NOS Nieuws - Algemeen

Veel lof voor de manier waarop de Chinese president Xi Jinping "met ijzeren vuist 1,4 miljard mensen controleert". En alleen een "slimme president" kan omgaan met Rusland, doelend op zichzelf. Het zijn twee van de tientallen uitspraken die presidentskandidaat Trump deed in de door miljoenen mensen beluisterde podcast The Joe Rogan Experience.

Trump was drie uur lang te horen in de podcast, die werd opgenomen in de Texaanse stad Austin. Hij gebruikte het podium om uitspraken te doen die zijn campagne kracht bijzetten, maar werd soms ook geconfronteerd met kritiek van Rogan.

Zo herhaalde Trump opnieuw de ongefundeerde claim dat de uitslag van de presidentsverkiezingen in 2020 - het jaar waarin Biden president werd - gemanipuleerd was. "Massale verkiezingsfraude", noemde hij het. Toen Rogan vroeg of hij het bewijs daarvoor ooit nog gaat laten zien, reageerde hij met een "uhm" en veranderde daarna snel van onderwerp.

Het moddergooien naar Kamala Harris ging ook verder tijdens de opname. Hij noemde zijn tegenstander opnieuw "iemand met een laag IQ". Tesla-baas en Trump-aanhanger Elon Musk hemelde hij daarentegen op door hem "the greatest guy" te noemen.

Zowel Trump als Harris verkoos de afgelopen weken podcasts boven traditionele media om een bepaalde groep kiezers aan te kunnen spreken. Trump zegde in een week vol podcasts zelfs een interview met 60 minutes af, het nieuwsprogramma waar de afgelopen halve eeuw elke presidentskandidaat aan de tand werd gevoeld.

Voordeel voor de kandidaten is dat ze bij podcasts in een meer ontspannen omgeving vaak zonder confronterende vragen hun verhaal kunnen vertellen en uitgebreid de tijd krijgen zichzelf te presenteren in een langer gesprek. Zo kwam Harris in All the Smoke aan het woord over de eerste date met haar echtgenoot en haar favoriete basketbalteam, en legde Trump in Flagrant uit wat hij zo briljant vindt aan zijn breedsprakige spreekstijl die hij de weave noemt.

Ondanks die wat voortkabbelende vorm kunnen de kandidaten tegelijkertijd wel degelijk serieuze politieke thema's aansnijden. In de onder vrouwen ongekend populaire podcast Call Her Daddy besprak Harris de gevolgen van Trumps abortusbeleid en Trump haalde in PBD Podcast uit naar de Oekraïense president Zelensky, die hij de schuld gaf van de oorlog in zijn land.

Beide campagnes zien in deze combinatie van inhoud en human interest de ideale manier om hun kandidaat aan een specifieke groep te presenteren. Een bevolkingsgroep die daarbij de afgelopen weken steeds belangrijker werd, zijn jonge mannen, precies de groep die Joe Rogan vooral aanspreekt. Waar Kamala Harris in peilingen een enorme voorsprong heeft onder vrouwen, lijken mannen juist massaal op Trump te zullen gaan stemmen.

Omdat de marges zo klein zijn in deze nek-aan-nekrace zal de winnaar vermoedelijk de persoon zijn die het beste de eigen achterban weet op te trommelen. Geen wonder dus dat Trump de bro's van Rogan opzoekt. Ook Harris flirtte met een bezoek aan zijn show, maar dat bleek "agendatechnisch niet uit te komen", liet haar campagne weten.

Wel ging ze langs bij podcastmaker Charlamagne tha God, die zich richt op een kiezersgroep die nog niet helemaal overtuigend achter Harris staat: jonge zwarte mannen. Deze groep werd enkele dagen terug zelfs de les gelezen door oud-president Obama: hij waarschuwde hen niet de verkiezingen over te slaan uit ongemak om op een vrouw te stemmen. "Dat kunnen we niet hebben", maande hij.

Acteurs die tijdens Walibi Fright Nights werken, zeggen te maken te hebben met geweld en grensoverschrijdend gedrag van bezoekers. Meerdere scare actors, acteurs die mensen moeten laten schrikken, hebben dat laten weten aan NOS Stories. Pretpark Walibi Holland heeft dit jaar opnieuw maatregelen genomen om het geweld tegen te gaan.

Fright Nights is een evenement van Walibi Holland dat jaarlijks rondom Halloween terugkeert. Het trok de afgelopen jaren elke avond tot wel 20.000 bezoekers. In het park lopen verklede acteurs rond die bezoekers de stuipen op het lijf jagen. Ook zijn er extra spookhuizen met verschillende thema's, waar bezoekers kunnen rondlopen.

De acteurs, die anoniem willen blijven, zeggen de afgelopen jaren veel geweld te hebben meegemaakt. Zo raakte een van hen bewusteloos na een klap op het achterhoofd. Een ander had te maken met een bezoeker die decorstukken van de muur afrukte en deze naar acteurs gooide.

Ook zeggen meerdere acteurs te zijn betast door bezoekers. Een aantal acteurs is vanwege het geweld en grensoverschrijdend gedrag inmiddels gestopt met werken. Afgelopen zaterdag werd er nog een acteur aangevallen met een metalen pijp, meldt Omroep Flevoland.

Een van de medewerkers merkt dat het de afgelopen vijf jaar erger is geworden. Hij werkt als piraat-acteur en kreeg zelf ook te maken met soortgelijk gedrag, bijvoorbeeld mensen die probeerden zijn zwaard af te pakken. "Je merkt dat mensen er plezier uit halen om je uit je rol te halen. Dat is gewoon heel jammer."

Hij zegt wel dat het overgrote deel van de mensen komt voor een leuke avond. "En dat er dan een paar rotte appels tussen zitten, die het verpesten voor de rest, dat is echt belachelijk." Ook Mascha Taminiau, directeur van Walibi, zegt het belachelijk te vinden dat mensen tijdens het werk worden lastiggevallen.

Taminiau weet dat de acteurs er last van hebben, maar zegt geen concrete cijfers te hebben over hoe vaak dit soort incidenten voorkomt. Wel zegt de directeur dat er geen sprake is van een grote toename of afname van het aantallen meldingen en incidenten. Het park neemt dit jaar wel extra maatregelen, in de vorm van bodycams voor beveiligers die mensen moeten afschrikken.

Extra ogen en oren

Dat komt boven op het zerotolerancebeleid dat vorig jaar is ingegaan, waarbij bezoekers die zich misdragen zonder waarschuwing de deur wordt gewezen. Daarnaast lopen er volgens de acteurs ook altijd andere medewerkers rond, die als extra paar ogen en oren van de acteurs dienen. Zij kunnen de beveiliging waarschuwen als dat nodig is.

Volgens de medewerkers komt het geweld vooral door het soort publiek - veelal jongeren - dat Walibi Fright Nights trekt. Ook de donkere plekken en het alcoholgebruik in het park helpen volgens de medewerkers niet mee.

Directeur Taminiau denkt vooral dat het een maatschappelijk probleem is, waar niet alleen Walibi last van heeft. Zij hoopt dat vrienden elkaar vaker aanspreken op gewelddadig en grensoverschrijdend gedrag. "Want ieder geval is er een te veel."

De Georgische regeringspartij, Georgische Droom, lijkt de parlementsverkiezingen in het land te winnen, hoewel de oppositie de uitslag betwist. Twee derde van de stemmen is geteld en de pro-Russische regeringspartij stevent af op winst met 53 procent van de stemmen, meldt de kiesraad.

