Een bestuurder van de centrale bank, het hoofd van het Amerikaanse statistiekbureau, de directeur van de inlichtingendienst NSA en de directeur van de Library of Congress: het is slechts een greep uit de lijst van hooggeplaatste Amerikaanse functionarissen die de regering-Trump de afgelopen maanden heeft geprobeerd te ontslaan. Deze week werd bekend dat de directeur van de gezondheidsdienst CDC, Susan Monarez, uit haar functie wordt ontheven.
Al voordat Trump begin dit jaar aantrad als president was duidelijk dat hij de bijl zou zetten in het ambtelijk apparaat. Onder leiding van techmiljardair Elon Musk kregen honderdduizenden ambtenaren een ontslagbrief. Op een hoger niveau moeten functionarissen die worden gezien als niet loyaal aan de 'Trump-agenda' het ontgelden.
Hoewel de aanleiding steeds anders is, is het ontslaan van ambtenaren om ze te vervangen door loyalisten beleid van de regering-Trump, stelt Amerika-kenner Paul Verhagen. Een unicum in de Amerikaanse geschiedenis. "Er zijn wel presidenten geweest die vonden dat het ambtenarenapparaat inefficiënt was, maar hier gaat het om een loyaliteitstest. Mensen die Trump niet zelf heeft aangesteld, worden gezien als Biden-loyalisten en moeten het veld ruimen."
Duidelijk signaal
Volgens Amerika-deskundige Casper Thomas was er vooral in de eerste maanden van Trumps huidige presidentschap sprake van een doelbewuste zuivering van ambtenaren die als politieke tegenstanders werden gezien. De ontslagen die de afgelopen weken in het nieuws zijn, komen volgens Thomas neer op improvisatie. "Het gaat om mensen met wie Trump op dat moment in de clinch lag."
Toch gaat er een duidelijk signaal uit van de ontslagen, vindt hij. "Als je dingen doet die negatief afstralen op de regering, riskeer je ontslag. Het risico is natuurlijk dat overheidsinstanties hun publicaties aanpassen om Trump niet tegen te spreken. Loyaliteit is belangrijker dan expertise."
Taken in conflict
CDC-directeur Monarez, een gerespecteerde specialist op het gebied van infectieziekten, werd enkele weken geleden aangesteld door de regering zelf. Het lijkt erop dat een conflict met minister van Volksgezondheid Robert F. Kennedy Jr. aanleiding was voor het ontslag. Volgens haar advocaten weigerde ze haar handtekening te zetten onder "niet-wetenschappelijke, roekeloze richtlijnen". Ze legt zich niet neer bij het besluit en weigert op te stappen tot Trump haar persoonlijk ontslaat.
"Ambtenaren moeten in principe het beleid van de regering uitvoeren, maar ze leggen ook een eed af waarin ze verklaren dat ze zullen werken binnen de kaders van de wet", zegt Verhagen. "Onder de huidige regering komen die taken soms met elkaar in conflict, maar ingaan tegen Trump is niet zonder risico. Het nachtmerriescenario is dat hij je persoonlijk afvalt op sociale media."
Stalinistische praktijken
Hij wijst op het ontslag van de directeur van het Bureau of Labor Statistics (BLS), Erika McEntarfer. Uit een rapport van het statistiekbureau bleek dat er minder banen waren gecreëerd dan verwacht. Op zijn socialemediaplatform Truth Social beschuldigde Trump McEntarfer van het manipuleren van de cijfers om hem in een kwaad daglicht te stellen. Hij onderbouwde die beschuldiging niet met bewijs.
Verhagen: "Ze hield zich gewoon aan haar mandaat: het presenteren van de werkgelegenheidscijfers. Het doet denken aan stalinistische praktijken: het maakt niet uit of je de productiequota haalt, als je maar een rapport publiceert waarin staat dat je de productiequota haalt."
Vorige week werd de directeur van de inlichtingendienst van het Pentagon (DIA) weggestuurd. Ook daar lijkt een onwelgevallig rapport de aanleiding te zijn geweest.
Maar kan Trump alle overheidsfunctionarissen zomaar de laan uitsturen? Volgens jurist en Amerika-kenner Kenneth Manusama verschilt dat per geval. "Hoe onafhankelijker een bestuursorgaan is, hoe moeilijker het is om iemand te ontslaan. Het is het doel van deze regering om alle overheidsdiensten onder directe controle te krijgen van de president, maar er zijn wel juridische drempels."
Humphrey's Executor
Hij wijst op een uitspraak van de Amerikaanse rechter uit 1935, die de boeken in ging als "Humphrey's Executor". De toenmalige president Franklin Roosevelt ontsloeg een lid van de centrale bank, maar uiteindelijk oordeelde de rechter dat hij dit niet zonder "gegronde reden" had mogen doen. Deze uitspraak schiep het juridische precedent dat het tot op de dag van vandaag moeilijker maakt om bestuurders van onafhankelijke overheidsorganen te ontslaan.
Maar onder Trump is het Humphrey's Executor-arrest flink onder druk komen te staan, vertelt Manusama. In tussentijdse uitspraken oordeelden Amerikaanse rechters al eens dat de president hooggeplaatste functionarissen zonder reden mag ontslaan.
"Trump wil dat precedent uiteindelijk van tafel hebben", zegt Manusama. "Als een rechter nu besluit dat een functionaris niet ontslagen had mogen worden, zal hij waarschijnlijk doorprocederen tot aan het hooggerechtshof in de hoop dat het precedent wordt overschreven."
Onafhankelijke entiteit
Alle ogen zijn dan ook gericht op het voorgenomen ontslag van Lisa Cook, een bestuurder van het stelstel van Amerikaanse centrale banken, de Fed. Trump zet de centrale bank al maanden onder druk omdat hij wil dat de rente wordt verlaagd. Cook ontving deze week haar ontslagbrief, maar ze weigert haar baan op te geven. Gisteren werd bekend dat ze Trump heeft aangeklaagd.
Volgens Manusama is de kans klein dat het Trump lukt om Cook te ontslaan. "Het hooggerechtshof heeft onlangs nog gezegd dat de centrale bank echt een onafhankelijke entiteit is waar mensen niet kunnen worden ontslagen door een president."