NOS Nieuws - Algemeen

De 17-jarige Nila Ibrahimi heeft de Internationale Kindervredesprijs gewonnen voor haar inzet voor de rechten van meisjes in Afghanistan. Ze kreeg de prijs vanmiddag uitgereikt in De Nieuwe Kerk in Amsterdam.

Ibrahimi nam in het voorjaar van 2021, thuis in Kabul, een protestlied op dat viraal ging op sociale media. Het was haar reactie op het besluit van de toenmalige Afghaanse regering dat schoolmeisjes niet meer in het openbaar mochten zingen. Het protestlied leidde ertoe dat het besluit werd teruggedraaid.

Na de machtsovername door de Taliban later dat jaar vluchtten Ibrahimi en haar familie naar Pakistan en vervolgens naar Canada. Daar maakt ze nu de middelbare school af. Ook spreekt ze op internationale podia over de situatie van meisjes in haar vaderland.

'Deugdwet'

"Al drie jaar mogen meisjes boven de 12 in Afghanistan niet naar school", zegt Ibrahimi tegen de NOS. "Iedere dag komen er nieuwe restricties bij waardoor ze geen normaal leven kunnen leiden.

"Ze mogen niet werken, zich niet kleden zoals ze willen, ze mogen niet eens naar buiten zonder dat een man ze vergezelt", aldus Ibrahimi:

In augustus formaliseerden de Taliban een nieuwe 'deugdwet', die het vrouwen en meisjes opnieuw verbiedt buitenshuis te zingen. Ook mogen zij in het openbaar geen teksten voordragen, omdat hun stem als 'te intiem' wordt beschouwd voor het openbare leven.

"De situatie is op dit moment afschuwelijk", zegt Ibrahimi. "Ik hoop dat Afghaanse meisjes, en ook jongens, op een dag hun rechten weer terugkrijgen."

Fonds van 100.000 euro

De Kindervredesprijs is een initiatief van de internationale kinderrechtenorganisatie KidsRights en wordt ieder jaar uitgereikt. Aan de prijs zijn een beeldje, een studiebeurs en een fonds van 100.000 euro verbonden. KidsRights investeert het geld uit dat fonds in projecten die nauw zijn verbonden met het werkveld van de winnaar.

Ibrahimi is de twintigste ontvanger van de prijs. Ze kreeg het beeldje uit handen van de Jemenitische journalist en mensenrechtenactivist Tawakkol Karman, mede-ontvanger van de Nobelprijs voor de Vrede in 2011.

Eerdere winnaars van de kinderprijs zijn onder anderen Malala Yousafzai, Greta Thunberg en Nkosi Johnson.

De coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB wil niet meer praten over wat er precies is gezegd in de veelbesproken ministerraad over het geweld rond de wedstrijd Ajax-Maccabi Tel Aviv eerder deze maand. De notulen van deze ministerraad blijven geheim en daarmee komt een verslag met de mogelijk racistische uitspraken niet in de openbaarheid.

Enkele oppositiepartijen, waaronder GroenLinks-PvdA, D66, Denk, Partij voor de Dieren en Volt, wilden een debat over de dreigende kabinetsval van afgelopen vrijdag. Maar dat voorstel werd vandaag weggestemd: er waren 51 Kamerleden vóór en 87 tegen een debat.

Een aantal oppositiepartijen vroeg het kabinet ook de notulen van de ministerraad openbaar te maken. Doorgaans blijven die zeker 20 jaar in een kluis, maar bij grote uitzondering kan een premier van deze regel afwijken. Premier Schoof zei vrijdagavond al dat hij niet van plan was om de notulen te openbaren.

Bewindslieden mogen ook niet praten over wat er precies in de ministerraad is besproken; als ze dat wel doen, schenden ze hun geheimhoudingsplicht. Van de ministerraad worden wel notulen gemaakt, die overigens geen letterlijk verslag zijn. Maar die notulen zijn geheim en blijven voor 20 jaar in een kluis.

In een heel uitzonderlijk geval kan de premier op verzoek van een brede roep uit de Tweede Kamer van die regel afwijken. Dat gebeurde door premier Rutte in 2021 bij notulen over de toeslagenaffaire.

'Racistische uitingen'

Het draaide vrijdag allemaal om het onverwachte vertrek van NSC-staatssecretaris Achahbar van Financiën vanwege de "toon en inhoud" van de integratiediscussie. Uit NSC-kringen kwamen geluiden dat het om "racistische uitingen" binnen het kabinet ging en daar wilden linkse oppositiepartijen onmiddellijk helderheid over.

Bij zijn persconferentie laat die vrijdagavond werd al duidelijk dat Schoof eigenlijk niet veel wilde zeggen over de gang van zaken tijdens die ministerraad en het crisisoverleg in het Catshuis. Hij herhaalde keer op keer dat er "in de ministerraad en de regeringscoalitie geen racisme was en is".

De vier fractievoorzitters van de coalitiepartijen waren die avond ook kort van stof. Zij oordeelden eveneens dat er van racisme geen sprake was en dat ze blij waren om met elkaar verder te kunnen.

Gezicht

Voor twee NSC-Kamerleden bleken de woorden van Schoof en de vier partijen niet afdoende. Vanmiddag maakten Femke Zeedijk en Rosanne Hertzberger bekend te vertrekken vanwege het "gebrek aan fatsoen" in de Haagse politiek.

Kamerlid Zeedijk verwees naar het aftreden van Achahbar, die van Marokkaanse afkomst is. "Voor mij heeft discriminatie hiermee een gezicht gekregen. Ik trek hier mijn grens", zei ze. Op de vraag van wie dat gezicht is, gaf ze geen antwoord.

Bekijk hier de uitleg van Zeedijk en Hertzberger:

GroenLinks-PvdA-leider Timmermans vindt dat de gebeurtenissen van de afgelopen dagen meer dan genoeg aanleiding zijn om een debat te voeren met premier Schoof. "Er is grote maatschappelijke verontwaardiging en veel verdriet", aldus Timmermans. Ouwehand van de Partij voor de Dieren zegt dat de verklaring van Schoof "niet door iedereen in Nederland wordt geloofd".

Maar de coalitie en rechtse oppositiepartijen zoals SGP en JA21 zien niets in een debat. De notulen blijven geheim, want dat vragen maar een paar partijen. En Schoof zal dan ook blijven zwijgen, omdat door te praten over discussies in de ministerraad de geheimhoudingsplicht wordt geschonden.

"Het wordt een een spookdebat", zei JA21-fractievoorzitter Eerdmans. En de coalitiepartijen zeggen vooral dat ze "aan het werk willen" met het oplossen van problemen in Nederland.

Bekijk hier hoe de verschillende partijen in de Kamer erover spraken vanmiddag:

FrieslandCampina gaat de productie in Nederland reorganiseren, waardoor 186 banen verdwijnen. De productie van kaas in het Limburgse Born wordt verplaatst naar het Friese Workum. Daarmee verliezen de 99 medewerkers van de Limburgse fabriek hun baan. In Leeuwarden verdwijnen nog eens 87 van de 927 banen door sluiting van een deel van de productielocatie.