De opkomst was ongeveer 59 procent. Een deel van de papieren stemmen en stemmen van Georgiërs in het buitenland is nog niet geteld.

Exitpolls van eerder vanavond lieten twee totaal verschillende uitkomsten zien. Beide kampen claimden al snel de overwinning. Sommige exitpolls, onder andere uit het kamp van de oppositiepartijen, lieten een winst van 6 procentpunten zien voor de oppositie.

Pro-Europees of pro-Russisch

De Hongaarse premier Viktor Orbán heeft zaterdagavond, nog voordat de kiesraad de officiële uitslag bekend had gemaakt, regeringspartij Georgische Droom (GD) op X gefeliciteerd met de "overweldigende verkiezingszege".

Er staat voor het land veel op het spel bij de verkiezingen van vandaag, waarin het gaat om een strijd tussen een pro-Europese of pro-Russische koers. De regeringspartij Georgische Droom stelt zich de laatste tijd steeds autoritairder op en beweegt zich richting buurland Rusland. De partij uit ook met regelmaat anti-EU-retoriek.

De oppositiepartijen, die zo snel mogelijk aansluiting willen bij de Europese Unie, vrezen dat de regering er alles aan zal doen om aan de macht te blijven. In augustus liet Georgische Droom weten van plan te zijn alle oppositie te verbieden als de partij een absolute meerderheid behaalt.

De afgelopen maanden zijn er meerdere wetten aangenomen die de vrijheid van meningsuiting schenden, lhbti-rechten inperken en de media censureren. Het Europees Parlement zei dat er in Georgië sprake is van een "democratische terugval". De onderhandelingen over toetreding tot de EU zijn om die reden ook gestaakt.

'Nu-of-nooit-gevoel'

Burgerwaarnemer Jelger Groeneveld is in Georgië en maakt de verkiezingsuitslag van dichtbij mee. Bij de oppositiepartijen hangt een gespannen sfeer, ziet hij. "Er was natuurlijk eerst een feeststemming bij de exitpolls. Na de voorlopige telling van de kiescommissie was er een gelaten sfeer: mensen zijn teleurgesteld, omdat ze toch dachten dat hier de kans lag voor de oppositie. Het was een beetje een nu-of-nooit-gevoel."

De oppositieleiders komen later deze avond samen om een gezamenlijke reactie voor te bereiden. "Ze zijn aan het kijken hoe dit heeft kunnen gebeuren. De uitslag is moeilijk te rijmen met politieke ontwikkelingen in het land. Wat er vooral gebeurt is dat de plattelandsdistricten, de kleinere kiesdistricten waar ook etnische minderheden wonen, stemmen voor Georgische Droom."

Vier jaar geleden had de oppositie moeite met het accepteren van de uitslag, legt Groeneveld uit. "En dat heeft ook tot reputatieschade geleid. Ze gaan een bewoording moeten vinden waaruit blijkt dat ze het zullen accepteren."

Syrische vluchtelingen in Libanon staan voor een dilemma: terugkeren naar hun verwoeste thuisland, of blijven met de angst voor Israëlische bombardementen. In Syrië kunnen ze vaak niet meer naar huis en lopen ze het risico om opgepakt te worden.

Toch gaan Syriërs massaal terug. Volgens schattingen van de VN zijn al ruim 400.000 mensen de grens overgestoken. De grote meerderheid zijn Syriërs, zo'n 30 procent zijn Libanezen. Ze vluchten voor het geweld en omdat ze geen veilige opvangplek kunnen vinden: Israël voert al een maand zware bombardementen uit op het zuiden van Libanon, de Bekaa-vallei en Beiroet.

Aan de andere kant van de grens in Syrië zijn de vluchtelingen ook kwetsbaar. De Syrische autoriteiten maken zich schuldig aan afpersing, verdwijningen, willekeurige arrestaties en martelingen in gevangenissen, volgens rapporten van Human Rights Watch en Amnesty International. Daarnaast lopen mannen het risico om in het leger te moeten dienen. Door dat risico zijn het veelal vrouwen en kinderen die naar Syrië vluchten.

Vaak zonder bezittingen steken ze de grens over, nadat ze soms eerder te voet door Libanon zijn gereisd, zegt Elsa van Zoest, noodhulpmedewerker voor Oxfam Novib die de afgelopen negen maanden werkzaam was in Syrië. "Mensen die bij de grens aankomen zijn uitgedroogd, hebben vaak langere tijd niet gegeten en zijn erg vermoeid."

"Als we teruggaan naar Syrië, zie ik mijn man nooit meer. Hij moet in dienst."

In Syrië treffen ze na dertien jaar burgeroorlog een verwoest land aan. De intensiteit van de gevechten is wel afgenomen, maar de tol van de oorlog is hoog. Ruim de helft van de Syriërs is op de vlucht geslagen, schattingen van het dodental variëren van 300.000 tot 500.000 mensen, en hele steden en dorpen zijn verwoest. "De schaal van vernietiging is om stil van te worden", zegt Van Zoest.

In het noorden van het land vinden nog dagelijks gevechten plaats tussen het Syrische leger en het verzet en zijn er geregeld Russische luchtaanvallen. Vooral in de noordwestelijke provincie Idlib wordt gevochten tussen het regeringsleger en de islamitische groepering Hayat Tahrir al-Sham. Het midden en zuiden van het land zijn grotendeels in handen van president Bashar al-Assad, die wordt gesteund door Iran en Rusland.

Juist ook de delen die onder controle staan van de Syrische autoriteiten zijn onveilig, doordat Assad een schrikbewind voert. Het Syrisch netwerk voor mensenrechten meldt dat er sinds het begin van de oorlog zeker 100.000 mensen vermist zijn geraakt. Ook vluchtelingen die nu de grens oversteken en daar niet door de controle komen, worden opgepakt of verdwijnen.

Deze risico's waren eerder de reden voor Syriërs om niet terug te gaan. Ze bleven, hoewel de Libanese autoriteiten al jaren bezig zijn om Syriërs terug te sturen, zegt Nora Stel, universitair docent conflictstudies aan de Radboud Universiteit. "Syriërs in Libanon krijgen te maken met gedwongen deportaties, arrestaties en invallen in vluchtelingenkampen."

De Libanese autoriteiten voeren nu het beleid op om Syrische vluchtelingen gedwongen te laten vertrekken. Er zijn ook aanwijzingen dat Syriërs systematisch gediscrimineerd worden bij toegang tot schuilkelders en opvang voor ontheemden. Hierdoor én door de Israëlische luchtaanvallen kiest een deel van de 1,5 miljoen Syriërs in Libanon er nu toch voor om terug te gaan. "Het is dus uit complete wanhoop dat ze nu terugkeren", zegt Stel.

Op elkaar aangewezen

In Syrië is ook weinig toekomst, want door een enorme economische crisis leeft zeker 90 procent van de Syrische bevolking op of onder de armoedegrens. "Er is voedsel beschikbaar op de markt", zegt Van Zoest, "maar het schrijnende is dat veel mensen het niet kunnen betalen."

De Syrische vluchtelingen die nu het land in komen, zoeken veelal onderdak bij familie en vrienden. "Dit betekent eigenlijk nog meer druk op mensen die het al ontzettend zwaar hebben", zegt Van Zoest. Hulporganisaties zorgen voor schoon drinkwater en delen dekens en warme kleding uit nu de winter dichterbij komt.

