens sijpelt stikstof opgelost in water verder door de grond en wordt het omgezet in gas.
"Stikstof in water schaadt de natuur, maar als gas is het onschadelijk", aldus Bruun. Hij wijst op de ganzen die overvliegen. "Een bijkomend voordeel is dat er allerlei planten en dieren terugkomen, van insecten tot herten. We creëren een mooi, beschermd natuurgebied, dat vrij uniek is voor Denemarken."
De kiem van het landbouwakkoord werd geplant tijdens de aanloop naar de Deense parlementsverkiezingen in 2019, die bekendstaan als de klimaatverkiezingen. Voor het eerst stonden klimaat en milieu op nummer 1 bij de kiezers. En opvallend: dat gold voor alle leeftijdsgroepen.
De voormalig partijleidster van de rechts-populistische Deense Volkspartij, Pia Kjærsgaard, sprak in de aanloop van deze verkiezingen van "klimaatgekkies". Ze werd genadeloos door de kiezers afgestraft. Ook de liberale partij Venstre, traditiegetrouw de partij van de boeren, moest zichzelf opnieuw uitvinden.
Na de verkiezingen stelde de regering, inclusief de liberalen, zich het ambitieuze doel om de CO2-uitstoot in 2030 met 70 procent te verminderen. Eerst werd een CO2-belasting voor de industrie en de transportsector ingevoerd. De CO2-belasting voor de boeren was voor veel Denen een logische volgende stap.
Geen vanzelfsprekendheid
De meeste boeren houden ook na het landbouwakkoord geloof in de toekomst. "Het is belangrijk dat er duidelijkheid is gekomen", zegt varkens- en pluimveehouder Jesper Clausen. Generaties lang hebben zijn voorouders op Mors een veehouderij gehad.
Voor zijn kinderen is dit beroep geen vanzelfsprekendheid. Zijn oudste zoon is geïnteresseerd in machines, zijn dochter van zeventien wil medicijnen studeren. Dus mikt hij op zijn jongste zoon van veertien. "Maar uiteindelijk moeten ze helemaal zelf kiezen", stelt hij nuchter vast.