De deuren van de Limburgse kaasfabriek sluiten uiterlijk 10 mei volgend jaar, schrijft L1 Nieuws. De medewerkers kregen het nieuws vanmiddag om 14.00 uur te horen en reageerden geëmotioneerd en geschokt, zegt woordvoerder Jan-Willem ter Avest van FrieslandCampina.

"Sommige mensen werken er al heel lang en zijn erg betrokken bij het bedrijf. We gaan er dan ook alles aan doen om hen te helpen met het vinden van een nieuwe baan, binnen of buiten de organisatie."

In de fabriek in Leeuwarden wordt momenteel onder meer gezoete gecondenseerde melk gemaakt. Deze productie zal worden uitbesteed aan Hochwald, een Duits zuivelbedrijf met een vestiging in Bolsward.

FrieslandCampina gaat op zijn beurt geëvaporeerde melk, een ander soort ingedikte melk, produceren voor Hochwald. De productie van de overige producten die nu nog in Leeuwarden worden gemaakt wordt ondergebracht bij andere fabrieken van FrieslandCampina.

Toekomstbestendig

FrieslandCampina zegt het productienetwerk in Nederland efficiënter, duurzamer en toekomstbestendiger te willen maken. In 2020 werden er landelijk al 1000 banen geschrapt en een jaar geleden kondigde het bedrijf aan de komende twee jaar nog eens ruim 900 banen te schrappen in Nederland.

FrieslandCampina is een van de grootste zuivelcoöperaties ter wereld, met vestigingen in 29 landen en melkveehouders in Nederland, België en Duitsland. Wereldwijd werken er ruim 20.000 mensen bij het bedrijf. In Nederland heeft het bedrijf nu 22 productielocaties.

Het aantal soa-consulten bij Centra Seksuele Gezondheid (CSG's) van de GGD is in de eerste helft van dit jaar afgenomen vergeleken met dezelfde periode in 2023. Dat meldt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in de halfjaarlijkse 'Thermometer seksuele gezondheid'. Het gaat om 89.386 versus 82.199 consulten, een daling van 8 procent.

Het RIVM signaleert dat er vooral minder vrouwen en heteroseksuele mannen naar soa-consulten zijn gegaan. Bij vrouwen ging het aantal afspraken van 34.035 naar 29.568, bij heteroseksuele mannen van 15.242 naar 13.324. Ook bij mannen die seks hebben met mannen daalde het aantal consulten, maar is de daling verhoudingsgewijs kleiner: van 39.059 naar 37.915.

Het percentage seksueel overdraagbare aandoeningen dat bij de consulten is vastgesteld, blijft vergeleken met eerdere jaren echter wel hoog. Zo is het percentage gonorroebesmettingen niet afgenomen en neemt het aantal hiv-diagnoses toe, meldt het RIVM. In de eerste helft van 2024 stelden de CSG's 94 nieuwe hiv-diagnoses, in de eerste helft van vorig jaar waren dat er 68.

Minder consulten

Het is het RIVM niet duidelijk waarom het aantal consulten is gedaald. Wel vermoedt het gezondheidsinstituut een verband met de gestegen kosten voor de consulten, terwijl de financiering vanuit de overheid al jaren hetzelfde is. Daardoor kunnen de GGD's minder consulten inplannen.

De meeste consulten bij CSG's zijn voor mensen met een verhoogd risico op een soa, zoals mensen met veel seksueel contact of mannen die seks hebben met mannen. Het inplannen van minder consulten zou ook kunnen betekenen dat er minder plek is voor andere doelgroepen, zoals vrouwen en heteroseksuele mannen, zegt het RIVM.

Soa Aids Nederland noemt het nieuwe rapport zorgwekkend. "Mensen met een verhoogd risico op soa's die niet bij een huisarts terechtkunnen of willen, kunnen niet goed worden geholpen", zegt Mark Vermeulen, directeur van Soa Aids Nederland. Volgens de stichting willen mensen met een verhoogd risico niet altijd naar de huisarts, omdat ze anoniem willen blijven of vanwege de kosten. Het consult bij de CSG's is anoniem en kosteloos.

Hogere zorgkosten

De gezondheidscentra zijn bezorgd over de voorgenomen zorgbezuinigingen van het kabinet. "Minder testen leidt tot meer infecties, en minder consulten tot meer problemen in de seksuele gezondheid", zegt Vermeulen. Volgens hem leidt dit alles uiteindelijk tot hogere zorgkosten. "Willen we dat voorkomen, dan is onmiddellijke actie nodig."

Soa Aids Nederland roept het kabinet daarom op om niet te bezuinigen op de soa-consulten, maar juist te investeren in de centra. Ook noemt het landelijke campagnes over seksuele gezondheid noodzakelijk om kwetsbare groepen te beschermen en het stijgende aantal soa-besmettingen tegen te gaan.

Minister Beljaarts van Economische Zaken waarschuwt consumenten en bedrijven voor de apps en websites van Chinese bedrijven als webwinkel Temu. Zij moeten eerst heel goed nadenken voordat zij hier spullen kopen, zegt hij.

Beljaarts wijst erop dat de overheid rijksambtenaren al ontraadt om via deze apps en sites Chinese producten te kopen. De AIVD waarschuwde in adviezen dat de apps een verhoogd spionagerisico hebben. "Ik adviseer consumenten en bedrijven dezelfde afweging te maken en goed op te letten", zegt de minister vandaag.

CDA-Kamerlid Krul, die de minister naar de Tweede Kamer had geroepen om vragen over Temu te beantwoorden, had liever een alarmerender waarschuwing willen horen, zoals: koop daar niet. Hij vindt dat burgers en bedrijven beter moeten worden beschermd tegen spionage, slechte producten en oneerlijke concurrentie.

Gewoon troep

Ook de VVD wijst op concurrentievervalsing door de extreem goedkoop aangeboden producten. "Hoe gaat de minister bedrijven hiertegen beschermen?", vraagt Kamerlid Kisteman zich af. Juist met de feestdagen voor de deur hebben Nederlandse bedrijven die wel aan de regelgeving voldoen en normale prijzen vragen hier last van, zegt hij.

"Het is gewoon troep", zegt CDA'er Krul. "Kan de minister niet gewoon zeggen dat consumenten en bedrijven daar niet moeten kopen? Kunnen die apps niet op zwart?" Maar zo eenvoudig is het niet, zegt de minister. Hij verzekert de Tweede Kamer dat de Autoriteit Consument & Markt (ACM) en zijn ministerie grote aandacht hebben voor het probleem.

Over de werkwijze van Temu op Android-telefoons vertelde technologie-expert Vincent Nys in maart dit jaar bij de Belgische omroep VRT. "Vanaf dat je de app installeert vraagt hij al die rechten: camera, contacten, wifi", zegt hij in de uitzending. "Zelfs toestemming om 's nachts audio op te nemen en software te installeren. Waarom heeft een shoppingapp dat nodig?"

Niet naïef zijn

Privacy-onderzoeker Matthijs Koot noemt apps die zoveel informatie vragen voor gebruikers een "privacy- en veiligheidsrisico". "Medewerkers van het moederbedrijf van Temu vallen onder Chinese wetgeving. Zij kunnen worden gedwongen tot medewerking aan activiteiten van Chinese inlichtingendiensten. Dat is relevant voor onze ambtenaren, maar bijvoorbeeld ook voor personen en bedrijven die actief zijn in vitale sectoren en concurrentiegevoelige bedrijven. We moeten daar niet naïef in zijn."

