Ze zijn soms honderden miljoenen waard en toch gelden ze als microbedrijf: brievenbusfirma's van Russische oligarchen die handig gebruikmaken van de Nederlandse wet. Met als gevolg dat geldstromen in hun zakenimperiums hier grotendeels verhuld blijven. Bijkomend voordeel: ze hebben ook geen accountantsverklaring nodig.
Neem staalmagnaat Aleksej Mordasjov, rijk geworden in de wilde jaren 90. Na de Russische inval in Oekraïne plaatste de EU hem op de sanctielijst. Via zijn Russische bedrijven is hij eigenaar van het Amsterdamse SMTT Holding bv, met tot voor kort een waarde van 65 miljoen euro.
Niet bepaald een klein bedrijf, zou je denken. Toch wel, althans: volgens de Nederlandse wet. In de Kamer van Koophandel staat SMTT namelijk omschreven als microbedrijf.
Die omschrijving pakt gunstig uit voor oligarchen als Mordasjov. Microbedrijven hoeven veel minder informatie aan te leveren bij de Nederlandse Kamer van Koophandel.
Ze hoeven alleen een heel summiere jaarrekening te maken, zonder informatie over bijvoorbeeld de winst, de betaalde belasting of wat het bedrijf precies bezit. Het idee daarvan is dat kleine ondernemers zich niet zoveel bezig hoeven houden met administratieve rompslomp.
Maar ook voor bijvoorbeeld Amerikaanse multinationals komt de regel goed uit, bleek een paar jaar geleden uit onderzoek van NRC. De titel 'micro' helpt hen bijvoorbeeld hun belastingroutes te verhullen.
Controle
De financiële onzichtbaarheidsmantel werkt ook voor de Russische tycoons. Sinds de inval in Oekraïne en de sancties die daarop volgden, heeft het voor hen bovendien nog een voordeel: microbedrijven hebben geen accountantsverklaring nodig.
Grote bedrijven moeten hun cijfers verplicht laten controleren door een accountant. Zonder die controle kunnen ze hun jaarrekening niet ondertekenen, en dus niet indienen. Duurt het meer dan twaalf maanden voordat je je cijfers inlevert bij de Kamer van Koophandel? Dan bega je een economisch delict en kan je een boete krijgen.
Maar voor gesanctioneerde Russen is het moeilijk geworden om een accountant te krijgen. Alle grote accountantskantoren zetten hun Russische klanten aan de deur. Het lukte bijvoorbeeld oligarchen Dimitri Poempjanski en Igor Kesajev niet om vervanging te vinden voor hun Nederlandse bv's.
Collega-oligarch Mordasjov heeft dat probleem niet. Zijn SMTT telt immers als micro.
Hoe kan dat?
Net als de Amerikaanse multinationals vallen ook de brievenbusfirma's van de rijke Russen onder een uitzondering die de Nederlandse overheid moedwillig in stand heeft gelaten. Bedrijven zonder personeel kunnen namelijk heel makkelijk als microbedrijf door het leven gaan.
Daarnaast lijkt hun omzet op papier ook laag, want inkomsten uit rente of dividend tellen voor deze regel niet mee als omzet. En laat dat nu precies hetgeen zijn waar brievenbusfirma's vaak hun geld mee verdienen.
Keuze
Volgens de richtlijnen van de EU mogen landen dit soort inkomsten wel meetellen, al sinds 2013. Maar de Nederlandse overheid heeft ervoor gekozen om deze aanpassing niet mee te nemen, hoewel een belangrijke commissie in 2021 nog eens adviseerde om dit wel te doen.
"Nederland heeft geen gebruikgemaakt van deze mogelijkheid", erkent het ministerie. Net als tien andere EU-landen, merkt het ministerie op. Het ministerie zegt nu eerst Europese onderhandelingen over de aanpak van dit probleem te willen afwachten. Als die klappen, kan Nederland het altijd nog op eigen houtje invoeren, aldus het ministerie.
Het gevolg is dat er nu geen controle van een accountant nodig is voor de goedgevulde 'microbedrijven'. Bovendien zijn de geldstromen in bedrijven als SMTT niet goed te volgen.
