De Europese klimaatdienst Copernicus zegt dat 2024 het warmste jaar op aarde gaat worden sinds het begin van de metingen. Dat kan alleen nog veranderen als de gemiddelde temperatuur de rest van het jaar fors lager wordt dan normaal, en dat is onrealistisch.
Copernicus vergeleek de gemiddelde temperatuur op aarde in de eerste tien maanden van dit jaar met die tussen 1991 en 2010. De temperatuur lag in die maanden 0,71 graden hoger. 2024 passeert daarmee 2023 als warmste jaar ooit. In de eerste 10 maanden van dat jaar was de temperatuur 0,16 graden lager dan in 2024.
"Het zat er eigenlijk al een paar maanden in, omdat het eerste half jaar van dit jaar dermate warm was dat duidelijk werd dat 2024 nog warmer zou worden dan 2023", zei klimaatwetenschapper Bart Verheggen van het KNMI in het NOS Radio 1 Journaal. "Dat was verrassend omdat 2023 een extreem record was. Dus dat 2024 daar nog een keer overheen gaat, is wel bijzonder."
Bij de opwarming dit jaar speelden ook andere factoren een rol, zoals vulkaanuitbarstingen en El Niño. Dat laatste is een terugkerend weerfenomeen waarbij het water in de Stille Oceaan voor de kust van Zuid-Amerika enige tijd opwarmt. Dat beïnvloedt het weer wereldwijd. Maar ook zonder deze factoren ziet de Europese klimaatdienst dat de temperatuur op aarde blijft stijgen.
1,5 graadVolgens Copernicus wordt 2024 ook het eerste jaar dat de aarde 1,5 graad en mogelijk 1,55 graad warmer is dan in de periode 1850-1900, toen het verbranden van de fossiele brandstof steenkool voor de industrie op gang kwam. Verbranding van fossiele brandstoffen als steenkool, olie en aardgas is de belangrijkste oorzaak van de opwarming van de aarde.
Dit jaar wordt de 1,5 graad opwarming ten opzichte van het pre-industriële tijdperk gepasseerd, meldt Copernicus:
Zo'n 200 landen besloten in 2015 in Parijs dat de opwarming van de aarde over meerdere jaren gemiddeld tot 1,5 graad beperkt moest blijven of in ieder geval ruim onder de 2 graden. Zo niet, dan zou dat rampzalige gevolgen kunnen hebben, zoals hittegolven, droogtes, overstromingen als gevolg van extreme regenval en een zeespiegelstijging.
"Voor het Parijs-akkoord betekent die 1,5 graad van dit jaar in eerste instantie niet zo heel veel", zei Verheggen. "Want die 1,5 graad van het Parijs-akkoord moet je zien als een gemiddelde over meerdere jaren. Een piek boven die 1,5 betekent niet automatisch dat we daarmee het Parijs-akkoord definitief achter ons hebben gelaten."
KlimaattopWetenschappers van de Verenigde Naties zeiden vorige maand dat de opwarming van de aarde gemiddeld nog onder de 1,5 graad kan blijven, maar dan moeten er wel dringend extra maatregelen worden genomen. Wanneer landen al hun huidige plannen uitvoeren zou de opwarming afnemen tot circa 2,8 en mogelijk zelfs 2,6 graden.
Niet toevallig publiceert Copernicus zijn meetresultaten een week voor de klimaattop in Azerbeidzjan. Op deze top wordt onder meer gesproken over de financiering van de klimaatmaatregelen om de opwarming van de aarde zo beperkt mogelijk te houden.
Wat er ook afgesproken wordt, de opwarming is niet terug te draaien. "Dat komt doordat CO2 zo ontzettend lang in de lucht blijft hangen", aldus Verheggen. "Zelfs als we geen CO2 meer uitstoten, en daar moeten we toch naar toe, zelfs dan zal het niet gaan afkoelen."
Wij gaan samen het land beter maken, zei de Duitse bondskanselier Olaf Scholz drie jaar geleden. Vol goede moed stapte de SPD-leider met de Groenen en de liberale FDP in een regering. De vierde coronagolf dwong de leiders op afstand van elkaar te poseren, maar uit hun woorden sprak dat de drie partijen dicht bij elkaar stonden. Er was vertrouwen, en enthousiasme.