Een oplossing voor het conflict in Syrië lijkt nog lang niet in zicht. "De onderhandelingen zitten muurvast", zegt Stel, "en het regime voelt niet de druk om te onderhandelen met de oppositie, omdat het zichzelf als militaire overwinnaar ziet." Hierdoor zijn Syriërs aangewezen op zichzelf en elkaar. Van Zoest: "Ik hoor verhalen over Syriërs die naar opvanglocaties komen om te helpen door bijvoorbeeld een deken weg te geven, hoewel ze zelf al heel weinig hebben."

In Italië klinkt kritiek op het ministerie van Defensie omdat het de Italiaanse soldaten heeft geëerd die omkwamen bij een slag in de Tweede Wereldoorlog. Afgelopen woensdag postte het ministerie een eerbetoon aan hen op X. Italië vocht in de Tweede Wereldoorlog onder de fascistische leider Benito Mussolini aan de kant van nazi-Duitsland.

Bij de Tweede Slag bij El Alamein in oktober 1942 versloegen de geallieerden onder leiding van de Britten de Duits-Italiaanse divisies. De slag in het noorden van Egypte vormde het kantelpunt voor het verloop van de oorlog in Noord-Afrika. Aan Italiaanse zijde vielen duizenden doden.

Het ministerie noemt de slag een "heroïsch en tragisch hoofdstuk" in de geschiedenis. "We eren de dappere Italiaanse soldaten die vochten in het zand van Noord-Afrika. Zij gaven hun leven voor onze vrijheid."

Geen helden maar slachtoffers

Oppositiepartijen als de Vijfsterrenbeweging hekelen het eerbetoon en noemen het "ongepast". De Vijfsterrenbeweging zegt dat de 17.000 omgekomen soldaten alleen geëerd zouden moeten worden als slachtoffers van het fascistische regime.

Ook de nationale partizanenbeweging, ANPI, die zich sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog verzet tegen het fascisme in Italië, is verontwaardigd: "Italiaanse jongens in El Alamein zijn niet gevallen voor onze vrijheid, zoals dubbelzinnig wordt beweerd door het ministerie van Defensie, maar werden door de fascistische regering naar hun dood gestuurd", zegt ANPI-voorzitter Gianfranco Pagliarulo.

Ook al heeft premier Meloni van de radicaal-rechtse partij Fratelli d'Italia zich bij haar aantreden in 2022 fel uitgesproken tegen het neofascisme, haar wordt vaak verweten dat ze te passief zou reageren. Zo brachten honderden neofascisten begin dit jaar in Rome openlijk de Hitlergroet. Meloni werd toen verweten dat ze daar geen afstand van nam.

De tropische storm Trami die tot nu toe al tientallen levens heeft geëist in de Filipijnen, keert er dit weekend mogelijk terug. Dat melden de lokale weerdiensten. De verwachting is dat de storm morgen opnieuw richting de Filipijnen komt en weer schade kan veroorzaken.

Trami kwam afgelopen donderdag voor het eerst aan land in de Filipijnen. Er vielen toen 26 doden en ruim 160.000 mensen moesten hun huis ontvluchten. Het dodental is inmiddels opgelopen tot zeker 85. De meeste mensen kwamen om door overstromingen en aardverschuivingen.

Vooral in de regio Bicol, ten zuidoosten van de hoofdstad Manilla, vielen veel doden. Ook op het platteland van de provincie Batangas ten zuiden van Manilla vielen veel doden. Tientallen mensen worden nog vermist.

Er werd onder het puin gezocht naar overlevenden:

De hulpdiensten zijn nog druk bezig om mensen uit huizen of van andere plekken te redden. De omstandigheden maken dat moeilijk: het water staat hoog en op veel plekken zijn modderstromen. Daarbij komt dus dat de storm morgen terug lijkt te keren.

De storm hangt nu boven de Zuid-Chinese zee, maar gaat mogelijk een U-bocht maken. Vooral de westkust van de Filipijnen kan hier dan mee te maken krijgen. De verwachting is dat de storm niet aan land komt, maar de rukwinden en de regen die met de storm gepaard gaan "kunnen nog steeds veel schade aanrichten", zegt de Filipijnse president Marcos tegen het Australische ABC News.

Tropische stormen komen vaker voor in de Filipijnen: ieder jaar zijn er ruim twintig. De stormen gaan vaak gepaard met zware regenval, harde wind en aardverschuivingen.

Bij een woningbrand in het Drentse Zuidveld zijn vanochtend twee mensen om het leven gekomen.

De brand in de vrijstaande woning werd rond 08.00 uur ontdekt. Al snel bleek dat het ging om een uitslaande brand, waarbij ook veel rook vrijkwam. Het vuur was na enkele uren onder controle. De woning is volledig uitgebrand.

Lichamen gevonden

In de woning werd het lichaam van het eerste slachtoffer gevonden. Later vond de politie er ook een tweede dode. De identiteit van de slachtoffers moet nog worden vastgesteld.

Een woordvoerder van de veiligheidsregio zegt tegen RTV Drenthe dat het vermoedelijk gaat om de bewoners van het huis. "De verwachting is niet dat er nog meer slachtoffers zijn."

Over de oorzaak van de brand is nog niets bekend, de politie doet onderzoek.

Kerstbomenkwekers in Noord-Brabant balen van de schade die hun percelen hebben opgelopen door het natte weer. Door de grote hoeveelheid regen van de afgelopen tijd zijn veel bomen doodgegaan.

Zo moest kweker Willem de Louw uit Sint-Oedenrode meer dan 3000 kerstbomen weggooien. "In het begin konden we nog sleuven graven, maar op een gegeven moment liepen de sloten niet meer leeg", zegt hij tegen Omroep Brabant. "En het werd maar niet droger."

Eind mei gingen de eerste bomen bij De Louw dood. "Het doet wel echt pijn om de bomen er zo bij te zien staan. Het duurt zeven tot negen jaar tot je een volle boom hebt, dus die jaren kunnen we niet meer inhalen."

'We hebben allemaal hetzelfde probleem'

Ook kweker Peter Bartholomeus uit Veldhoven zag een deel van zijn bomen afsterven. "Ik doe dit al dertig jaar en het is nog nooit zo erg geweest", vertelt hij. "Het was dit jaar klap op klap: van extreme regen naar felle zon. Toen het opeens een paar dagen heet werd, zag ik de bomen geel worden en doodgaan."

Volgens Gerard Krol, voorzitter van de Vereniging voor Nederlandse Kerstbomenkwekers, zijn er meer kwekers in Brabant die door de regen schade hebben geleden.

"We hebben allemaal hetzelfde probleem. Iedereen heeft wel ergens een perceel waarvan een hoek verzopen is." Zelf verloor hij ruim 3000 bomen. Hij schat de schade op tienduizenden euro's.

Hoger gelegen

Kwekers met een wat hoger gelegen stuk grond hebben minder last van schade. Zo is kweker Gerwin Anthonissen uit Wouwse Plantage tot nu toe tevreden over zijn kerstbomen.

"De bomen staan op hele zware zandgrond en wij liggen wat hoger", vertelt hij. "De bomen zijn dit jaar echt prachtig, heel mooi vol. Maar veel andere collega's hebben schade opgelopen."

Ondanks de tegenslag zijn de kwekers niet bang voor een tekort aan kerstbomen. "Wij gaan over een paar weken gewoon open. Er zijn nog genoeg andere bomen."

De Franse baby die was ontvoerd en gisteren werd teruggevonden in Amsterdam is in goede gezondheid. Dat heeft justitie in België gezegd op een persconferentie over de zaak. De ouders van baby Santiago zijn aangehouden.