Het programma Radar besteedde eerder ook aandacht aan de webshop. Temu ontkende in een reactie dat het bedrijf screenshots maakt of de data doorverkoopt. Op de site van Temu is op de pagina over privacy te lezen welke informatie het bedrijf verzamelt en wie die mag gebruiken.

Verboden technieken

Webwinkel Temu richt zich op sociale media met reclame met extreem goedkope producten tot consumenten. De prijzen liggen vaak nog lager dan een economisch te verklaren kostprijs, zelfs als rekening gehouden wordt met Chinese lage lonen. Europese consumentenorganisaties zeggen dat Temu hiermee klanten lokt en ze overhaalt de app te downloaden en de inhoud van hun mobieltjes te delen.

In mei dienden zeventien Europese consumentenbelangenorganisaties, waaronder de Nederlandse Consumentenbond, een klacht in tegen Temu. De webwinkel houdt zich volgens de organisaties niet aan de Europese wet en maakt gebruik van dark patterns, verboden technieken om consumenten te beïnvloeden.

Deze maand meldde de ACM namens meerdere Europese consumententoezichthouders dat Temu zich binnen een maand aan het Europese consumentenrecht moet houden omdat anders boetes volgen. Binnenkort moet blijken of dat het geval is.

Folkert Idsinga komt terug in de Tweede Kamer. De NSC'er was tot 1 november staatssecretaris van Financiën, maar hij stapte op na kritiek uit de Kamer over het niet openbaren van zijn zakelijke belangen. Hij zei toen niet genoeg vertrouwen meer te ervaren, doordat de Kamer twijfelde aan zijn onafhankelijkheid.

Idsinga zei bij zijn vertrek ook dat hij zich "geraakt" voelde "door de omgangsvormen en toon in het politieke debat". Na zijn opstappen deelde hij de gegevens over zijn zakelijke belangen alsnog.

Idsinga stond bij de Tweede Kamerverkiezingen van vorig jaar op de 13de plaats van de kandidatenlijst van NSC en hij werd toen ook gekozen. In juli maakte hij de overstap naar het kabinet.

Vorige week werd Idsinga als staatssecretaris opgevolgd door Kamerlid Van Oostenbruggen. Daardoor kwam er een plek vrij in de NSC-fractie. In de vorige zittingsperiode zat Idsinga ook al in de Kamer, maar toen voor de VVD.

Op verzoek

In een toelichting op zijn terugkeer zegt Idsinga tegen de NOS dat hij anderhalve week geleden een gesprek heeft gehad met NSC-partijleider Omtzigt en waarnemend fractievoorzitter Van Vroonhoven. "Zij hebben me gevraagd terug te komen en te helpen. Ik ben bereid dat te doen."

Idsinga voegt eraan toe dat dat gesprek was voor de ontwikkelingen van de afgelopen dagen. Inmiddels is NSC-staatssecretaris Achahbar afgetreden en vandaag maakten de Kamerleden Zeedijk en Hertzberger hun vertrek bekend.

'Een man een man, een woord een woord'

Achahbar noemde als reden voor haar opstappen de "polariserende omgangsvormen van de afgelopen weken" en Zeedijk en Hertzberger gebruikten vandaag soortgelijke woorden.

Idsinga zegt de situatie heel moeilijk te vinden. "Het is een nieuwe ontwikkeling, maar ik heb het Pieter beloofd. Een man een man, een woord een woord."

De rechtbank in Amsterdam heeft beide verdachten van een liquidatie in Zaandam in 2015 vrijgesproken. Er was volgens de rechter onvoldoende bewijs dat de twee erbij betrokken waren. Het Openbaar Ministerie had tegen een van hen levenslang geëist. Tegen de ander was 16,5 jaar cel geëist.

Het slachtoffer, Lucas Boom (43), werd op klaarlichte dag vlak bij een basisschool neergeschoten door mannen met automatische wapens. Tientallen schoolkinderen zagen dat gebeuren. Het slachtoffer zat in het criminele milieu en zou een vertrouweling van Willem Holleeder zijn geweest.

Telefoons

De rechtbank zag wel aanwijzingen dat de twee betrokken zouden kunnen zijn geweest bij de liquidatie, maar zag te weinig bewijs voor een veroordeling. Dat de telefoons van beiden rond de moord in de buurt waren geweest, was voor de rechter niet genoeg bewijs voor betrokkenheid. "Het dossier biedt hiervoor onvoldoende aanknopingspunten", concludeerde de voorzitter van de rechtbank.

De twee mannen (32 en 35) komen na deze uitspraak niet op vrije voeten. Ze zitten momenteel al gevangenisstraffen uit van 13,5 jaar en 20 jaar voor een moordpoging in Diemen. De mislukte moordaanslag was op de Amsterdamse crimineel Peter 'Pjotr' R. in november 2015.

Getuige

De mannen die vandaag zijn vrijgesproken, werden al in 2015 gearresteerd voor betrokkenheid bij de moord op Boom. Het kwam toen niet tot een vervolging. Het onderzoek werd in 2021 heropend na een verklaring van een anonieme getuige. Daarna werden de mannen opnieuw gearresteerd.

In dierentuin Wildlands in Emmen is afgelopen weekend een olifantenkalf plotseling gestorven. Vermoedelijk is een bacteriële infectie van de darmen de bijna 2-jarige Nagarr fataal geworden.

Het jonge stiertje vertoonde vrijdagavond trager gedrag en kreeg zaterdagmiddag buikpijn. Ondanks snelle hulp van de verzorgers en dierenarts is het olifantje vrij snel daarna overleden, schrijft Wildlands in een verklaring.

"Het ging allemaal ontzettend snel", zegt een woordvoerder van het dierenpark tegen RTV Drenthe. "Dit soort gebeurtenissen hebben veel impact. Niet alleen op de olifantenkudde, maar ook op de medewerkers."

Onderzoek naar doodsoorzaak

De familiegroep van Nagarr, die bestaat uit zijn moeder, twee tantes en een jonge stier, bleven tot het laatst bij hem. "Ze hebben hem zaterdagavond en -nacht niet alleen gelaten en zo op hun manier afscheid genomen", zegt de woordvoerder.

Het stiertje is na zijn dood overgebracht naar de Universiteit Utrecht, waar op de faculteit Diergeneeskunde onderzoek wordt gedaan naar de doodsoorzaak. Uit een eerste onderzoek blijkt dat Nagarr waarschijnlijk is overleden aan een bacteriële infectie van de darmen. Verdere onderzoeken moeten dit nog bevestigen.

Nagarr werd vorig jaar januari geboren en was het eerste jong van zijn 17-jarige moeder. "Het verdriet is groot, maar we vangen elkaar op", aldus de woordvoerder. "De olifanten zijn nu wat onrustig, maar de gemiddelde bezoeker zal dat niet opvallen."