Duitsland had net afscheid genomen van Angela Merkel, die zestien jaar lang het land bestuurde, maar volgens critici problemen niet daadwerkelijk aanpakte. De nieuwe stoplichtcoalitie, genoemd naar de partijkleuren van de drie, zou het allemaal anders gaan doen. Die 'vooruitgangscoalitie' stortte gisteravond voortijdig in, met het vertrek van de FDP.
Alles op de schopAmbitieus waren ze zeker. Het regeerakkoord uit 2021 bevatte maar liefst 453 concrete plannen en beloftes, zo telden politicologen. Dat was ruim het dubbele van de laatste regering van Merkel; het regeerakkoord van 2013 had zelfs 'maar' 188 plannen. Van grote pensioenhervormingen tot het verlagen van de stemgerechtigde leeftijd: alles moest op de schop.
De regering ging voortvarend te werk, en veel van die plannen zijn gelukt. Halverwege de regeerperiode was volgens onderzoek twee derde van de plannen uitgevoerd of in uitvoering. Scholz zei dit voorjaar dat misschien wel 90 procent van het coalitieakkoord deze regeerperiode voltooid wordt.
Zo werd het minimumloon verhoogd, een nieuwe hogere werkloosheidsuitkering ingesteld en huursubsidies hervormd - belangrijk voor de sociaaldemocratische SPD. De Groenen kunnen zich tevredenstellen met nieuwe klimaatwetgeving en miljardeninvesteringen in de infrastructuur. Voor de FDP was het belangrijk om de staatsschuld beperkt te houden. Verder vallen de legalisering van wiet en de invoering van een goedkoop ov-abonnement op.
Het oordeel van de kiezer is echter genadeloos. Uit onderzoek van de Bertelsmann Stichting bleek dat slechts 12 procent van de Duitsers gelooft dat de regering de meeste beloftes van het regeerakkoord zal nakomen. In recent opinieonderzoek zei slechts 3 procent te geloven dat de huidige regering goed is voor het land.
Een groot probleem was de communicatie. Het waren de mislukkingen, gebroken beloftes en vooral onderlinge verschillen die de aandacht trokken. Ministers vochten openlijk interne conflicten uit, met sneren naar elkaar in interviews of gelekte, belastende informatie. Meer en meer werd het 'jeder gegen jeden', ieder voor zich.
Veel van de conflicten hingen samen met de grote verschillen tussen de FDP en de SPD/Groenen. De liberalen vonden klimaatmaatregelen te duur, te snel gaan of te dwingend; ook vonden ze pensioenhervormingen te riskant en asielplannen te zwak. Ook zouden de SPD- en Groenen-ministers te weinig doen om typische FDP-speerpunten te verwezenlijken, zoals het terugdringen van bureaucratie.
De meeste problemen zijn terug te voeren op geld. FDP-leider Lindner wilde als minister van Financiën koste wat het kost vasthouden aan de 'schuldenrem', met grote gevolgen voor de investeringsplannen van links. Toen bleek dat een 'coronapot' van 60 miljard euro niet voor klimaatplannen mocht worden gebruikt, ging Lindners hand strenger op de knip. Met toenemende spanningen tot gevolg.
Tel daar de economische neergang, inflatie en recessie bovenop. In peilingen en tussentijdse verkiezingen incasseerden de drie partijen verlies na verlies. De FDP moet, bungelend onder de kiesdrempel, zelfs vrezen voor het voortbestaan. De rechtse partij in een centrumlinkse regering keerde zich daarom steeds nadrukkelijker met nieuwe voorstellen tegen het regeringsbeleid. De druppel vormde een gelekt document van Lindner vol economische plannen, die de haren van SPD'ers en Groenen omhoog lieten staan.
Dit zijn de reacties van Scholz en Lindner gisteravond:
Campagne begonnenDe FDP-voorstellen werden direct weggewuifd door de SPD en Groenen, maar Lindner bleef eraan vasthouden. Scholz zag zich naar eigen zeggen daarom gedwongen de minister te ontslaan. Daarna stapte de hele partij op, behalve minister Wissing van Verkeer.