Santiago werd maandagavond meegenomen uit een ziekenhuis ten noorden van Parijs. Het jongetje was toen zeventien dagen oud. Hij lag in een couveuse omdat hij acht weken te vroeg geboren is.

Zijn ouders van 23 en 25 worden ervan verdacht hem te hebben ontvoerd. Ze zouden hem in een zak hebben gestopt om hem ongezien uit het ziekenhuis mee te nemen. Zorgverleners kregen het signaal dat de baby weg was toen zijn sensoren werden losgemaakt.

De politie riep mensen op om uit te kijken naar een blauwe Audi met een Franse kentekenplaat.

De auto werd woensdag gevonden in de buurt van Charleroi in België. In het voertuig lag een verpakking van een simkaart die in Nederland actief was. Op basis van de telefoongegevens werden de ouders gevonden in het centrum van Amsterdam, waar ze samen met hun pasgeboren baby in een hotelkamer zaten.

"De baby werd snel onderzocht en naar het ziekenhuis gebracht", zegt de Belgische officier van justitie. "Santiago is onmiddellijk in een couveuse geplaatst." Een woordvoerder van het ziekenhuis zei gisteren tegen de NOS dat de opname in het ziekenhuis te maken heeft met het feit dat de baby een prematuur is en daardoor speciale zorg nodig heeft.

In de hotelkamer waar het gezin werd gevonden, waren ook de oma van Santiago, een jongen van 10 en een meisje van 3 jaar. De peuter is waarschijnlijk het zusje van Santiago. De identiteit van de jongen is niet bekendgemaakt.

Volgens justitie verliep de arrestatie van de ouders "soepel" en zonder geweld. Waarom ze Santiago meenamen uit het ziekenhuis is nog onduidelijk. Franse media melden dat het stel bekend is bij de politie vanwege onder meer drugshandel, drugsgebruik en diefstal. Mogelijk vreesden ze de voogdij over hun kind te verliezen, schrijft Le Monde.

In verband met de zaak heeft de politie in Frankrijk vijf mensen opgepakt. Het zou gaan om vrienden en familie van de ouders. Drie van de vijf zijn inmiddels aangeklaagd, melden Franse media. Ze worden ervan verdacht op de hoogte te zijn geweest van of geholpen te hebben met de ontvoering van Santiago.

Bij de productie van de voorstelling Fidelio van de Nationale Opera heeft grensoverschrijdend gedrag plaatsgevonden. Dat schrijft Het Parool in een reconstructie. In de krant staat dat de Oekraïense gastregisseur Andriy Zholdak tijdens de repetities acteurs en figuranten onder meer seksscènes liet spelen die niet in het script stonden, medewerkers ongewenst aanraakte en naar medewerkers schreeuwde.

Het Parool schrijft dat al voor het begin van de productie duidelijk was dat Zholdak een "controversieel figuur" is. Zo legde hij in 2016 op een persconferentie in Roemenië uit hoe hij regisseert: "Morgenochtend tijdens de repetitie wil ik dat je mijn hond bent. En als je mijn hond bent, moet je naar mijn commando's luisteren: mentale commando's, fysieke commando's, emotionele commando's, seksuele commando's, alles, jij bent mijn hond. Ik ben een nazi. Concentratiekamp."

In Hongarije sloeg de regisseur een Roemeense actrice in de pauze van een première, omdat hij niet tevreden was over haar optreden. Dit voorval werd uitgebreid beschreven in de pers en nadat Zholdak enkele jaren later werd genomineerd voor een theaterprijs, ondertekenden 1400 mensen een petitie om daartegen te protesteren.

Met ontbloot bovenlijf auditie doen

Daarover zegt Nationale Opera & Ballet dat bekend was dat de regisseur een "onconventionele manier van opera creëren" heeft en dat het gezelschap zich daarop had voorbereid, maar dat ze "niet op de hoogte waren van eerdere controverses". Als dat wel zo was geweest, zou het "nooit een samenwerking zijn aangegaan met Zholdak", stelt de Nationale Opera in een verklaring.

Bij audities voorafgaand aan de repetities vroeg Zholdak potentiële figuranten om met een blote buik of ontbloot bovenlijf ten tonele te verschijnen, wat ongebruikelijk is.

Daarnaast beschrijft Het Parool dat de regisseur commentaar zou hebben gegeven op het uiterlijk van auditanten. Hij zou onder meer hebben gezegd dat iemand "kleine borsten" had. De regisseur werd hier door een assistent-regisseur op aangesproken. Ook mocht een Argentijnse danseres die figureerde in de voorstelling pas na lang aandringen gebruikmaken van de wc toen ze ongesteld was op een repetitiedag.

'Seksuele handelingen uitbeelden'

Een andere figurant vertelt aan de krant dat zij seksuele handelingen moest uitbeelden, terwijl die niet in het script stonden. De Argentijnse danseres zegt dat ook haar dit is overkomen. Op het moment dat zij de seksuele handeling uitbeeldde, werd zij door de regisseur bij haar billen vastgepakt. Bij de repetities was geen intimiteitscoördinator aanwezig, omdat de Nationale Opera niet had verwacht dat dit nodig was.

Naar aanleiding van klachten over het gedrag van de regisseur besloot directeur Sophia de Lint maatregelen te nemen. Zholdak mocht alleen instructies doorgeven aan de assistent-regisseur en er moest altijd iemand van de directie bij de repetities aanwezig zijn.

Een figurant stuurde dezelfde dag een brandbrief naar de directie over Zholdak. De Argentijnse zangeres kon zich niet vinden in de maatregelen. Ze heeft aangifte tegen Zholdak gedaan vanwege aanranding en is uit de voorstelling gestapt.

Het Openbaar Ministerie heeft de regisseur niet vervolgd, "omdat er geen sprake was van een seksuele context". De Nationale Opera stelt in een persbericht dat het een extern feitenonderzoek wilde laten doen, maar dat is niet uitgevoerd omdat de vrouw niet wilde meewerken. Het onderzoek zou onevenwichtig zijn zonder haar medewerking.

Na het opstappen van de danseres volgde een bijeenkomst waarin de directie vertelde dat er melding was gedaan van grensoverschrijdend gedrag. Ook werd verteld dat de samenwerking met Zholdak voortgezet zou worden, ondanks zorgen van de medewerkers. Twee dagen later was de première van de voorstelling.

'Lering trekken'

Nationale Opera & Ballet schrijft "het verschrikkelijk te vinden dat een aantal artiesten en medewerkers zich niet goed of onveilig heeft gevoeld door de wijze waarop Zholdak met hen repeteerde".

Die werkwijze past niet bij de Nationale Opera, is te lezen. Bij de cultuur van de organisatie hoort dat "we lering trekken uit deze gebeurtenissen", staat in de toelichting. De Nationale Opera evalueert op dit moment hoe er moet worden gehandeld bij een problematisch repetitieproces. "Zo blijven we voortdurend samenwerken aan sociale veiligheid binnen onze organisatie."

Geen reactie Zholdak op gebeurtenissen

Zholdak heeft gereageerd op schriftelijke vragen van Het Parool en zegt dat hij spijt heeft van zijn uitspraken in Roemenië over nazi's, maar reageert niet op de gebeurtenissen bij het repetitieproces van Fidelio.

Ook wethouder Touria Meliani van de gemeente Amsterdam heeft gereageerd. "Grensoverschrijdend gedrag in onze samenleving is onacceptabel. Ook verwacht ik van instellingen dat ik actief word geïnformeerd wanneer een (ingrijpend) incident heeft plaatsgevonden. Dat is in dit geval niet gebeurd."