Bekijk hier de beelden van de geboorte van Nagarr:

Het kabinet heeft nog eens gezegd dat er van tevoren geen signalen uit Israël zijn ontvangen over dreigend geweld tegen Israëlische voetbalsupporters rond de wedstrijd Ajax-Maccabi in Amsterdam twee weken geleden. Eerder liet de Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Saar weten dat inlichtingendienst Mossad voor de rellen begonnen via de ambassade informatie met de Nederlandse autoriteiten heeft gedeeld.

In het Kamerdebat van vorige week zei het kabinet dat er voorafgaand aan de incidenten geen contact is geweest met Israëlische diensten. Minister Uitermark van Binnenlandse Zaken beloofde in het debat dat ze de Kamer er nog een nadere brief over zou sturen en dat heeft ze nu gedaan, mede namens haar collega Van Weel van Justitie.

'Terughoudend met mededelingen over AIVD'

In de brief benadrukt Uitermark dat ze altijd terughoudend moet zijn over wat ze in het openbaar kan zeggen over de AIVD. Maar ze herhaalt dat de Nederlandse dienst voorafgaand aan de geweldsincidenten geen contact heeft gehad met de Israëlische veiligheidsdiensten. "Dit is ook bevestigd door de Israëlische veiligheidsdiensten."

De minister schrijft dat ook de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid geen informatie heeft ontvangen van de Israëlische autoriteiten. Verder is uit een 'zoekslag' door de politie naar voren gekomen dat via formele kanalen geen informatie is gedeeld over de gebeurtenissen in de nacht van 7 op 8 november, voegt de minister toe. "Dit is door de Israëlische politie bevestigd."

'Wel contact over risico's rondom demonstratie'

Het kabinet heeft ook navraag gedaan bij de Israëlische ambassade. Die heeft vorige week laten weten op 7 november (de dag van de wedstrijd) om 17.50 uur informatie met de politie te hebben gedeeld. "Dit zag specifiek op de risico's rondom de geplande demonstratie op 7 november om 19.00 uur bij de Johan Cruijff Arena", staat in de Kamerbrief.

Uitermark voegt eraan toe dat ook in het reguliere contact met de Israëlische supportersbegeleiders "logischerwijs" over de demonstratie is gepraat. Maar "over een mogelijke 'jacht op Joden' met hit-and-runacties en de gebeurtenissen, zoals die in de nacht van 7 op 8 november hebben plaatsgevonden, is vanuit de Israëlisch autoriteiten - op basis van de naslag van dit moment - geen informatie gedeeld", schrijft het kabinet.

In haar brief verwijst de minister verder naar wat de Amsterdamse burgemeester Halsema eerder over de rellen heeft gezegd.

Duitsland gaat ervan uit dat twee onderzeese glasvezelkabels in de Oostzee zijn beschadigd door sabotage. Ook wordt er naar Rusland gewezen als verantwoordelijke van de aangerichte schade.

Het onklaar maken van twee onderzeese glasvezelkabels in de Oostzee kan in combinatie met andere "hybride dreigingen" uit Rusland geen toeval zijn, zei de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Baerbock vandaag.

Met hybride dreiging maakt een partij gebruik van een mix van civiele en militaire instrumenten. Dat kan van alles zijn, van het verspreiden van desinformatie tot schade toebrengen aan (elektriciteits)netwerken.

Sterke NAVO

"We ervaren dit nu ook in Duitsland, met cyberaanvallen, met de bewaking van kritieke infrastructuur, pakketten die plotseling exploderen wanneer ze in vliegtuigen worden vervoerd en gisteren een datakabel tussen Finland en Duitsland, waar Zweden waarschijnlijk ook door is geraakt", zei Baerbock. "Dit kunnen niet allemaal louter toevalligheden zijn."

Met haar collega-ministers uit Frankrijk, Polen, Italië, Spanje en het Verenigd Koninkrijk spreekt Baerbock in een gezamenlijke verklaring van systematische aanvallen op de Europese veiligheidsarchitectuur door Rusland, overigens zonder beschadigde kabels te benoemen.

"De escalerende hybride activiteiten van Moskou tegen de NAVO- en EU-landen zijn ongekend in hun verscheidenheid en omvang, waardoor aanzienlijke veiligheidsrisico's ontstaan", schrijven de ministers. Ze wijzen op het belang van een sterke en verenigde NAVO. "De Europese landen moeten een nog grotere rol spelen bij het waarborgen van onze eigen veiligheid, naast onze trans-Atlantische en mondiale partners", schrijven ze.

Hybride actie

Met de sabotage van de Nord Stream-gaspijpleidingen in 2022 nog vers in het geheugen werd deze week al meteen aan opzet gedacht. "We moeten, zonder dat we over concrete informatie beschikken, ervan uitgaan dat de schade door sabotage is veroorzaakt", zei de Duitse minister van Defensie Pistorius vandaag in Brussel.

Twee kabels in de Oostzee, een tussen Finland en Duitsland en de ander tussen Zweden en Litouwen, stopten op zondag en maandag met werken. "Niemand gelooft dat de kabels per ongeluk beschadigd zijn geraakt", zei Pistorius tegen journalisten voorafgaand aan een vergadering met EU-collega's. "Ik wil ook niet geloven dat de ankers van de schepen de schade per ongeluk hebben veroorzaakt."

Pistorius noemde Rusland niet expliciet. "We moeten stellen, zonder specifiek te weten wie erachter zit, dat het een 'hybride' actie is. En we moeten ook aannemen, zonder het nog te weten, dat het sabotage is", zei de defensieminister.

Een woordvoerder van de Litouwse strijdkrachten heeft gemeld dat NAVO-landen in de regio gezamenlijk de situatie aan het beoordelen zijn. Het aantal patrouilles op zee is opgevoerd en de Litouwse procureur-generaal is bezig met het verzamelen van informatie om te bepalen of er een formeel onderzoek wordt gestart, meldde de woordvoerder.

De eerste vermoedelijke aanval vond plaats op zondag, rond 09.00 uur 's ochtends Nederlandse tijd, meldt het Litouwse telecombedrijf Telia Lietuva. Toen werd een 218 kilometer lange internetverbinding tussen Litouwen en het Zweedse eiland Gotland geraakt, waarna die niet meer functioneerde.

De tweede was op maandag, rond 03.00 uur 's nachts Nederlandse tijd. Toen was de 1200 kilometer lange kabel tussen Helsinki en de Duitse haven van Rostock doelwit. Dat heeft het Finse cybersecurity- en telecombedrijf Cinia gemeld.

Na bijna negen maanden heeft de Duitse politie besloten het protestkamp bij de Teslafabriek vlak bij Berlijn te ontruimen. Volgens een politiewoordvoerder hebben de milieuactivisten meerdere keren de wet overtreden en is de openbare orde en veiligheid in het geding.

Omdat het volgens de politie niet mogelijk was om contact te krijgen met de leider van het protest, heeft de politie naar eigen zeggen geen vertrouwen meer in een vreedzame afloop. Daarop is besloten tot ontruiming.

Sinds eind februari dit jaar bezette een groep activisten het bos bij de grote Teslafabriek. In het bos bij Grünheide werden complete boomhutten gebouwd en bivakkeerden de activisten dag en nacht in het kamp.