Het moddergooien is al begonnen: Lindner is "egoïstisch", "niet te vertrouwen" en "respectloos", volgens Scholz. De SPD-leider kwam juist met "slappe, ambitieloze voorstellen", aldus Lindner. De SPD en Groenen zeggen dat ze graag hadden doorgeregeerd, en schuiven alle schuld van een politieke crisis te midden van een instabiele wereld in de schoenen van Lindner.
De campagne is begonnen, maar eigenlijk was die al maanden bezig. Vermoedelijk in maart gaan Duitsers vervroegd naar de stembus.
De Duitse minister van Verkeer, Volker Wissing, heeft besloten zijn FDP-partij te verlaten, om zo aan te blijven als minister. Eigenlijk zou hij samen met alle andere ministers van de partij vertrekken, omdat de FDP gisteravond uit de regering stapte.
Het besluit van de FDP volgde op het ontslag van partijleider Lindner als minister van Financiën, eerder op de avond.
Bondskanselier Scholz ontsloeg hem omdat hij geen vertrouwen meer in hem had:
Volgens verkeersminister Wissing werd hij door Scholz daarna gevraagd om alsnog aan te blijven. Daartoe is hij bereid, zegt hij tegen de Duitse omroep ARD. Omdat hij zijn partij niet in de problemen wil brengen, heeft hij besloten om uit de FDP te stappen.
Wissing gaat onafhankelijk verder. "Ik neem geen afstand van de fundamentele waarden van mijn partij en wil me niet aansluiten bij een andere partij", zegt hij. In het verleden zei Wissing al eens dat hij hoopte op een meer constructieve samenwerking tussen de coalitiepartijen.
StoplichtcoalitieHet ontslag van Lindner als minister van Financiën en de daaropvolgende terugtrekking van de FDP volgde op crisisoverleg tussen de drie partijen in de 'stoplichtcoalitie', bestaande uit de sociaaldemocratische SPD, de liberale FDP en de Groenen.
Een uitgelekt stuk had de verhoudingen tussen de partijen op scherp gezet. Daarin stond dat FDP-minister Lindner onder meer de 'solidariteitsbijdrage' die grootverdieners betalen wilde afschaffen, evenals subsidies om te verduurzamen. De SPD en de Groenen zijn daar fel op tegen.
Minister Lindner van Financiën haalt flink uit naar Scholz na zijn ontslag:
De opvolger van Lindner als minister van Financiën is inmiddels bekend. Het is Jörg Kukies. Hij is namens Scholz' partij SPD nu nog staatssecretaris en plaatsvervangend minister van Financiën.
VerkiezingenScholz wil in januari het Duitse parlement de zogenoemde vertrouwensvraag voorleggen. Dan moet de Bondsdag beslissen of er nog voldoende vertrouwen is in zijn minderheidsregering. Als dat er niet is, kunnen er in maart verkiezingen plaatsvinden. Eigenlijk stonden die gepland over een jaar.
Oppositieleider Friedrich Merz van de CDU wil niet wachten tot januari. Hij wil dat er onmiddellijk over het vertrouwen in de regering gestemd wordt. Van hem moet dat uiterlijk volgende week gebeuren. Merz zou dan in de tweede helft van januari verkiezingen willen.
"We kunnen het ons gewoonweg niet veroorloven om enkele maanden een minderheidsregering te hebben, gevolgd door een verkiezingscampagne van nog eens enkele maanden en dan mogelijk nog enkele weken coalitieonderhandelingen," zei hij.
Vrouwen krijgen nog altijd met vertraging een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek borstkanker. Dat blijkt uit de jaarlijkse monitor bevolkingsonderzoek in opdracht van het RIVM. Hierdoor overlijden op termijn tientallen vrouwen per jaar, wat anders voorkomen had kunnen worden. Volgens het RIVM is er voorlopig geen zicht op verbetering.
Vorig jaar werden vrouwen gemiddeld elke 29 maanden uitgenodigd. Dat is vijf maanden langer dan de tijd waarnaar wordt gestreefd. Oorzaken zijn het tekort aan screeningsmedewerkers en de achterstanden die zijn ontstaan tijdens corona, toen het bevolkingsonderzoek tijdelijk stillag.
Sterfgevallen voorkomenHet gevolg is dat borstkanker in een aantal gevallen later ontdekt wordt, waardoor zwaardere, duurdere behandelingen nodig zijn en meer mensen overlijden. Op termijn gaat het om dertig tot zestig sterfgevallen per jaar die anders voorkomen hadden kunnen worden.