Iran heeft "het recht en de plicht" om zich te verdedigen tegen "agressieve daden" van buitenaf. Dat zegt het Iraanse ministerie van Buitenlandse Zaken in reactie op de Israëlische luchtaanvallen van vannacht. Bij de aanvallen op het westen van de hoofdstad Teheran zijn volgens Iran twee militairen om het leven gekomen. Tegelijkertijd zegt het ministerie ook dat het zijn "verantwoordelijkheden wat betreft regionale vrede en veiligheid onderkent". De spanning tussen beide landen loopt weliswaar op, maar dat gebeurt geleidelijk.

Een hoge Amerikaanse functionaris zegt dat de VS "volledig bereid is om Israël te verdedigen" als Iran kiest voor vergelding. Ook zullen er volgens die functionaris gevolgen zijn "als Iran die ongelukkige beslissing neemt". "Maar wat ons betreft, zou het hierbij moeten blijven."

Over een eventuele nieuwe vergeldingsactie van Iran is weinig duidelijk. Het Iraanse persbureau Tasnim, dat nauwe banden onderhoudt met de invloedrijke Revolutionaire Garde, haalt bronnen aan die de gebruikelijke retoriek bezigen. Zij verklaren dat Iran bereid is om "Israëlische agressie" te beantwoorden. "Er is geen twijfel dat Israël een proportionele reactie kan verwachten", aldus de bronnen.

Militaire doelen

De Israëlische vergeldingsactie hing al weken in de lucht, sinds Israël zelf op 1 oktober door Iran werd bestookt met bijna 200 raketten. Toen werden er drie luchtmachtbases getroffen en ook deze vergeldingsaanval lijkt gericht te zijn geweest op militaire doelen, zoals locaties waar raketten en drones worden geproduceerd.

Een beeld van de omvang van de schade is de ochtend na de aanval nog steeds moeilijk te krijgen. Volgens Israël was de actie succesvol, Iran zelf spreekt van beperkte schade. Op beelden die op sociale media worden gedeeld is te zien dat een drone-fabriek in Shamsabad, ten zuiden van Teheran, onder vuur is genomen. De beelden zijn geverifieerd door de NOS:

Iraanse bronnen melden aan The New York Times dat een van de doelwitten het S-300-verdedigingssysteem op de internationale luchthaven bij Teheran was. Met dat systeem kunnen kruisraketten uit de lucht worden geschoten. In de gelijknamige provincie zouden zeker drie raketbases van de Revolutionaire Garde onder vuur zijn genomen.

De Iraanse luchtmacht zegt dat er militaire bases in drie provincies zijn aangevallen: één bij Teheran en twee bij de Iraakse grens. Staatsmedia melden dat de stad Teheran zelf niet is geraakt. Wel vonden de explosies dicht bij de miljoenenstad plaats, waardoor inwoners ze konden zien en horen. Het Syrische staatspersbureau zegt dat Israëlische raketten ook militaire bases in Centraal- en Zuid-Syrië hebben geraakt.

Dit zijn beelden van vannacht uit Teheran:

In ieder geval zijn de olie- en energie-infrastructuur van Iran en nucleaire faciliteiten van het land niet onder vuur genomen, aldus Amerikaanse media. Dat is vermoedelijk het resultaat van de druk die de VS heeft uitgeoefend op Israël om de aanval beperkt in omvang te houden.

Volgens Israëlische media is Teheran gisteravond door Israël op de hoogte gesteld van de naderende luchtaanvallen, waarbij ook de waarschuwing werd afgegeven dat Iran niet moet terugslaan. Ook de VS is van tevoren op de hoogte gesteld, laat het Pentagon weten.

De escalatie van het conflict tussen Iran en Israël voert terug naar begin april, toen Israël een luchtaanval uitvoerde op het Iraanse consulaat in de Syrische hoofdstad Damascus. Daarbij werden dertien mensen gedood, onder wie twee hooggeplaatste Iraanse militairen. Iran reageerde twee weken later met de eerste directe aanval op Israëlisch territorium met zo'n 300 raketten en drones, die grotendeels werden onderschept door het Israëlische raketschild Iron Dome.

Eind juli werd de politiek leider van Hamas, Ismail Haniyeh, in Teheran gedood, algemeen wordt aangenomen bij een Israëlische luchtaanval. Als reactie daarop en op de Israëlische offensieven in Gaza en Libanon vuurde Iran begin deze maand nog eens 200 raketten af op Israël.

In Oekraïne zijn zeker vier doden gevallen bij Russische aanvallen. In Kyiv werd een flatgebouw getroffen door een drone. In de zuidelijk gelegen stad Dnipro werden meerdere flats en een medische instelling geraakt.

Gisteravond rond 20.00 uur (Nederlandse tijd) ging in Kyiv het luchtalarm af vanwege de aanval. Een half uur later waren in de Oekraïense hoofdstad explosies te horen. Een meisje van 15 is om het leven gekomen, meldt de burgemeester van Kyiv.

Volgens de nooddienst zijn door de aanval verschillende appartementen beschadigd. Ook brak er brand uit op de twintigste verdieping. Zo'n honderd inwoners konden op tijd uit het gebouw gehaald worden. Vijf mensen zijn gewond geraakt, van wie er één in het ziekenhuis werd opgenomen.

In Dnipro vielen drie doden, onder hen is een kind, meldt de gouverneur van de regio. Bij de aanval werd een woonhuis met twee verdiepingen gedeeltelijk verwoest. Ook raakten meerdere appartementen beschadigd. Negentien mensen raakten gewond.

Op foto's is te zien hoe reddingswerkers zoeken naar overlevenden in het puin:

Het Openbaar Ministerie in Vlaanderen breidt het onderzoek naar mogelijke fraude bij de lokale verkiezingen uit naar ten minste tien gemeenten. Dat blijkt uit een rondgang van VRT, de Vlaamse publieke omroep.

Kort na de verkiezingen twee weken geleden kondigde het parket al aan onderzoek te doen naar het mogelijk 'ronselen' van volmachten in Ninove, ten westen van Brussel. Nu komen daar onder meer de gemeenten Brakel, Turnhout, Veurne, Alken, Dilbeek, Koekelare en twee gemeenten in de regio Leuven bij. Welke gemeenten in Leuven dat zijn heeft het OM niet gezegd.

Bij stemmen per volmacht gaat iemand in jouw woonplaats namens jou naar het stembureau, omdat je zelf bent verhinderd door bijvoorbeeld werk of ziekte. Volgens de wet moeten mensen zelf het initiatief nemen om een vervanger te zoeken.

Het ronselen van volmachten, waarbij mensen actief en stelselmatig worden benaderd, is niet toegestaan. Maar volgens politicologen zijn de regels niet helder. Mensen informeren over de mogelijkheid om met volmacht te stemmen wordt juist aangemoedigd.

Brief van de burgemeester

In Turnhout en Veurne klaagden oppositiepartijen over acties van de burgemeesters. Zo voegde de Turnhoutse burgemeester Van Miert volmachten toe aan brochures van zijn partij, en bood daarbij een gratis shuttledienst naar het stembureau aan.

In Veurne stuurde burgemeester Roose persoonlijke brieven rond met volmachtformulieren. In de brief werd uitgelegd hoe mensen door middel van een medische verklaring konden stemmen met het bijgevoegde formulier. "Geef gerust een seintje wanneer we dit samen met uw oproepingskaart moeten komen ophalen", stond in de brief.