Uitbreiding fabriek

Ze protesteren tegen de uitbreiding van de fabriek van de autofabrikant waarvoor 100 hectare bos zou moeten verdwijnen. Hun zorgen richten zich vooral op de gevolgen voor het grondwater: de fabriek staat midden in het drinkwaterbeschermingsgebied. De fabriek verbruikt veel water, terwijl huishoudens juist op waterrantsoen werden gezet.

In een lokaal referendum in de deelstaat Brandenburg stemden omwonden begin dit jaar tegen de uitbreiding. Dat referendum was niet bindend. Brandenburg zetten de plannen - met enkele wijzigingen - door.

Daarna begonnen de demonstranten het bos te bezetten. Zij deden dat in specifieke door de autoriteiten aangewezen delen van het bos, niet al te dicht bij de fabriek. Mede vanwege het recht op demonstreren, liet de politie de actie aanvankelijk toe.

Explosievenonderzoek

Gisteren zette de politie het gebied af en moest het protestkamp geëvacueerd worden in verband met onderzoek naar bommen uit de Tweede Wereldoorlog die in de grond zouden zitten. Het gebied, waar ook het protestkamp zich bevindt, wordt al langere tijd onderzocht op explosieven.

De activisten weigerden echter te vertrekken en klommen hoog in de bomen. Inmiddels is de politie begonnen met het afbreken van de boomhutten en worden activisten meegenomen.

De activisten die de bossen bij de fabriek bezet, stelt in een persverklaring niet op te geven en zegt op zaterdag 23 november een nieuw protest op te tuigen.

Marius Borg Høiby, de zoon van de Noorse kroonprinses Mette-Marit, is gearresteerd op verdenking van verkrachting. De 27-jarige zou een vrouw van in de twintig hebben verkracht.

Het slachtoffer zou bewusteloos zijn geweest of niet in staat zijn geweest zich te verzetten, zegt de Noorse politie. De vrouw deed zelf geen aangifte, maar de politie startte een onderzoek op basis van informatie uit een lopende zaak.

Er lopen meerdere onderzoeken naar Høiby, waaronder beschuldigingen van mishandeling van drie ex-vriendinnen en het bedreigen van een man met de dood.

Koninklijke residentie

De koninklijke familie wil niet reageren op de zaak. Høiby werd maandagavond gearresteerd nabij de koninklijke residentie, Skaugum, waar Mette-Marit en kroonprins Haakon wonen. Høiby is de zoon van Mette-Marit uit een eerdere relatie. Op het moment van de arrestatie zat hij in een auto met een ex-vriendin.

Die ex-vriendin zou slachtoffer zijn geweest van een gewelddadig incident op 4 augustus, waarbij Høiby werd gearresteerd voor mishandeling. Zij belde toen zelf de politie, die een onderzoek startte.

Volgens de advocaat van het eerdere slachtoffer was zijn cliënt maandag bij Høiby om een auto te lenen voor een reis naar het buitenland. "Het was puur praktisch dat ze daar was", laat de advocaat aan de Noorse publieke omroep NRK weten.

De verdachte zegt onschuldig te zijn, zegt zijn advocaat, Øyvind Bratlien, tegen NRK. "Hij werkt mee met het politieonderzoek en wil graag uitleg geven."

Vijf slachtoffers

Høiby wordt momenteel vastgehouden in Oslo. Hij wordt verdacht van het plegen van "seksuele handelingen die vallen onder verkrachting" volgens artikel 375 van het Noorse strafwetboek.

In totaal zijn er nu vijf vermoedelijke slachtoffers in de lopende zaak tegen Høiby: influencers Nora Haukland (26) en Juliane Snekkestad (29), de anonieme ex-vriendin die bij hem in de auto zat, een man van in de twintig die door Høiby met de dood werd bedreigd, en het nieuwe slachtoffer.

Hege Salomon, de advocaat van het nieuwe slachtoffer, zegt dat de vrouw niet publiekelijk wil spreken over de zaak. Ze zou Høiby en de anderen niet hebben gekend voorafgaand aan het persbericht van de politie. Salomon wil niet ingaan op de datum en locatie van het incident, alleen dat het dit jaar heeft plaatsgevonden.

Twee NSC-fractieleden leggen hun Kamerlidmaatschap neer na de onrust van vorige week. Het gaat om Femke Zeedijk en Rosanne Hertzberger, maakte interim-fractievoorzitter Van Vroonhoven bekend na afloop van de wekelijkse fractievergadering van de regeringspartij.

Afgelopen vrijdag stapte NSC-staatssecretaris Achahbar op vanwege de discussie in het kabinet over antisemitisme. Er was ook een dreiging dat alle NSC-bewindslieden het voorbeeld van Achahbar zouden volgen en zouden opstappen. Uiteindelijk werd die crisis bezworen en bleven de andere ministers en staatssecretarissen aan.

Zeedijk zegt in een toelichting dat ze zich al maanden stoort aan hoe het eraan toegaat in de Haagse politiek en het "gebrek aan fatsoen". "Het debat in Den Haag gaat te weinig over de oplossingen." Wel ziet ze "polariserende media-uitlatingen en onuitgewerkte proefballonnetjes".

Gezicht van discriminatie

Volgens de NSC'er ontstaat met het vertrek van Achahbar, die Marokkaanse wortels heeft, een beeld "alsof iemand met die achtergrond niet welkom is". Zeedijk zei dat ze zelfreflectie hierover heeft gemist bij de premier en de rest van het kabinet. "Voor mij heeft discriminatie hiermee een gezicht gekregen. Ik trek hier mijn grens", zei ze. Op de vraag van wie dat gezicht is, gaf ze geen antwoord.

Kamerleden Zeedijk en Hertzberger lichten hun vertrek toe:

Hertzberger stelde dat het opstappen van Achahbar aantoont dat het in het kabinet "ernstig uit de hand loopt". Ze had het over "volstrekt ongepaste uitspraken" die worden gedaan "voor en achter de schermen van de regering". Hertzberger noemde het verder "onaanvaardbaar" hoe er wordt gesproken over Nederlanders.

Ook voor Hertzberger (oud-NRC-columnist) speelt het al langer, zei ze. In juli uitte ze naar eigen zeggen al haar zorgen, vooral over de coalitiepartner PVV. Die partij heeft volgens de NSC'er "de aanhoudende neiging om minderheden te beledigen, om te generaliseren, op te hitsen, extremistische tweets te plaatsen en het debat te ontregelen".

Volgens Hertzberger is het nu, een paar maanden later, erger geworden "en niet beter". "Helaas moeten we constateren dat bij meer partijen de remmen los zijn."

Beter landsbestuur

Volgens Hertzberger zijn "basale normen van fatsoen, beschaving (...) en hoe je spreekt over Nederlanders" met voeten getreden. "Nu Nora is opgestapt, kan ik niet mijn schouders ophalen en doorgaan", aldus de NSC'er. "Ik wens NSC een beter politiek klimaat toe en Nederland een beter landsbestuur toe, met een minimum aan fatsoen."

De rest van de NSC-fractie gaat volgens Van Vroonhoven "met volle kracht vooruit", net als de NSC'ers in het kabinet. De twee Kamerleden geven hun zetel terug, wat betekent dat andere NSC'ers die op de kieslijst stonden de Tweede Kamer in kunnen komen.