Vrouwen tussen de 50 en 75 jaar krijgen een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek. Sinds 2019 lukt het niet meer om alle vrouwen elke twee jaar uit te nodigen. In 2021 besloot het ministerie van VWS om die periode tijdelijk te verlengen naar maximaal drie jaar. Maar het is nu onduidelijk hoelang die situatie nog gaat duren. "Op korte termijn zal het niet lukken om weer terug te gaan naar twee jaar", zegt Patricia Hugen van het RIVM.
VergrootglasOverigens lukt het ook niet altijd om vrouwen binnen drie jaar een nieuwe uitnodiging te sturen. Bij ruim een op de twintig vrouwen duurde het langer. Bij ruim een kwart viel wel na twee jaar alweer een uitnodiging op de mat. Eind dit jaar komt staatssecretaris Karremans van VWS mogelijk met maatregelen.
Het bevolkingsonderzoek borstkanker ligt al een tijd lang onder een vergrootglas. In juli waarschuwde de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) dat de kwaliteit van het onderzoek onder druk staat omdat de focus te veel ligt op het inhalen van de achterstanden.
In september was er veel commotie over het feit dat vrouwen met dicht borstklierweefsel hierover niet worden geïnformeerd bij het bevolkingsonderzoek, terwijl zij tot twee keer zoveel kans hebben op borstkanker. Staatssecretaris Karremans gaat in overleg met onder meer de Gezondheidsraad en patiëntenvereniging BVN of de vrouwen toch geïnformeerd moeten worden, kondigde hij deze week aan.
KLM neemt de cateringdochter onder de loep om de financiële prestaties van het luchtvaartbedrijf te verbeteren. Bij de presentatie van de nieuwe kwartaalcijfers schrijft KLM dat het de "strategische opties gaat verkennen" voor KLM Catering Services.
Vorige maand kondigde KLM aan dat het broedt op een reeks maatregelen om het bedrijf beter te laten presteren. KLM wilde gaan snijden in de kosten en de organisatie "vereenvoudigen". Een optie was om onderdelen af te stoten. Bij de nieuwe kwartaalcijfers wordt nu de cateringdivisie genoemd.
KLM-directeur Marjan Rintel zegt in gesprek met de NOS dat niet wordt onderzocht of de divisie kan worden verkocht of afgeslankt. "Er moet worden geïnvesteerd in een nieuw cateringgebouw met nieuwe faciliteiten. Daarom kijken we naar een breed pakket aan opties. Daarom noemen we het ook strategische opties, om dit bedrijfsonderdeel toekomstgereed te maken." Samenwerken met een andere partij zou een van de opties zijn.
Lagere winstDe maatregelen zijn nodig omdat de winst van moederbedrijf Air France-KLM onder druk staat. KLM behaalde in het derde kwartaal van dit jaar met 396 miljoen euro een lagere winst dan een jaar eerder. Over de eerste negen maanden was de winst zelfs 303 miljoen minder dan vorig jaar. Dat komt volgens KLM door hogere kosten van materieel, medewerkers en havengelden. Financieel directeur Bas Brouns spreekt van "historisch lage financiële prestaties" voor KLM.
In een persbericht zegt KLM dat de achterblijvende cijfers de noodzaak van de in oktober aangekondigde maateregelen nog eens onderstrepen. "Onze vliegtuigen zitten vol en we hebben in de eerste negen maanden van dit jaar meer passagiers vervoerd. Maar onze capaciteit blijft nog steeds achter en de kosten zijn te hoog", aldus Rintel. "Daarom is het aangekondigde pakket maatregelen keihard nodig. Niet in de laatste plaats omdat we de komende jaren een miljardeninvestering in schonere, stillere en zuinigere vliegtuigen doen."
Ook bij moederbedrijf Air France-KLM bleef de winst in het derde kwartaal flink achter. De winst van 824 miljoen euro was 122 miljoen minder dan een jaar eerder. Dat komt mede door de Olympische Spelen in Parijs. Vanwege de vrees voor drukte meden reizigers de Franse hoofdstad.