In Koekelare viel het oppositiepartij Team8680 op dat er opvallend vaak gestemd was per volmacht: 7 procent van de stemmen zou niet door de stemgerechtigden zelf zijn uitgebracht. Toch dienden die oppositiepartijen geen formele klacht in.

Het parket onderzoekt nu of er sprake is van ronselen. Bij de Raad voor Verkiezingsbetwistingen liggen klachten uit de gemeenten Hasselt en Gavere. Of dit nog invloed heeft op de verkiezingsuitslagen is maar de vraag. De rechter kan een geldboete of andere straf opleggen. Alleen in extreme gevallen van fraude kan de verkiezingsuitslag nietig worden verklaard door de Raad voor Verkiezingsbetwistingen.

Drie mannen zijn omgekomen bij een botsing tussen twee kleine vliegtuigen ten zuidwesten van de Australische stad Sydney. Boven een bosrijk gebied botsten de vliegtuigjes, waarna ze neerstortten. Een van de vliegtuigen vloog bij de crash in brand.

Volgens een lokale politiechef was een propellervliegtuigje van het type Cessna 182 met twee personen onderweg van Cessnock naar Wollongong. Het andere ultralichtgewichtvliegtuigje was met alleen de piloot vertrokken vanaf een nabijgelegen vliegveld. De politiechef zegt dat de botsing gebeurde in ongecontroleerd luchtruim.

'Niet te overleven'

Ooggetuigen zagen na het ongeluk brokstukken uit de lucht vallen en haastten zich naar de plek waar de brokstukken van de vliegtuigen neerstortten. Daar zagen ze al snel dat alle passagiers waren omgekomen. Hun identiteit is nog niet bekend.

De politie stelt dat ondanks de inzet van ruim tien ambulances en een helikopter een dergelijk ongeluk "niet te overleven is". Het Australische verkeersveiligheidsbureau doet nog onderzoek naar de oorzaak van de botsing.

De mannelijke zon en de vrouwelijke maan boven een lege vlakte. Dat was het Chinese karakter dat Wu Zetian voor zichzelf uitkoos toen ze in de zevende eeuw na Christus tegen alle verwachtingen en tradities in de troon besteeg. Het was het perfecte symbool voor de almacht en het unieke verhaal van de enige keizerin die China ooit heeft gekend. Vanaf vandaag is er in Keramiekmuseum Princessehof in Leeuwarden een tentoonstelling te zien over haar uitzonderlijke leven.

Alleen al het feit dat we haar naam kennen bewijst hoe uitzonderlijk haar leven was. Vrouwen moesten het zonder eigen voornaam stellen in haar tijd, 1400 jaar geleden. In teksten worden ze slechts aangeduid met de familienaam en een beschrijving ontleend aan hun functie, status of schoonheid. 'Betoverende juffrouw' dus, of 'Dame van stralend gezag'. Een vrouwelijke benaming voor de functie van keizer bestond al helemaal niet.

Op de tentoonstelling komt naar voren hoe doortastend en geraffineerd Wu moet zijn geweest om als burgermeisje op te klimmen in het wespennest van het keizerlijke hof tot de hoogste positie. Shakespeares koningsdrama's of Game of Thrones zijn er niets bij.

"Ze is eerst echt als een moordlustige tiran en een vreselijk persoon afgeschilderd, maar er wordt nu genuanceerder over haar gedacht", zegt conservator Denise Campbell. "Ze is over lijken gegaan, maar dat was niet ongebruikelijk."

Wu (624-705) kwam als 14-jarige als concubine aan het hof. In de harem van 122 vrouwen lijkt ze maar weinig indruk te hebben gemaakt in het wedijveren om de gunst van de keizer: ze bleef kinderloos steken op een lage rang. Wel raakte ze op goede voet met de kroonprins toen de keizer hulpbehoevend werd en zij beiden onder de weinigen waren die nog in de slaapvertrekken kwamen.

Dat voordeel leek te verdampen toen de keizer overleed en Wu volgens gebruik naar een klooster werd gestuurd. Hofintriges leidden er echter toe dat ze werd teruggehaald: de echtgenote van de nieuwe keizer wilde zijn affectie voor Wu gebruiken om een wig te drijven tussen hem en zijn favoriete concubine. Juist Wu zou triomferen in die machtsstrijd.

Campbell: "Wu had twaalf jaar ervaring aan het hof en wist hoe het er daar aan toeging. En ze wist hoe ze het hart van de keizer moest veroveren. De zittende keizerin is toen verbannen en Wu trad aan."

Toen ook deze keizer ziek werd, domineerde Wu naast hem zelf twintig jaar het hof. Na zijn dood wist Wu hun kinderen op een zijspoor te manoeuvreren en in 690 greep ze uit eigen naam de macht.

Haar machtsperiode typeert Campbell als een bloeitijd voor het vroege China, vol florerende handel, technologische vernieuwingen, landbouwhervormingen en betere posities aan het hof voor vrouwen en lagere klassen. Wu's afkomst zal daarbij geholpen hebben.

"Als kind van een handelaar had ze op jonge leeftijd al veel van het rijk gezien en had ze dus een heel andere bagage dan tijdgenoten die alleen aan het hof hadden gewoond", redeneert Campbell. "Ze is veertig jaar aan de macht geweest in een gigantisch land als China. Om alle politieke strubbelingen en grensconflicten in goede banen te leiden moet ze wel heel kundig geweest zijn."

Toch werd Wu in het verleden daarbij vaak afgeschilderd als slinks en meedogenloos. Iemand die de keizerin en de geliefde concubine weg wist te krijgen met laster over zwarte magie en er niet voor terugdeinsde haar eigen babydochter te vermoorden om rivalen te kunnen beschuldigen.

Zwartgemaakt

Campbell ziet die verhalen als propaganda van tijdgenoten die haar zwart probeerden te maken. "Er wordt vaak gedaan alsof haar gedrag iets bijzonders was, maar de keizer die haar naar het hof haalde had zijn troonopvolger en twee broers vermoord om zelf keizer te worden. Het was dus niet uitzonderlijk dat machtswisselingen met geweld gepaard gingen, maar bij mannen deed men alsof het erbij hoorde."

Campbell ziet in Wu juist iemand die terughoudend te werk ging. "Om haar positie als vrouwelijk heerser te verzekeren stonden de eerste jaren van haar heerschappij in het teken van het uitschakelen van politieke gevangenen door haar geheime politie. Maar op het moment dat haar positie bestendigd is, houdt ze er mee op. Ze is geen gewelddadig heerser, het is pragmatisch."

Wu zal misschien vermoed hebben dat de geschiedenis milder over haar zou oordelen, want ze gaf opdracht het traditionele grafschrift bij haar tombe leeg te laten. "Ze heeft gezegd: ik wil niet door mijn tijdgenoten beoordeeld worden. Ik wil dat het gebeurt door toekomstige generaties, dus laat die steen maar leeg."

In Emmen zijn gisteravond honderden autoliefhebbers samengekomen voor een zogenoemde carmeeting. Burgemeester Eric van Oosterhout zegt tegen Dagblad van het Noorden dat het ging om een "illegale en onaangekondigde" samenkomst. In overleg met de politie werd de meeting rond middernacht beëindigd.

Zo ging het er vannacht aan toe:

De bezoekers ontmoetten elkaar rond 19.00 uur bij voetbalstadion De Oude Meerdijk van FC Emmen. Op beelden is te zien dat honderden auto's 'driften', waarbij een auto door de bocht slipt, met flink wat geluid tot gevolg.