Een aantal van de overgebleven fractieleden van NSC laat weten geraakt te zijn door het vertrek van twee collega's, maar ook graag door te gaan. "We blijven werken aan concrete oplossingen voor problemen in het land", zei bijvoorbeeld Kamerlid Olger van Dijk.

Van Vroonhoven, die Pieter Omtzigt vervangt als fractievoorzitter, zei ervan overtuigd te zijn dat NSC "heel stabiel" is. "We zitten in een moeilijke samenwerking", erkende ze, "maar er is een goede mood".

Alles wijst erop dat het Oekraïense leger afgelopen nacht voor het eerst Amerikaanse raketten heeft afgevuurd op Russisch grondgebied. Volgens het leger van Oekraïne werd een Russische wapenopslag in Karatsjov in de regio Brjansk, ruim 100 kilometer over de grens, getroffen.

De inzet van de veelbesproken ATACMS, die een bereik hebben van zo'n 300 kilometer, wordt zowel gemeld door Oekraïne, Rusland als de VS. Vanuit Kyiv en Washington is het achter de schermen door functionarissen aan journalisten bevestigd.

President Zelensky werd vandaag door de pers bevraagd over het nieuws. Zelensky gaf niet expliciet toe dat Oekraïne een raketaanval had uitgevoerd, maar zei wel dat Oekraïne alle langeafstandsmiddelen die het heeft zal inzetten. Daarbij benoemde hij ook specifiek de ATACMS.

Al eerder ingezet op de Krim

Tot voor kort stond de VS zijn bondgenoot alleen maar toe om Amerikaanse raketten in te zetten in door Rusland bezet gebied. Zo werden in april al ATACMS ingezet tegen Russische doelwitten op de Krim. Achteraf werd duidelijk dat de VS dit in het geheim had toegestaan.

Afgelopen weekend zou Biden hebben besloten dat Oekraïne deze projectielen nu ook mag inzetten tegen doelwitten in Rusland. Dat meldde diverse prominente Amerikaanse media op basis van functionarissen, maar officiële bevestiging is nooit gekomen vanuit het Witte Huis.

'Vijf van de zes neergehaald'

Het Kremlin stelt dat er afgelopen nacht rond 03.00 uur zes ATACMS werden gelanceerd richting Brjansk. "De Russische luchtverdediging heeft vijf raketten neergehaald en een laatste raakte beschadigd. Fragmenten daarvan kwamen neer op het terrein van het militaire complex in de regio Brjansk, wat een brand veroorzaakte die snel kon worden geblust", beweert staatspersbureau RIA op basis van de autoriteiten. Er zouden geen doden zijn gevallen.

De Russische lezing valt niet onafhankelijk te controleren. Het Oekraïense leger heeft nog geen details vrijgegeven over de aanval. Het wilde alleen kwijt dat uitschakeling van munitiedepots in Rusland een manier is om de Russische agressie tegen Oekraïne te stoppen.

De raketten bieden Oekraïne een tactisch voordeel, maar experts benadrukken dat het geen wondermiddel is. Rusland zal waarschijnlijk het voordeel behouden aan het oostfront, waar het onlangs veel sneller dan voorheen is opgerukt.

De vergrote actieradius van de ATACMS breidt de Oekraïense slagkracht wel uit. Het leger hoeft zich nu niet alleen meer te richten op de Russische troepen aan het front, maar kan ook logistieke centra, wapenopslagen en troepen dieper in het achterland aanvallen. Zo kan het proberen de Russische opmars te frustreren.

'Escalatie'

Lange tijd wilde president Biden het gebruik van ATACMS niet toestaan voor gebruik in Rusland zelf, omdat president Poetin dat dit najaar expliciet als een escalatie bestempelde. Het gebruik van dergelijke wapens zou volgens de Russische leider niets minder zijn dan directe betrokkenheid van NAVO-landen bij de strijd.

Biden zou van gedachten zijn veranderd door de inzet van Noord-Koreaanse militairen door Rusland in de strijd tegen Oekraïne. Volgens het Pentagon zouden er eind vorige maand al zo'n 10.000 manschappen in de regio zijn aangekomen. Deze informatie is nog niet onafhankelijk bevestigd.

Volgend jaar moet "het jaar van vrede" worden, dat zei Oekraïense president Zelensky vandaag in het Europees Parlement. Via een videoverbinding gaf hij daar een speech die in het teken stond van 1000 dagen Russische invasie in Oekraïne.

Zelensky pleitte ervoor de druk op Rusland op te voeren. Hij zei dat de oorlog enkel vanuit een sterke positie gewonnen kan worden. "Poetin hecht geen waarde aan mensen of regels. Het enige waar hij om geeft is geld en macht. Het zijn deze dingen die we van hem moeten afpakken om de vrede te herstellen."

"Poetin zal niet uit zichzelf stoppen", zei Zelensky:

De toespraak van Zelensky komt op de dag dat zijn land naar verluidt voor het eerst Amerikaanse langeafstandsraketten heeft ingezet tegen doelen in Rusland, iets waar het Witte Huis dit weekend toestemming voor zou hebben gegeven. Oekraïense media melden op basis van legerbronnen dat er een munitiedepot in de regio Brjansk is aangevallen met ATACMS, iets wat het Kremlin bevestigt.

'Schaduwvloot aanpakken'

Concreet riep de Oekraïense president op om de Russische schaduwvloot van olietankers aan te pakken en om Russische tegoeden in beslag te nemen. Ook benadrukte Zelensky het belang van aanvallen diep in Rusland op bijvoorbeeld luchtbases, raketfabrieken en munitiedepots.

"We kunnen Rusland tot een eerlijke vrede dwingen", zei hij. Volgens Zelensky heeft Europa in de afgelopen duizend dagen bewezen dat Europese waarden de levens van mensen kunnen redden. "Poetin blijft kleiner dan de verenigde kracht van Europa."

Vierde keer in Europees Parlement

Het is niet de eerste keer dat Zelensky Europarlementariërs direct toespreekt. Zes dagen na de inval verscheen hij ook via een videoverbinding in Brussel. Later dat jaar zou hij dat nogmaals doen. In februari vorig jaar was hij fysiek aanwezig om in het parlement een speech te geven.

De Maag Lever Darm Stichting dringt er bij het kabinet op aan om het bevolkingsonderzoek naar darmkanker vijf jaar eerder te laten beginnen. De stichting biedt daarvoor vanmiddag de Tweede Kamer een petitie aan met 50.000 handtekeningen. "Hiermee red je jaarlijks 150 levens", stelt directeur Mariël Croon.

Darmkanker is de op een na meest voorkomende variant van de ziekte, jaarlijks krijgen 12.000 mensen de diagnose. Vooral mensen boven de 55 lopen risico, omdat de ziekte voortkomt uit poliepen die rond de 40 in de darmen ontstaan en in 15 jaar kunnen uitgroeien tot kanker. De ziekte is goed te behandelen als die vroeg wordt opgespoord.