In het eerste kwartaal zakte de Frans-Nederlandse luchtvaartcombinatie voor 480 miljoen euro in de rode cijfers. Dat was toen het grootste verlies sinds de coronacrisis.
Het kabinet gaat voorlopig geen onderzoek doen naar de aanleg van de Lelylijn. Ook de plannen voor de Nedersaksenlijn gaan in de ijskast.
Dat hebben bestuurders van de drie noordelijke provincies gisteravond te horen gekregen op het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. "Er is geen overeenstemming en daar zijn we teleurgesteld en verbaasd over", zegt de Groningse commissaris van de Koning René Paas bij RTV Noord.
Groningen, Friesland en Drenthe ijveren al meer dan zestig jaar voor de aanleg van de Lelylijn, een spoorverbinding die Lelystad via Emmeloord en Drachten met Groningen moet verbinden. Ook bepleiten ze de aanleg van de Nedersaksenlijn, tussen Groningen en Enschede via Emmen.
Aanvankelijk leek het huidige kabinet de plannen voor de nieuwe spoorlijnen te omarmen, zegt Paas. "Het komt terug in de verkiezingsprogramma's van de partijen, het staat in het hoofdlijnenakkoord, in het regeerprogramma en er werd zelfs over gesproken in de Troonrede."
Toch zien de verantwoordelijke bewindslieden nu af van een zogenoemd vooronderzoek. Dat bleek gisteravond op het gesprek tussen de provinciale bestuurders en staatsecretaris Jansen, minister Madlener en vicepremier Keijzer.
"Onbegrijpelijk. Misschien heeft het kabinet koudwatervrees", zegt Paas. "Het kabinet kan en wil het besluit nu niet nemen. Er is tijd nodig. We hebben geen scherp antwoord gekregen op de vraag wat er in die tussentijd gaat gebeuren." Volgens Paas liggen beide projecten nu helemaal stil, want het vooronderzoek is nodig om verder te komen.
Ministerie: onvoldoende zicht op financieringEen woordvoerder van het ministerie zegt dat het kabinet bij dit soort projecten de regel hanteert dat er zicht moet zijn op tenminste 75 procent van de financiering, voordat de volgende stap wordt gezet. Dat is er op dit moment niet. Het kabinet-Schoof heeft in het hoofdlijnenakkoord en het regeerakkoord ook geen extra geld uitgetrokken voor de spoorlijnen.
Voor het einde van het jaar volgt er nog een gesprek tussen het kabinet en de provinciebestuurders over eventuele vervolgstappen, zegt de woordvoerder.
In september meldde het ministerie dat de Lelylijn fors duurder zou worden dan gepland. Voor de aanleg van wat de 'favoriete variant' wordt genoemd, zou bijna 14 miljard euro nodig zijn. Er is tot nu toe niet meer dan 3 miljard euro vrijgemaakt. De Nedersaksenlijn wordt begroot op 1,7 miljard euro.
Maar volgens Paas is geld niet de reden dat de vooronderzoeken nu worden afgeblazen. "Ach welnee. Deze onderzoeken kosten enkele tientallen miljoenen", stelt de commissaris. "Dat zijn de afrondingsmarges van het Rijk. Daar gaat dit niet om. We vragen geen miljarden maar miljoenen voor verder onderzoek naar beide spoorlijnen, maar misschien is het kabinet bang dat ze dan definitief vastzitten aan de aanleg ervan? Wij blijven met een groot vraagteken achter, maar we blijven in gesprek."
BidbookJuist deze week bood de Stichting Nedersaksenlijn, een samenwerkingsverband van gemeenten, provincies en bedrijfsleven, een nieuw bidbook aan in de Tweede Kamer. Daarin staat dat de Nedersaksenlijn weliswaar 1,7 miljard euro kost, maar het driedubbele zou kunnen opbrengen. De stichting wijst erop dat de nieuwe spoorlijn zou kunnen leiden tot nieuwe investeringen van zo'n 1,7 miljard euro in werk, scholen, woningbouw en andere infrastructuur in de regio.
"Bovendien krijgt de rijksoverheid zo'n 4,7 miljard euro aan belastingen terug als alle plannen van de bouw van 50.000 woningen en bedrijven rondom de Nedersaksenlijn doorgaan", rekent stichtingsvoorzitter Melle Mulder voor bij RTV Drenthe.