Ook was er harde muziek te horen, waren er mensen met fakkels aanwezig en werd er vuurwerk afgestoken, waardoor volgens een lokale verslaggever de sfeer grimmig werd. In totaal waren er volgens de politie 600 auto's aanwezig, waarvan een groot deel een Duits kenteken had.

Buurtbewoners schreven op X dat ze door de bijeenkomst de buurt niet konden verlaten. Iets na middernacht werd het samenzijn door de politie beëindigd. De politie Noord-Nederland zegt dat daarbij niemand is aangehouden, maar dat er wel zo'n 25 boetes zijn uitgeschreven voor onder meer rijden zonder geldig kentekenbewijs en het rijden over een fietspad.

Goedemorgen! Zowel in Japan als in Georgië zijn er verkiezingen. In ons land gaat de wintertijd weer in en koploper PSV speelt in de eredivisie tegen PEC Zwolle.

Eerst het weer: op sommige plekken in het land een mistige start, maar daarna schijnt op de meeste plaatsen de zon flink. De zon wisselt af met wat wolken. De wind uit het zuiden voert zeer zachte lucht aan. De maximale temperatuur ligt tussen de 18 en 21 graden. Vanavond meer bewolking en komende nacht valt er ook wat regen. Daarna wordt het weer wat koeler.

Wat kun je vandaag verwachten? Dit is er vannacht gebeurd:

Israël heeft luchtaanvallen uitgevoerd op Iran. Het Israëlische leger schrijft op X "militaire doelen" onder vuur te hebben genomen met precisieaanvallen, "als reactie op de voortdurende aanvallen van het Iraanse regime".

Met de aanval is de aangekondigde tegenreactie van Israël op de Iraanse raketaanval van ruim drie weken geleden een feit. Legerwoordvoerder Hagari stelde na de aanval in een video op X dat Israël verplicht is om te reageren als Iran "de fout maakt om te beginnen aan een nieuwe reeks escalaties".

Rond 01.00 uur (Nederlandse tijd) kwamen de eerste berichten binnen over explosies die waren gehoord in onder meer de hoofdstad Teheran. Zo'n vier uur later, na meerdere aanvalsgolven, publiceerde het leger een persbericht waarin werd gemeld dat de aanval ten einde was.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Van Tsjechen tot Australiërs en van Britten tot Finnen: in het Gelderse vestingstadje Groenlo zijn duizenden internationale acteurs neergestreken. Deze 're-enactors' spelen drie dagen lang de Slag om Grolle uit 1627 na. Ook vandaag vindt het historische evenement nog plaats.

Hun kampementen zetten ze gisteren al op, een dag voor de slag:

Fijne zaterdag!

Installateurs van zonnepanelen en warmtepompen en bedrijven die isolatie aanbrengen, merken dat de vraag vanuit consumenten dit jaar sterk is teruggelopen. De vrees is dat hierdoor specialistische banen verloren zullen gaan en dat dit personeel later mogelijk niet meer te vinden is als de vraag weer aantrekt.

Daarvoor waarschuwt branchevereniging Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE). De NVDE deed een inventarisatie onder de eigen achterban waar 96 bedrijven op reageerden. Ongeveer één op de tien geeft bij de brancheclub aan mogelijk dit of volgend jaar failliet te gaan. Vier op de tien verwacht volgend jaar personeel te moeten ontslaan, drie op de tien verwacht contracten niet te verlengen en minder zzp'ers in te huren.

Deze week werd bekend dat de kans dat Nederland de klimaatdoelen van 2030 gaat halen, erg klein is. De kans is nu minder dan 5 procent. Terwijl verduurzaming juist heel belangrijk is om die doelen te halen.

Imago sector staat op het spel

Het verlies van vakmensen, die cruciale kennis en ervaring bezitten, kan ervoor zorgen dat de klimaatdoelen verder in gevaar komen. Het imago van de sector speelt een belangrijke rol. ''Vooral jongeren hechten relatief meer waarde aan zingeving in hun werk", ziet hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen.

"Personeel heeft nu een negatieve ervaring met de branche", zegt NVDE-voorzitter Olof van der Gaag. "Dat komt voornamelijk door zigzagbeleid van de overheid. Wij vrezen dat het personeel nu vertrekt naar andere sectoren en niet terugkomt als het werk weer aantrekt."

Dat beaamt Wilthagen: "Wanneer medewerkers de verduurzamingsbranche verlaten en elders vergelijkbare of betere arbeidsvoorwaarden ontvangen, wordt het moeilijk om hen te motiveren om terug te keren. Je wil eigenlijk het tegenovergestelde: want om klimaatdoelen te halen hebben we het personeel hard nodig."

Bij Groenpand, een bedrijf dat zich richt op het verduurzamen van woningen en kantoren, had de wegvallende vraag grote gevolgen. "Een jaar geleden hadden we ongeveer zestig medewerkers, nu zijn dat er nog maar dertig," vertelt directeur Joren Harmanny. "Vorig jaar gingen we met zeven teams per dag op pad, nu zijn dat er soms niet meer dan drie of vier. Het aantal aanvragen is gehalveerd."

Harmanny zit nu met een groot pand met lege werkplekken en stilstaande busjes. "Het personeel dat vertrokken is, werkt inmiddels ergens anders. Als de markt weer aantrekt, wordt het lastig om nieuw personeel te vinden omdat we werken met nieuwe technologie." Ondertussen heeft hij wel flink geïnvesteerd in elektrische busjes - die kosten 70.000 euro per stuk.

Verschillende oorzaken

Er zijn verschillende oorzaken aan te wijzen voor de teruggelopen vraag. In de zonnepanelenbranche is de belangrijkste reden de aanstaande afschaffing van de salderingsregeling per 2027 en de onzekerheid over de terugleververgoeding. In de eerste drie kwartalen van dit jaar werd de helft minder installaties geplaatst (242.000) ten opzichte van een jaar eerder.

Bedrijven die warmtepompen installeren noemen als oorzaken onder meer uitblijven van een normering voor (hybride) warmtepompen, de verlaging van de gasbelasting (waardoor een cv-ketel aantrekkelijker blijft) en het verlagen van de subsidie op een warmtepomp.

Voor isolatiebedrijven speelt er juist iets anders. Daar is de vleermuis de oorzaak. Door een uitspraak vorig jaar van de Raad van State moet er eerst goed worden gekeken of er in de spouwmuren die worden geïsoleerd geen vleermuizen zitten. Dit met alleen een camera doen is niet voldoende en dat kost veel extra tijd.

In het rapport doet de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie een aantal voorstellen om personeel te behouden voor de energietransitie. Zo zou bijvoorbeeld de algemene verlaging van de energiebelasting - tot 2030 goed voor 1,8 miljard euro - beter gebruikt kunnen worden om de huizen van gezinnen die nu geld krijgen uit het Noodfonds Energie te helpen met gerichte isolatie. De NVDE rekent voor dat dit per gemiddeld huis 15.000 euro oplevert.

Verder zouden lokale initiatieven - om energie te besparen of juist op te wekken - moeten worden versterkt. Ook is er langjarig en stabiel stimuleringsbeleid nodig, zegt de branchevereniging. Het noemt het "zorgwekkend" dat er flink bezuinigd wordt op de subsidies voor isolatie en het overschakelen op een (hybride) warmtepomp, de ISDE.

Ook willen ze dat het eigen verbruik van zonnestroom wordt gestimuleerd. Een nieuwe methode om te zien of er vleermuizen in de spouwmuren zitten, via een DNA-test, zou landelijk ingevoerd moeten worden.