Preventieve screening helpt daarbij en voorkomt veel ellende. Tien jaar geleden werd daarom een bevolkingsonderzoek ingesteld: iedereen boven de 55 wordt tweejaarlijks uitgenodigd een monster van de ontlasting in te sturen. Dat wordt gecontroleerd op bloed, een aanwijzing dat er iets mis kan zijn. Zo nodig volgt een colonoscopie voor verder onderzoek. De afgelopen twee jaar deden circa 1,5 miljoen mensen aan het onderzoek mee.

Kosteneffectief

Volgens Croon werd er indertijd uit financiële overwegingen gekozen de leeftijdsgrens bij 55 te leggen. Bovendien was er anders niet voldoende capaciteit om colonoscopieën uit te voeren. De richtlijn van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO schrijft echter testen vanaf 50 jaar voor, iets waar landen als Spanje, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk wel voor kozen.

Croon denkt dat de oude bezwaren nu niet meer gelden. "De capaciteit was destijds niet op orde, maar dat gaat nu gewoon lukken", is ze van overtuigd. "Het is ook een kosteneffectieve maatregel, omdat je uiteindelijk voldoende bespaart aan een goedkopere behandeling als je het vroeger opspoort."

Belangrijkste voor haar is het menselijk leed dat kan worden voorkomen. "Jaarlijks krijgen in de leeftijdsgroep tussen 50 en 55 nog steeds 700 mensen de diagnose en dan is het bij twee derde al uitgezaaid", somt ze op. "Niet alleen gaan er van hen 150 dood, de anderen moeten een ingrijpende behandeling ondergaan en houden daar heel vaak schade aan over."

'Het was de hel'

Lisa Seij is een van de patiënten die al voor haar 55ste geconfronteerd werden met de ziekte. Ze had vage klachten als blaasontstekingen, bloed in de ontlasting en een urineweginfectie, maar haar arts zag niets kwalijker dan aambeien."Toen zei mijn man: 'Als hier geen onderzoeken worden gedaan, dan gaan wij het zelf betalen'. Toen zijn we naar een prescan geweest."

Artsen daar ontdekten een kwaadaardige tumor in de endeldarm. "Ik ben er jaren mee bezig geweest, met het heel ziek zijn en het onbegrip van de omgeving, van artsen. Het was de hel", verzucht Seij. "Die leeftijd moet echt naar beneden. Als mensen de diagnose krijgen door toevallig onderzoek in een ziekenhuis dan ben je toch te laat."

Croon heeft goede hoop dat de Tweede Kamer met een motie komt om het bevolkingsonderzoek uit te breiden. "Dat de petitie in betrekkelijk korte tijd door ruim 50.000 mensen is ondertekend, geeft aan dat heel veel mensen dit belangrijk vinden."

Pinkpop heeft een deel van zijn programma van volgend jaar bekendgemaakt. Justin Timberlake, Olivia Rodrigo en Muse zijn de drie grote acts die de festivaldagen afsluiten.

Voor Justin Timberlake is het de eerste keer dat hij op het festival in Landgraaf staat. Al sinds de jaren 90 scoort hij aan de lopende band hits, aanvankelijk met de boyband NSYNC en daarna als soloartiest. Onder meer met Cry Me a River, Rock Your Body, SexyBack, Mirrors en Can't Stop the Feeling! bestormde hij de hitlijsten.

Timberlake sluit de Pinkpopvrijdag af. Verder spelen dan ook de Belgische electropopband Oscar and the Wolf, de Amerikaanse rockband Weezer, de Libanees-Britse popzanger Mika en de Amsterdamse indierockband Personal Trainer.

Zaterdag is Olivia Rodrigo de afsluitende act. De 21-jarige Amerikaanse is een van de populairste popzangeressen van de afgelopen jaren. Begin 2021 brak ze door met haar debuutsingle Drivers License, waarmee ze op nummer 1 kwam te staan in de Nederlandse Top 40. Dat lukte ook met een andere single van haar debuutalbum Sour, Good 4 U. Haar tweede album Guts, dat vorig jaar uitkwam, wist ook op nummer 1 te komen in de Nederlandse albumhitlijst.

Diezelfde dag treedt ook Songfestivaldeelnemer Joost Klein op. Vorig jaar was hij ook al te zien op Pinkpop, vlak na zijn diskwalificatie op het muziekfestijn in Malmö. Daarnaast zijn ook de Britse indierockband The Last Dinner Party en de Amerikaanse hiphopformatie Cypress Hill te zien.

Het festival wordt afgesloten door de Britse rockband Muse. Het is de zesde keer dat het drietal Pinkpop aandoet. De laatste keer was in 2015. Het recentste album, Will of the People, stamt uit 2022. De band is vooral bekend van nummers als Hysteria, Time is Running Out, Uprising, Starlight, Supermassive Black Hole en Plug in Baby. Zij worden zondag onder meer voorafgegaan door de Amerikaanse metalband Korn, de Noorse indiepopact Girl in Red en de Tilburgse popband Krezip, die al voor de zevende keer op Pinkpop staat.

28 acts zijn nu bevestigd. De komende maanden worden er meer namen bekendgemaakt. Pinkpop bestaat volgend jaar 54 jaar. Het festival wordt dit keer van 20 tot en met 22 juni gehouden in Landgraaf. Vorig jaar waren Ed Sheeran, Calvin Harris en Maneskin de headliners.

In Zuid-Korea zijn drie mensen om het leven gekomen door verstikking in een autofabriek. Het gaat om drie onderzoekers die in de zuidoostelijke stad Ulsan een rijtest uitvoerden bij Hyundai. Hoe het drietal om het leven is gekomen wordt nog onderzocht.

Volgens de Zuid-Koreaanse media werden de drie onderzoekers bewusteloos in een testlab van de fabriek aangetroffen. Ze werden naar het ziekenhuis gebracht en zijn daar uiteindelijk doodverklaard.

Persbureau Yonhap meldt dat de onderzoekers zijn gestikt doordat ze giftig gas in een afgesloten ruimte inademden.

Hyundai heeft gereageerd op het incident en zegt "diepbedroefd" te zijn. Ook zegt het bedrijf dat het volledig zal samenwerken met de lokale autoriteiten in het onderzoek naar de doodsoorzaak.

Bij het Friese Witmarsum is een onderdeel van een middeleeuws Vikingzwaard gevonden. Het Fries Museum in Leeuwarden spreekt van een unieke vondst: nooit werd zo'n onderdeel in Nederland aangetroffen. Wereldwijd is er maar één soortgelijk fragment bekend, dat minder intact is gebleven.

Het gaat om een koperen pommelkap, het uiteinde van het gevest van een zwaard. Het is versierd met dierkoppen als wilde zwijnen en moet in het verleden verguld zijn geweest. Het stamt uit de 10e eeuw.

"Het is echt een prachtig voorwerp", zegt conservator Diana Spiekhout van het Fries Museum. "Als je dit aan iemands schede had zien hangen dacht je echt: wauw, wat een pronkstuk."

Flinke toon

Het voorwerp werd begin mei door Sander Visser met een metaaldetector gevonden in een akker bij het Friese dorp, op 20 centimeter diepte. Hij en een vriend stonden op het punt naar huis te gaan, na een dag speuren die wat kleinigheden als een 16e-eeuws muntje, een knoop en een loodje had opgeleverd.

"En toen kwam pats-boem een flinke toon binnen", herinnert hij zich het moment dat zijn metaaldetector een signaal oppikte. "Maar je weet het nooit, 95 van de 100 keer is het troep. Zo'n signaal heb je ook weleens bij treklipjes onder de grond."

Dit keer had hij echter snel door iets bijzonders in handen te hebben. "Ik wist dat dit geen bonk metaal was, de vorm met de dierenkoppen was goed zichtbaar. Ik zag dat het een zwaardpommel was, alleen wist ik toen nog niet dat het eentje uit de Vikingperiode was."

Visser is enorm blij met zijn vondst:

Hij begon te bevroeden hoe uniek zijn vondst was toen hij met andere liefhebbers foto's deelde van zijn opgraving. "Een vriend ging helemaal uit zijn plaat. Hij zei: 'Je gaat hem niet zelf schoonmaken, je moet naar een specialist toe'. Die is twee dagen met de microscoop bezig geweest om hem op de juiste manier te conserveren."

Ook zwaardexpert Spiekhout was enthousiast toen de beelden haar bereikten. Zij is al een tijdje bezig met een inventarisatie van zwaarden uit het middeleeuwse Frisia, dat bestond uit het Nederlandse kustgebied, de omgeving rond Utrecht en de Oost-Friese kust van Duitsland.

"Het is voor Nederland echt een superzeldzaam voorwerp. Dit kom je maar een keer in de zoveel tijd tegen", reageert ze. "We hopen altijd op dit soort vondsten."

Belangrijke schakel

"Ik zie dit stuk echt als een belangrijke schakel tussen de Friese wereld en die van de Vikingen", zegt Spiekhout. "We kunnen nu onderzoek doen en mooi het verhaal vertellen van de Vikingen, maar ook over het gebruik van wapens in Noordwest-Europa."

De specifieke versieringen wijzen er bijvoorbeeld volgens Spiekhout op dat zwaarden indertijd menselijke eigenschappen werden toegedicht, zoals Excalibur van koning Arthur of de familiewapens uit Game of Thrones.

"Ze hadden een grote symbolische waarde en zullen ook duurder zijn geweest, zeker als hij zijn status had bewezen in gevechten. Het waren belangrijke voorwerpen die doorgegeven werden, als erfstuk of als geschenk tussen twee leiders bijvoorbeeld."

Blijft de vraag waar de rest van dit zwaard is gebleven. Ligt het nog in de Friese grond verborgen, of is de pommel er duizend jaar geleden al afgehaald? Het blijft speculeren, zegt Spiekhout.

"Dit stuk is bewust van het zwaard gehaald, hij is zeg maar gescalpeerd. Iemand kan hem hebben vermaakt, maar misschien is hij ook wel veroverd, dat is ook een spannend idee. Er zijn verschillende scenario's mogelijk."

Plannen voor verder archeologisch onderzoek zijn er nog niet, maar Visser wil nog eens verder gaan speuren. "Er kan nog iets in de bodem zitten. We hebben met de boer afgesproken dat wij als enige mogen zoeken."

Vikingseries

De vondst opende ook voor Visser een nieuwe wereld. "Vikingvondsten zijn zo zeldzaam in Nederland dat ik er niet zo mee bezig was. Ik ben me er nu pas in gaan verdiepen. Afgelopen tijd heb ik allemaal Vikingseries en -films gezien en dan vooral gelet op de zwaarden en hun versierselen."

Toch had hij er geen moeite mee om afstand te doen van zijn schat. Hij krijgt een bronzen replica en is trots dat zijn pommel straks te zien is in het Rijksmuseum van Oudheden en daarna naar het Fries Museum gaat.

"Het is leuk voor mijn vitrine, maar het is veel mooier als hij tentoongesteld wordt voor het publiek. Dat streelt me enorm."

Vandaag verschijnt Wie praat, die gaat, het nieuwe boek van Astrid Holleeder, de zus van de Amsterdamse crimineel Willem Holleeder. Ze getuigde sinds 2015 meermaals tegen haar broer. De gevolgen voor haar eigen leven en die van haar familie zijn groot.

De Amsterdamse crimineel zit een levenslange gevangenisstraf uit, maar Astrid Holleeder (58) leeft ook een geïsoleerd bestaan, vertelt ze. Sinds haar getuigenissen zit ze ondergedoken. De veroordeling van Holleeder (66) was vooral gebaseerd op de belastende verklaringen van haar en haar zus Sonja.

Hierdoor hebben haar kinderen en die van Sonja ook met dreiging te maken. Astrid Holleeder schrijft in haar nieuwe boek over hoe dat is en wat het met haar omgeving doet.

De voortdurende dreigementen van Willem waren juist reden voor haar om tegen hem te getuigen. "Dat was omdat Wim toen duidelijk maakte dat Sonja kon tossen om het leven van haar kinderen", zegt Astrid Holleeder in het NOS Radio 1 Journaal.

Moeder-dochterrelatie

En ook haar eigen dochter, tv-kok en presentatrice Miljuschka Witzenhausen, wordt nu bedreigd en beveiligd. "Dat is het laatste jaar zo, maar we hebben daar altijd rekening mee gehouden. We weten hoe hij is. We zagen ook de dreiging die hij uitsprak richting Royce de Vries, de zoon van Peter R. de Vries. Dat gebeurde nadat Peter over hem had verklaard dat hij thuis was bedreigd door Holleeder. Toen verplaatste hij de dreiging uit wraak naar Royce."

De dreiging gericht op haar dochter heeft veel impact. "Dan voel je je als moeder ontzettend tekortschieten. De overheid doet niets, dus ik moest haar voor mijn eigen gevoel beschermen, maar ik kon dat niet zo adequaat als justitie dat zou kunnen. Dus ik was overal waar zij was en probeerde de boel in de gaten te houden."

Dat eiste zijn tol in de relatie met haar dochter. "Je wordt natuurlijk gek van je moeder, die overal opduikt en haar veiligheid in de waagschaal stelt voor jouw veiligheid. In het boek lees je hoe dat je moeder-dochterrelatie uitholt."

Zelf moet ze altijd alert zijn en niets is meer vanzelfsprekend, zegt ze. "De gewone dagelijkse dingen, zoals samenwerken met collega's, boodschappen doen of afspreken met vriendinnen zijn allemaal risicomomenten."

Afgestompt

Soms zijn die risico's het waard, zegt Holleeder, maar het brengt ook anderen in gevaar. "En voor mezelf kan ik alles goed inschatten en organiseren, maar ik weet niet wat de ander doet. Ik ga ook niet zeggen 'je mag niet over mij praten', want dan worden mensen bang. Dat maakt het ingewikkeld en op een gegeven moment geef je dat op."

Nu is het contact met de buitenwereld teruggebracht naar een kleine kern van familieleden. "Het maakt je ook een ander mens. Ik maak wel veel mee, maar het zijn nooit leuke dingen. Ik kan niet vertellen over een gezellig feestje waar ik ben geweest of een museumbezoek. Ik ben behoorlijk afgestompt en niet leuk gezelschap. Ik weet niet meer hoe het is om over leuke dingen te praten. Ik doe dit al tien jaar."