Zelina en Murman Tavkelishvili hebben de Russisch-Georgische Oorlog van 2008 nog vers op het netvlies staan. Het echtpaar van in de zestig woont op een kleine boerderij in Shindisi, een dorp in het grensgebied tussen Zuid-Ossetië en de rest van Georgië. In het dorp waren hevige gevechten tussen Russische en Georgische soldaten.

Ook werden burgers vermoord door Russen. Murman zelf werd gevangengenomen en zat vier dagen vast. "De Russen zijn moordenaars", zegt Zelina. Het mag duidelijk zijn: de Tavkelishvili's zijn absoluut niet pro-Russisch. Toch gaan ze stemmen op een partij die te boek staat als pro-Russisch.

Op de televisie in de woonkamer kijken ze naar het verkiezingsspotje van regeringspartij Georgische Droom. Het filmpje laat twee beelden naast elkaar zien. Aan de linkerkant zwart-witbeelden van vernietigde Oekraïense steden, aan de rechterkant kleurrijke beelden van vreedzame Georgische straten. De tekst eronder: "Nee tegen oorlog. Kies voor vrede. Stem op lijst 41."

Dat is precies wat Zelina gaat doen. "We leven al elke dag in angst. Nog een oorlog kunnen we hier echt niet aan", zegt ze. "We hebben geen keus."

In de video hieronder gaat correspondent Mitra Nazar in gesprek met Georgiërs die voor Georgische Droom gaan stemmen:

Met oorlogsbeelden uit Oekraïne wekt Georgische Droom de indruk dat Rusland elk moment kan binnenvallen als de prowesterse oppositie de verkiezingen wint, zoals dat ook in Oekraïne gebeurde. Alleen met Georgische Droom kan dat doemscenario worden voorkomen, is de boodschap.

Die boodschap komt aan, vooral op het platteland waar de steun voor de regeringspartij groot is. De rechts-conservatieve partij werd in 2012 opgericht door oligarch Bidzina Ivanishvili, die zijn fortuin verdiende in Rusland.

De partij behaalde in 2012 en 2020 een meerderheid in het parlement en was een antwoord op de onvrede over vorige regeringen, die werden geplaagd door corruptieschandalen. In de beginjaren beloofde Georgische Droom Georgiërs een Europese toekomst.

EU-lidmaatschap

In de ogen van veel Georgiërs gaan deze verkiezingen nu toch over de keuze tussen Europa en Rusland. Georgië heeft jarenlang een pro-Europese weg bewandeld en werd eind vorig jaar officieel kandidaat-lid van de Europese Unie.

De regering is ondertussen een steeds meer pro-Russische koers gaan varen en dat baart Brussel en de pro-Europese Georgische oppositie zorgen. De oppositie heeft zich nu georganiseerd in vier verbanden van samenwerkende partijen, waarmee ze hopen Georgische Droom te verslaan en terug te keren naar het EU-proces.

Op papier zegt de regeringspartij nog steeds te willen dat Georgië EU-lid wordt, blijkt uit leuzen in slogans en op verkiezingsposters. Maar hun daden in de afgelopen jaren wijzen op een pro-Russische koers.

De koerswijziging begon na de Russische invasie in Oekraïne. Toen koos de Georgische regering niet de kant van Oekraïne, maar zocht het juist betere betrekkingen met Moskou. De vrees voor een nieuwe oorlog in Georgië speelde daarbij een rol.

De regerende partij voerde het afgelopen jaar daarnaast een aantal antidemocratische wetten in die volgens critici opvallend veel lijken op controversiële Kremlin-wetten.

'Russische' wetten

Afgelopen voorjaar gingen Georgiërs massaal de straat op uit protest tegen de zogenoemde 'buitenlandse agenten-wet'. Rusland gebruikt eenzelfde wet om ngo's en onafhankelijke media monddood te maken. Daarna volgde een op Rusland geïnspireerde anti-lhbti-propagandawet. De EU heeft laten weten dat het lidmaatschapsproces van Georgië is stopgezet, omdat de regering met deze wetten de democratie ondermijnt.

In het grensgebied bij Zuid-Ossetië is de bevolking verdeeld. De 35-jarige boer Paata Devidze vindt dat Georgische Droom een gevaarlijke weg is ingeslagen. Net als veel oppositie-Georgiërs is hij ervan overtuigd dat Rusland de partij onder druk zet, om Georgië in de invloedsfeer te houden. "We hebben hier twee vijanden. De ene is Rusland. De andere is onze eigen regering", zegt hij.

Dreiging

De dreiging is na de oorlog van 2008 niet verdwenen. Geregeld worden Georgiërs gevangengenomen door Russen als ze te dicht bij de demarcatiegrens komen. In de afgelopen jaren doodden Russische militairen drie Georgische burgers. "En onze regering reageert door met ze samen te werken", zegt Devidze. "Georgische Droom is een slaaf van Rusland."

Ook hij is bang voor een nieuwe Russische aanval. "Als Rusland het wil, kunnen ze ons in drie dagen omverwerpen. We zijn een klein landje. Zij zijn groot en wreed." Juist daarom vindt hij dat Georgië zo snel mogelijk EU-lid moet worden. "Niet Rusland, maar Europa is een garantie voor onze vrede."

De Tavkelishvili's zien dat anders. Als een pro-Russische koers ertoe leidt dat er geen oorlog komt, dan moet het maar, zegt Zelina. "We weten niet wanneer ze zullen komen om ons te vermoorden. En wie zal ons dan beschermen?"

Israël heeft luchtaanvallen uitgevoerd op Iran. Het Israëlische leger schrijft op X "militaire doelen" onder vuur te hebben genomen met precisieaanvallen, "als reactie op de voortdurende aanvallen van het Iraanse regime". Daarbij zijn volgens Iran twee militairen om het leven gekomen.

Met de aanval is de aangekondigde tegenreactie van Israël op de Iraanse raketaanval van ruim drie weken geleden een feit. Legerwoordvoerder Hagari zei na de aanval in een video op X dat Israël verplicht is om te reageren als Iran "de fout maakt om te beginnen aan een nieuwe reeks escalaties".

Rond 01.00 uur (Nederlandse tijd) kwamen de eerste berichten binnen over explosies die waren gehoord in onder meer de Iraanse hoofdstad Teheran. Zo'n vier uur later, na meerdere aanvalsgolven, publiceerde het leger een persbericht waarin werd gemeld dat de aanval ten einde was.

Israël zegt onder meer locaties waar raketten worden gemaakt te hebben geraakt en bestempelt de aanval als "een succes". Iran claimt dat er "beperkte schade" is aangericht en dat de aanval grotendeels is afgeweerd dankzij de luchtafweer.

Dit zijn nachtbeelden van de explosies boven Teheran:

Er is nog geen onafhankelijk beeld van slachtoffers, schade of wat er precies is geraakt. Amerikaanse media schrijven dat de olie- en energie-infrastructuur van Iran en nucleaire faciliteiten van het land in ieder geval niet onder vuur zijn genomen.

Iran sloot vanwege de aanval het luchtruim van het land. De VS, de belangrijkste bondgenoot van Israël, zou kort voor de aanval op de hoogte zijn gesteld door Israël.

Begin deze maand vuurde Iran bijna 200 ballistische projectielen af op Israël. De meeste raketten werden onderschept. Kort daarna kondigde Israël al een tegenaanval aan, maar het was onduidelijk wanneer die zou komen.

De aanval van Iran kwam na een reeks dreigementen vanuit Iran na de aanvallen op Hezbollah, het doden van Hezbollah-leider Nasrallah en de liquidatie van Hamas-leider Haniyeh in Teheran.